"Virkjanir og þjóðgarðar fara vel saman" - kanntu annan?

Þegar forsætisráðherra Noregs lýsti því yfir 2002 að tími stórra vatnsaflsvirkjana væri liðinn í Noregi var það vegna þess að til voru á teikniborðinu áform um virkjanir á hálendisvíðernum Noregs, sem ekki höfðu komist í framkvæmd. 

Hætt var við þær vegna þess að virkjanir og þjóðgarðar færu alls ekki saman. 

Nú rísa upp hér á landi þeir, sem halda því ekki aðeins fram að virkjanir og þjóðgarðar fari vel saman, heldur að virkjanir verði að koma á undan þjóðgörðunum. 

Þegar þessi umræða var tekin hér heima fyrir 15 árum, var því haldið fram að virkjanir og þjóðgarðar færu svo vel saman, að hægt væri að setja það á upplýsingaspjald við innakstur frá Möðrudal inn á víðernin, að Kárahnjúkavirkjun gæti verið forsenda fyrir þjóðgarði þar á hálendinu!  

Áður hafði góður gegn vinur minn, háskólaprófessor, haldið því fram að á tveimur stöðum erlendis mætti sjá hvernig þetta hefði verið praktiserað, Hetch-Hetchy miðlunarlónið við Yosemite þjóðgarðinn í Kaliforníu og Grand lake syðst í Klettafjallaþjóðgarðinum um 120 kílómetra fyrir norðvestan Denver. 

Þegar ég hóf að kanna 30 þjóðgarða og friðuð svæði og 18 virkjanasvæði í sjö löndum í Evrópu og Ameríku, fór ég á þessa tvo staði og komst að því að Hetch-Hetchy miðlunarlónið hefði verið búið til fyrir meira en 100 árum til þess að miðla ferskvatni til norðanverðrar Kaliforníu. 

Samnefndum dal hafði verið sökkt, en jafnvel þótt þörf yrði á meira vatni, yrði öðrum dal fyrir sunnan Hetch-Hetchy ekki sökkt, enda væri það skilyrði fyrir þjóðgarði,sem með árunum varð heimsfrægur, að engin virkjun væri þar. 

Samt var þetta fyrir meira en öld, þegar fastmótaðar hugmyndir um virkjanir og þjóðgarða voru á frumstigi. 

Þegar ég var þarna á ferð var ekki kjaft að sjá við Hetch-Hetchy, - allir voru í Yosemite dalnum. 

Hinn staðurinn sem háskólaprófessorinn nefndi, Grand lake var líka eldgömul framkvæmd og fólst í því að vatninu Grand lake og umhverfi þess var haldið ósnortnu og hæð yfirborðs vatnsins stöðugu, en vatn tekið af því neðanjarðar og leitt í göngum í sérstakt miðlunarlón utan þjóðgarðsins. 

Á málþingi í Árnesi í fyrrasumar fullyrti stjórnandi umhverfismats fyrir Vesturverk, að það væri tíðkað víða um lönd að virkja í þjóðgörðum. 

Ég bað hann að nefna dæmi um þetta en ekkert svar kom. 

Nú kemur oddviti Árneshrepps og heldur þessu sama fram og nefnir ekkert dæmi, heldur bætir í og fullyrðir, að það verði að virkja fyrst, áður en þjóðgarðurinn komi. 

Gott að vita það, því að með virkjuninni verður hugsanlegur þjóðgarður rændur þeim ósnortnu náttúrudjásnum, sem hann hefði annars búið yfir. 

Þau eru innan punktalínunnar á kortinu hér fyrir ofan og munu ekki aðeins gera ómögulegt að þjóðgarður verði á því 180 ferkílómetra svæði sem ræður úrslitum í þessu efni. 

Þar að auki mun tilvist stíflnanna og lónanna hafa þau sjónrænu áhrif sem eyðileggja þá sýn að horfa yfir ósnortna Ófeigsfjarðarheiði og Drangajökul. 

 

 

Samþykktu tillögur vegna virkjunar

Hún er að vígbúast og má búast við hverju sem er.

Það er ekki aðeins að þakka margfalt betri mælitækni en áður fyrr að mannalæti Bárðarbungu skila sér í mælikerfi jarðvísindamanna. 

