Snýst því miður lagalega um meirihluta þingmanna, ekki kjósenda.

Tæplega tíu prósent kjósenda voru í kosningunum 2016 í raun sviptir rétti sínum til að hafa áhrif á stjórn landsins vegna hins ósanngjarna 5% þröskuldar sem settur var í kosningalögin 1999. 

Þessi þröskuldur var skilgetið afkvæmi fjórflokksins, sem hagnaðist á henni. 

Í upphafi stjórnarskrárinnar er hins vegar tilgreint að hér ríki þingræði og eini mælikvarðinn á styrkleika flokka er þvi miður sú oft á tiðum óréttláta skipting þingsæta sem er á þingi. 

Eins manns þingmeirihluti síðustu ríkisstjórnar verður því ekki metinn nema í samanburði við aðra svipaða þingmeirihluta, sem líka hefðu haft minni hluta kjósenda á bak við sig. 

Ef öllu réttlæti væri fullnægt, þarf 1,5% atkvæða á bak við hvern þingmann. 

En í kosningunum 2016 þurftu flokkarnir sem komu mönnum á þing, aðeins um 1,5% atkvæða á bak við hvern þingmann sinn. 

Ekki má rugla þessum "dauðu atkvæðum" við auða og ógilda seðla og því síður að taka þá sem sátu heima með í reikninginn. 

Hinn stóri munur er að aldrei verður sannað hvort þetta fólk hafði skoðun né hvað það hefði sett á seðilinn. 

Hins vegar lá skýrt fyrir, að hin greiddu "gildu" atkvæði fólu í sér skýra viljayfirlýsingu kjósendanna sem í hlut áttu. 

5% þröskuldurinn eifaldlega breytti þessum atkvæðum úr gildum atkvæðum í ógild atkvæði og að jafnvel þótt framboð fengi 4,9% atkvæða, sem dygði ella til að fá 3 þingmenn, væri það svipt þeim rétti.  


ESB fryst í bili. Steingrímur breikkaði stjórnina 1989, Hermann 1939.

Það hefur komið fyrir í íslenskri stjórnmálasögu að ríkisstjórnir hafa verið "breikkaðar" með því að bæta við stjórnarflokki eftir að farið hafði verið af stað. Í borgarstjórn Reykjavíkur var þetta gert strax 2014. 

Ríkisstjórn Steingríms hafði einhverja veikustu stöðu allra stjórna í upphafi, gat varist vantrausti en hafði ekki meirihluta í báðum þingdeildum. 

1988-1989 slapp stjórnin fyrir horn með því að vinna öll níu hlutkestin, sem voru notuð í þingnefndunum, en stjórnin var breikkuð síðar með því að taka hluta Borgaraflokksins með. 

Hermann breikkaði stjórn sína 1939 með því að gera hana að hálfgildings þjóðstjórn vegna stríðshættu og hugsanlega lélegasta fjárhagsástands landsins á síðustu öld. 

Nú er ESB-málið frá næsta kjörtímabil ef Langholtsstjórnin verður að veruleika og marka má yfirlýsingu Loga Más Einarssonar þar að lútandi. 

ESB-deilurnar hafa verið truflandi fyrir íslensk stjórnmál lengi, og það ætti að auðvelda að ná samkomulagi ef þeim er vikið til hliðar í bili. 


Eins atkvæðis munur eða pattstaða við núllið.

Nokkrar ríkisstjórnir á fullveldistímanum hafa haft annað hvort eins atkvæðis meirihluta eða að atkvæði á þingi hafa verið jöfn. 

Má nefna ástandið á árunum 1931-32, stjórn Bjarna Benediktssonar 1967-1971, stjórn Gunnars Thoroddsens 1980-1983, stjórn Steingríms Hermannssonar 1988-1989 og stjórn Bjarna Benediktssonar 2016-2017. 

Nú má sjá gagnrýni á það að Katrín Jakobsdóttir fái stjórnarmyndunarumboð og færð rök fyrir því að nær hefði verið að Bjarni Benediktsson fengi það. 

En þá er á það að líta að Bjarni getur ekki komið fram með óyggjandi viljayfirlýsingar annarra flokksformanna sem nægi til að mynda meirihlutastjórn, en Katrín hefur gert það, ekki ósvipað og Gunnar Thoroddsen gat það 1980 og Steingrímur Hermannsson 1988.  

Stjórn Davíðs Oddssonar hélt eins atkvæðis meirihluta í kosningunum 1995 og sama gerði stjórn Geirs H. Haarde 2007. En í bæði skiptin lögðu menn ekki í að setja þær stjórnir á vetur og fundu aðrar leiðir. 

Inni í fylgistölum stjórna getur verið byggð ákveðin pattstaða. Hætti einn þingmaður eins atkvæðis meirihlutastjórnar stuðningi er það eitt ekki nóg til þess að hægt sé að víkja stjórninni frá, því að þingmeirihluta þarf til að fella hana með vantrausti. 

Á hinn bóginn kemur stjórnin engum málum fram nema hafa þingmeirihluta fyrir því eða samkomulag við stjórnarandstöðuna um að beits sér ekki til fulls gegn málum. 

Í nágrannalöndunum hefur myndast skilningur á því að skásta lausnin geti verið minnihlutastjórnir. Það helgast af því, að ábyrgðarlaust sé að fella stjórn með vantrausti, ef þeir þingmenn sem það gera, hafa ekkert annað stjórnarmynstur fram að færa. 

Afleiðingin yrði upplausnarástand með endalausum kollsteypum ábyrgðarleysis. 

1942-1944 var engin leið að mynda meirihlutastjórn á Alþingi og staðan var svo slæm innan þingsins, að stærstu tveir flokkarnir gátu engan veginn unnið saman. 

Ríkisstjóri myndaði þá utanþingsstjórn og þingmenn sýndu þá ábyrgð að fella hana ekki, vegna þess að þeir gátu sjálfir ekki fundið neitt stjórnarmynstur sem varið gæti ríkisstjórn falli. 

Í raun voru þingmenn ófærir um að uppfylla það til fulls að í landinu væri þingræði. En auðvitað hefði utanþingsstjórnin orðið að víkja ef myndast hefði þingmeirihluti fyrir ríkisstjórn þingmanna eða blandaðri ríkisstjórn. 


mbl.is Verður þetta minnihlutastjórn?
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Bloggfærslur 3. nóvember 2017

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband