Hræðilega einfalt mál.

Anders Behring Breivik stundaði landbúnað og sankaði sjálfur að sér sprengiefninu sem hann notaði í sprengjuna, sem hann sprengdi í miðborg Oslóar. 

Þetta var hálft tonn, þannig að sprengjan, sem sprakk núna í Afganistan, var þrisvar sinnum öflugri. 

Fyrir nokkrum árum var þess getið að á netinu mætti finna einfaldar leiðbeiningar til að búa til sprengju. 

Þess vegna væri það hræðilega einfalt að gera slíkt í einrúmi á laun fyrir þá sem hefði aðstöðu til þess. 

Talibanar bera það af sér að standa að tilræðinu í Kabúl. 

En í vaxandi mannhafi þjóða heims leynast margar misjafnar persónur, sem er eru á skjön við venjulegt fólk. 

Flestir eiga vafalaust erfitt með að skilja hvað svokölluðum tölvþrjótum gengur til með iðju sinni. 

Keypti allt til sprengjugerðar sjálfur

Óræð er Bárðarbunga.

Það er ekki hægt annað en að hneigja sig fyrir eldfjalladrottningunni Bárðarbungu þegar farið er um svæðið í nágrenni hennar og höfð í huga gögnin um sífellda skjálfta í henni. 

Hún byrjaði á því um miðjan síðasta áratug síðustu aldar að fara að skjálfa meira en áður hafði þekkst, og lítið gos undir jökli við Hamarinn og síðan Gjálpargosið mikla í október 1996 gáfu forsmekkinn að því að hún opinberaði miklu meira veldi sitt í eldstöðvakerfi landsins en áður hafði verið á vitorði almennings. 

Vitað er að hún hefur stjórnað stórgosum, sem hafa náð allt suður í Friðland að Fjallabaki, en nú bættust Grímsvötn, virkasta eldstöð landsins, við, og 2014 mátti ljóst vera að hún hefur áhrif að minnsta kosti langleiðina að Öskju, ef ekki áhrif á Öskju sjálfa og þar með hugsanlega norður um allan sveiminn, sem jarðaldarnir í Sveinagjá gusu á á óróatímabilinu eftir hið gríðarlega gos í Öskju 1875. 

Bárðarbunga er eins konar mafíósi eldvirka beltisins þegar hún líkt og sendir boð til útsendara sinna í suðvestri og norðaustri um að gjósa.

Stundum er talað um öxulinn Grímsvötn-Bárðarbunga sem það svæði sem annar af tveimur stærstu möttulstrókum jarðar er undir. 

Óróinn að undanförnu hefur verið í noðurbrún Bárðarbungu, og það, að hún er næsthæsta fjall landsins, sýnir, að hún gæti átt það til að gjósa næst í því skyni að hækka sig aðeins sjálf

Myndirnar eru teknar í flugferð til Sauðárflugvallar síðastliðinn laugardag, og á þeirri neðri sést til Grímsvatna, sem Öræfajökull rísa að baki í 70 kílómetra fjarlægð í loftlínu.

Myndavélin hallast aðeins til hægri, þegar smellt er af, því að eins og oft gerist og eðlilegt er varðandi svona stórt fjall, var talsverð ókyrrð vegna frákasts sunnan áttar frá flykkinu. 

Virðingin fyrir mætti þessa mikla náttúrufyrirbæris er mikil við að horfa svona beint í áttina að hnjúkaröð norðurbrúnarinnar, þar sem skjálftarnir hafa verið, og andvarpa í lotningu: 

 

Í iðrum með umbrotaþunga. /

til alls virðist drottningin vís. / 

Óræð er Bárðarbunga,  / 

sem bólgnandi hristist og rís. 

600 skjálftar á viku

"Við eigum land"? Nei, erum vörslufólk þess.

Svo lærir lengi sem lifir. Fyrir tuttugu árum gerði ég tvo sjónvarpsþætti undir heiti titillags og texta:  "Við eigum land." 

Í framhaldi af gerð þessara þátta áttaði ég mig á því að það yrði að skoða ástand lands okkar og meðferð okkar á því út frá víðara sjónarhorni en áður. 

Þremur árum síðar byrjaði ég því að ferðast um þjóðgarða og virkjanasvæði í Norður-Ameríku og á Norðurlöndum og þegar ég kom til Íslands 1999 eftir Ameríkuför, var ég í áfalli eftir að hafa komist að raun um það, að við Íslendingar vorum hvað varðaði ástand náttúruverndar- og umhverfismála 40 árum á eftir Bandaríkjamönnum og 20 árum á eftir Norðmönnum.

Verkefni næstu ára dýpkaði sýnina á þessi mál, svo að nokkur atriði þeirra urðu betur ljós og færðu mér sanninn um hve fáfróður og barnalegur ég hafði verið: 

Við, núlifandi Íslendingar, eigum ekki þetta land, heldur eru við með það til vörslu fyrir komandi kynslóðir og mannkyn allt.

Við höfum landið að láni frá afkomendum okkar segir í austrænni speki. 

Við virðum hvorki mannréttindi né lýðræði með því að umturna landinu með óafturkræfum spjöllum, því að yfirgnæfandi meirihluti þeirra, sem það mál varðar, er ófæddur.

Við stuðlum að misrétti kynslóða og valdbeitingu gagnvart þeim með þessari hegðun.

Nú er sagt frá því í fréttum að útgjöld til landvörslu hafi aukist um 33% á síðasta ári, og þykir sú útgjaldaaukning umtalsverð. En miðað við verðmætin, sem í húfi eru, eru þetta smáaurar. Sköðum eftirfarandi hlutföll: 

360 króna milljónir króna til landvörslu er innan við einn þúsundasti (0,1%)  af tekjunum, sem við mokum árlega inn með erlendu ferðafólki í krafti aðdráttarafls íslenskrar náttúru.

 

  

360 milljónir til landvörslu

"Ekkert er ókeypis"?

Það hefur verið sagt að engin vara né þjónusta sé í raun "ókeypis". Að baki liggi alltaf kostnaður eða vinna, sem meta megi til peninga. 

"Costco-æði" er nýtt orð, sem meðal annars speglast í því að fyrr í dag höfðu 68 þúsund manns skráð sig inn á sérstaka facebook- síðu áhugafólks um Costco og verðið á söluvörunni þar. Kannski verður talan komin í 100 þúsund á morgun, sem er helmingur allra kjósenda á Íslandi. 

Nú hefur framkvæmdastjóri FÍB fært að því rök að Costco leggi 15% álagningu á eldnsneyti og fölnar þá aðeins trú sumra á það að álagningin sé engin. 

Að vísu er til dæmi um afnám einokunar hér á landi, sem bendir til þess að tímabundið hafi þeir tveir aðilar, sem þá hófu að keppa um hylli neytenda, það er, að farþegar í áætlunarflugi innanlands hafi flogið með keppinautunum fyrir verð, sem var það lágt, að ekki aðeins hafi það falið í sér enga álagningu, heldur meðgjöf. 

Þetta gerðist með því að Íslandsflug bauð helmingi lægra fargjald en Flugfélag Íslands, sem hafði haft einokun á helstu flugleiðum innanland. 

Flugfélagið svaraði með því að lækka sitt verð líka um helming, og vegna þess að bakhjarl þess, Icelandair, var margfalt sterkari en bakhjarlar Íslandsflugs, þoldi Flugfélagið lengur að bjóða svona lágt verð, þannig að Íslandsflug gafst upp, og síðan hefur Flugfélag Íslands haft einokun á þessum flugleiðum. 

Ekki leið á löngu þar til flugfargjöldin höfðu hækkað það mikið að nýju, að þau voru orðin nokkurn veginn jafn há og fyrr. 

Af því mætti draga þrjár spurningar:

1. Töpuðu bæði flugfélögin á rekstrinum á meðan á samkeppninni stóð?

2. Ef þau töpuðu, sem hlýtur að hafa verið raunin, hve mikið var það tap? Og var flugið í raun á "gjafverði"?  Ef það var tap á rekstrinum, hvaðan komu þeir peningar, sem þurfti til að borga það tap?  Frá gróða á öðrum sviðum í umsvifum þessara félaga?

3. Veldur einokunin því, að okrað sé á neytendum? Hvers vegna getur á stundum verið álíka dýrt að fljúga milli Akureyrar og Reykjavíkur og á milli Íslands og meginlands Evrópu, allt að tíu sinnum lengri leið?

Og síðan fleiri spurningar. Á vöruverðið eftir að verða jafnara en nú er á þeim markaði, sem Costco hefur áhrif á?  Og hefur verið okrað hingað til á neytendum á einstökum vörum á þeim markaði?

Telur Costco leggja 15 kr. á lítrann

"Eru á ferli úlfur og refur..." Æpandi og háskalegar mótsagnir Trumps.

"Örn í furutoppi sefur, / eru á ferli úlfur og refur.."

Ofangreind ljóðlína úr kvæði Gríms Thomsens um Arnljót Gellini í dálítið hálfkæringslegri notkun, koma í hugann þegar litið er á hinar æpandi mótsagnir, sem Donald Trump Bandaríkjaforseti hefur sýnt heimsbyggðinni síðan hann braust til valda í Bandaríkjunum og valdið með því ólgu, öryggisleysi og óróa.

Trump kveikti elda í kosningabaráttunni á marga vegu og sakaða meðal annars Obama og Hillary Clinton beint og hiklaust um að hafa stofnað Íslamska ríkið með því að veita uppreisnarmönnum í Sýrlandi hernaðarlegan og fjárhagslegan stuðning.

Eitt fyrsta verk hans sem forseta er síðan að fara langt fram úr Obama og Clinton í hernaðarlegri innspýtingu í púðurtunnuna í Miðausturlöndum og dæla meira fé í hergagnaiðnaðinn í Bandríkjunum í einu stökki en dæmi eru um á síðari tímum.

Á sama tíma gerist hann mesti "fundaskelfir" heims með háskalegum yfirlýsingum um að Bandaríkin muni geta átt það til að standa ekki við grundvallaratriði NATO um að árás á eitt ríki bandalagsins teljist árás á þau öll.

Trump gumar af "einstæðum stórsigri" sínum í forsetakosningunum þótt í raun hafi þremur milljónum fleiri kjósendur kosið Hillary Clinton en Trump.

Það er í samræmi við firringu hans, sem hefur meðal annars birst í því að hann hefur túlkað hvert einasta gjaldþrot sitt og ófarir sem "mikla sigra." 

Skammsýni, grunnhyggni, fáfræði og einsýni Trumps virðast fá takmörk sett, samanber það hvernig hann kippir Bandaríkjunum út úr samstöðuhópi þjóða heims um aðgerðir í umhverfis- og orkumálum.

Ofangreind lýsing kann að þykja óvægin en því miður er hún sönn og það á eftir að koma betur í ljós, því miður.  

Segir Trump veikja Vesturveldin

Heildar kolefnissporið liggur ekki alltaf í augum uppi.

Fyrir þau not, sem ráðherrabíl eru ætluð, væri tvinntengilbíll líklegast með minnsta kolefnissporið í heild. Þá er gert ráð fyrir því að bíllinn hafi góða aðstöðu til að fá rafhleðslu þegar hann stendur kyrr á milli ferða í bæjarsnattinu, þannig að akstur hans sé að mestu leyti fyrir rafmagni.

En þetta dæmi getur verið nokkuð snúið. 

Fyrir löngu hefði átt að vera búið að koma fyrir aðstöðu til rafhleðslu fyrir framan Stjórnarráðshúsið og ráðuneytin ef mönnum væri einhver alvara með að sýna gott fordæmi. 

En líklega getur góður dísilbíll komist nálægt tvinnbíl (hybrid), ef miðað er við allt kolefnissporið sem bætist við aksturinn varðandi framleiðslu á tvinnbílnum, viðhaldi, rekstri hans og förgun. 

Tvinnbíll sem ekki er tvinntengilbíll er jafnvel hugsanlega lakari kostur en dísilbíll ef heildar kolefnisporið er reiknað út. 

Ég átti einu sinni skemmtilegt samtal við Ólaf Ragnar Grímsson þáverandi forseta, þegar hann kom á forsetabílnum, sem er tvinnbíll, Lexus, og renndi upp að hótelinu, þar sem ég var staddur í anddyrinu. Ég sagði við hann: 

"Ef þú vilt gefa gott fordæmi getur þú verið á dísilknúnum Bens eða BMW af sömu stærð og Lexusinn, með svipaða eyðslu, snerpu, hraða og rými, þægindum og hraða, en bara með talsvert einfaldari og ódýrari vélarbúnað og minna heildar kolefnisspor. Og slíkur bíll hefði verið ódýrari í innkaupi fyrir þjóðina, því að tvinnbílarnir fá afslátt af gjöldum, sem er afar hæpið að hægt sé að réttlæta."

En Ólafur brosti og svaraði:

"En það er meira P.R. falið í því að vera á tvinnbíl."

 

Við hlógum báðir, því við þessu átti ég ekkert svar, nýbúinn að biðja hann um að sýna glöggt fordæmi, sem væri sem sýnilegast. En það er dísilbíll ekki. 

Tökum annað dæmi. Ef miðað er við þá kröfu að færa einn mann úr stað á einkafarartæki, hvert sem er og á hvaða löglega hraða sem er, reikna ég með því að einfalt vespuvélhjól sé með minna heildar kolefnisspor en nokkur rafmagnsbíll.

Hjólið er nefnilega tíu sinnum léttara en léttasti rafmagnsbíll og eyðir þrefalt minna en sparneytnustu og ódýrustu bílar, sem eru þó fimm sinnum dýrari hið minnsta.

Og hjólið er tíu sinnum ódýrara í innkaupi og fjármagnskostnaði, auk þess sem kolefnissporið vegna framleiðslu, reksturs og förgunar er margfalt minna.

En það er kannski meira P.R. falið í því að aka rafmagnsbíl.  

Einn bíll keyptur síðustu þrjú ár

"Við lifum öll á sömu plánetu..."

John F. Kennedy kom eins og hressilegur gustur inn í Hvíta húsið, yngsti Bandaríkjaforseti sem elstu menn mundu eftir, glæsilegur og flottur. 

Oft er vitnað í innsetningaræðu hans, en ef ég mætti velja bestu ummæli hans, féllu þau skömmu áður en hann var veginn að gefnu tilefni af því, að rúmu hálfu árið áður rambaði mannkynið á barmi kjarnorkustyrjaldar:  

"Við lifum öll á sömu plánetu, - öndum að okkur sama loftinu, - eignumst afkomendur, sem okkur er annt um, - og erum öll dauðleg." 

Kennedy var aðeins við völd í minna en þrjú ár og þrátt fyrir viðleitni til að minnka hart misrétti kynþátta og mannréttindabrot í syðri hluta Bandaríkjanna, kom það í hlut arftaka hans, Lyndon B. Johnson, að lögfesta merkilegustu mannréttindabætur í Bandaríkjunum í heila öld.

Það var ekkert minna en stjórnmálalegt afrek en til þess beitti Johnson því yfirþyrmandi flóði af háfleygu tali, skjalli, hóli, hótunum, refskap, þvingunum og undirmálum sem hann réði yfir eftir einstæðan stjórnmálaferil og árangur á bandaríska þinginu. 

En Johnson var einfaldlega svo margslungin persóna og þar að auki einstaklega óheppinn með stefnu sína í Víetnam, að ekki leikur um hann viðlíka ljómi og leikur um John F. Kennedy. 

Jákvæð ummæli Bandaríkjaforseta

Var býflugan á Sauðárflugvelli laumufarþegi?

Í flugferð til Sauðárflugvallar á Brúaröræfum í fyrradag var margt að sjá og flest óvenjulegt.

Það var 13 stiga hiti á vellinum, sól í heiði og hlý suðvestangola. 

Ég skildi því flugvélina eftir opna á meðan ég að basla við að hefja eftirlits- og yfirferð yfir völlinn. 

Þegar ég renndi við hjá vélinni til að kippa með mér einhverju til að narta í, brá svo við að stærðar býfluga flögraði við vinstri vænginn og hvarf. 

Ég minntist þess að svipuð býfluga hafði verið á sveimi í Stórubót á Rangárvöllum þegar ég var að ferma vélina af þeim búnaði sem þarf í fyrstu ferð til Sauðárflugvallar eftir veturinn. 

Datt mér því fyrst í hug að flugan hefði verið laumufarþegi norður og ætti ekki glæsilega framtíð á þessu gróðurlitla svæði 60 kílómetra frá byggð í 660 metra hæð yfir sjávarmáli, jafnvel þótt sumarið sé svo sannarlega komið þarna mánuði fyrr en venjulega. 

Að vísu er gróðurvin, svonefndar Kvíslar, aðeins kílómetra norður af vellinum með það miklum gróðri, að eitthvað ætti flugan að geta naslað í þar. 

En í samtali við Völund Jóhannesson, sem stundar garðrækt í Grágæsadal, um átta kílómetra vestur af Sauðárflugvelli, sagði hann að þar væru býflugur að staðaldri. 

Myndirnar hér á síðunni eru frá ferðalaginu í fyrradag.

Snæfell í baksýn á efst, síðan loftmynd úr norðaustri yfir flugvallarstæðið og autt hálendið allt til Kverkfjalla og Brúarjökuls.  

 

Einstök tenging við náttúruna

Varasöm leið til að gera "America great again."

Frá lokum Seinni heimsstyrjaldarinnar hafa Þjóðverjar kappkostað að tryggja, að skelfilegar afleiðingar hernaðar- og valdahyggju fyrstu áratugi síðustu aldar endurtaki sig. 

Í staðinn hafa þeir lagt áherslu á uppbyggingu lýðræðislegs og frjálslynds en þó agaðs þjóðfélags. 

En Donald Trump hagar sér eins og heimtufrekur og öfundsjúkur krakki og hrópar: "Þjóðverjar eru slæmir, mjög slæmir." 

En dæmið sem hann tekur um hina vondu Þjóðverja er afar illa valið; það að "Þjóðverjar moki milljónum bíla inn í Bandaríkin". 

Trump talar um þetta eins og að hér séu brögð í tafli, eins konar undirboð. 

En meginástæðan er allt önnur: Þýsku bílarnir sem Kanarnir keppast við að kaupa eru nefnilega dýrir og kvartað yfir því í bandarískum bílablöðum. 

Ástæðan fyrir því að þeir eru samt svona vinsælir vestra er einfaldasta ástæða viðskipta: 

Þeir eru betri, betur hannaðir, betur gerðir, nýtískulegri, vandaðri, traustari og endingarbetri en amerísku bílarnir. 

Ef þeir væru það ekki myndu þeir auðvitað ekki seljast og ef þeir væru ekki betri myndu Þjóðverjar ekki getað grætt á því að selja þá svona dýrt.

Trump hamrar á nauðsyn þess að gera "America great again."

Og það var Ameríka fyrir 60 árum. Þá framleiddu Bandaríkjamenn fleiri bíla en allar aðrar þjóðir heims samanlagt. 

 Í öllum sérfræðiritum um bíla, sem ég hef lesið, ber mönnum saman um, að þá hafi amerísku bílarnir verið vandaðir, í forystu í tækni og hönnun,traustir og endingargóðir.

Cadillac var "Standard of the world", ekki Benz. 

Lögð var alúð við smáatriðin, misfellulausa samsetningu, dyrnar voru þéttar og hurðir féllu hljóðlega að stöfum,gírstengur runnu ljúflega í gírana og öll stjórntæki virkuðu vel. 

Vökvastýri og aflhemlar gerðu stjórnun auðvelda og Chevrolet "small block" 265 kúbika V-8 vélin, sem kom á markað 1954, er talin ein af tíu merkustu bílvélum allra tíma.

En neyslusprengjan, sem speglaðist í unglinga- og rokkbyltingunni, ærði bílaiðnaðinn.

1956 gerði Chrysler magnaða atlögu að GM og Ford með stórum og næstum því vængjuðum bílum þar sem útlitið og öfgafull tíska voru aðalatriðið, en gæðin sátu á hakanum, einkum vegna þess að menn flýttu sér um of til að "hafa frumkvæðið."

Hestaflakapphlaup byggt á næstum ókeypis bensíni, sem fékkst að miklu leyti með því að arðræna Arabaþjóðirnar, hin nýju olíulönd, setti allt á annan endann.

Svarið 1960 við innfluttum Volkswagen og Renault, sem þrátt fyrir tolla seldust vel,fólst meðal annars í smíði Ford Falcon, sem var smíðaður með þeirri forsendu að endast ekki nema í tvö til þrjú ár.

Í framhaldi af þessu sóttu sigruðu þjóðirnar í heimsstyrjöldinni, Japanir og Þjóðverjar, inn á Ameríkumarkaðinn með bíla, þar sem hagkvæmni, véltækni, ending og vöruvöndun voru aðalatriðin.  

Það eru afkomendur þessara bíla sem hafa valdið því að veldi Ameríku í bílasmíði í heiminum hrundi að miklu leyti, vegna grunnatriðis markaðskerfisins og frjálsra viðskipta, sem er: Betri vara. 

En Trump málar skrattann á vegginn,og í staðinn fyrir að beita sér fyrir því að Bandaríkjamenn taki sig saman í andlitinu og fari aftur að framleiða bestu bíla í heimi, heimtar hann höft og bönn og virðist ætla að takast að þröngva Þjóðverjum til að fara að byggja upp her og herveldi. 

Trump ætti frekar að snúa sér að umvöndunum í garð Þjóðverja vegna einstrengingslegrar stefnu þeirra gagnvart Grikkjum og fleiri þjóðum, en í þeim efnum mættu Þjóðverjar taka sér tak.  

En hann veit sennilega ekkert í sinn haus um það. 

Öfugmælin úr sögunni?

Upp úr aldamótunu síðustu þótti margt hafa breyst hressilega í heiminum. Því var meðal annars lýst svona:  

Það er eitthvað verulega bogið við það að þessi fimm atriði skuli vera staðreyndir:  

Besti golfleikari heims sé svartur, besti rapparinn hvítur, bestu boxararnir Úkraínumenn, að Frakkar saki Bandaríkjamenn um hroka og að Þjóðverjar vilji ekki fara í stríð.

En nú virðist þetta vera að snúast við:  Besti golfarinn hvítur, besti boxarinn svertingi og Þjóðverjar verða að undirbúa sig fyrir uppbyggingu hers til að geta farið í stríð.

Það eina, sem hugsanlega eftir af atriðunum fimm er að Frakkar saki Bandaríkjamenn um hroka.  

Ekki hægt að stóla á Bandaríkin og Bretland