Síðasta aldarfjórðung hefur þessi mikla megineldstöð heldur betur látið að sér kveða, svo að allir máttu verða varir við það, þótt engir jarðskjálftamælir væru til. 

Fyrst kom lítið gos við Hamarinn og strax í kjölfarið Gjálpargosið með sínu mikla hamfaraflóði niður á Skeiðarársand. 

Engan óraði fyrir fyrir gosinu í Holuhrauni fyrr en örfáum dögum á undan því, og því síður óraði menn fyrir því hve óhemju stórt þetta gos yrði.

Og enn heldur hún okkur í spennitreyju óvissunnar, því að áhrifasvæði hennar nær allt sunnan frá Friðlandi að Fjallabaki og hugsanlega norður um Öskju. 

Og á þessu svæði geta orðið stórgos, sem senda hraun allt niður til sjávar í Flóanum eða hamfararhlaup í víðfeðmum vatnasviðum bæði suðvestan og norðan Vatnajökuls.  

Stærsti jarðskjálftinn frá goslokum

"Og ertu hræddur?"

Öldum saman lifðu Íslendingar við þær aðstæður, að helsti atvinnuvegur og lifibrauð þjóðarinnar byggðist á einhverri áhættumestu atvinnugrein heims, sjósókn. 

Og hávertíðin á landinu var við sunnan- og vestanvert landið frá janúar fram í maí í illviðrasömustu mánuðum ársins á vindasömustu slóðum jarðar á þeim árstíma, og í myrkri stóran part í janúar og febrúar. 

Þetta skóp ákveðið æðruleysishugarfar varðandi slysavarnir, því að þær virtust svo vonlausar.

Oft var sagt, þegar mistök eða áhættusækni ollu mannskaða: "Það gagnar engum að kafa niður í málið, hinir dauðu verða ekki vaktir til lífsins með því." 

Þetta ástand varaði langt fram eftir síðustu öld. 

Mágur minn, Sigfús Jóhannsson, sagði mér eitt sinn frá því, að þegar kapphlaupið um að verða aflakóngar stóð sem hæst á síðustu árum hans til sjós, hefðu hann verið á gömlum trébáti í foráttuveðri alla páskana og áhöfnin dregið línur fyrir aðra, sem ekki voru á sjó, höfðu lagt línurnar en flúið í land, án þess að fá tíma til að taka þær. 

Báturinn var orðinn það gamall og liðaður, að þegar vont var í sjóinn, þurfti að sæta færi til að opna dyr í honum, því að hurðirnar urðu fastar tvisvar á hverri öldu þegar báturinn valt, en losnuðu "á liggjandanum". 

Þegar veðrið var allra verst, hreint fárviðri, og engir á sjó nema þeir, voru þeir í vari undir Látrabjargi dögum saman og gátu ekkert veitt. 

Fór Sigfús þá að huga að því hvar gúmmíbjörgunarbáturinn væri, og fann hann neðst í bátnum, skorðaðan undir drasli niður undir kili. 

Orðaði hann það við skipstjórann og skipsfélaga sína, hvort báturinn gæti orðið að nokkru gagni svona óaðgengilegur. 

Þeir spurðu Sigfús hvað hann hefði verið lengi til sjós.

"25 ár," svaraði hann. 

"Til sjós í 25 ár," át skipstjórinn eftir honum, "25 ár, og ertu hræddur?" Tónninn leyndi sér ekki. 

Sigfús felldi þá talið og minntist ekki framar á gúmmíbátinn. Menn verða ekki aflakóngar ef þeir eru hræddir. 

Þó hefur lengi verið til kaldrifjað erlent máltæki: "Það eru til tvær tegundir af flugmönnum - hræddir flugmenn og dauðir flugmenn."

Í lok síðustu aldar urðu ákveðin tímamót í þessum efnum, þökk sé konu að nafni Kolbrún Sverrisdóttir, sem sætti sig ekki við það að ekki yrði reynt að komast niður að flakinu af rækjubátnum Æsu, sem hafði farist á Arnarfirði, til þess að komast að því hvað hefði valdið slysinu og mannskaðanum. 

Barátta hennar tók nokkur ár, ef ég man rétt, en að lokum hafði hún sitt fram. 

Fram að því hafði viðkvæðið oftast verið það að svona lagað væri þýðingarlaust, - ekki væri hægt að vekja hina dauðu aftur til lífsins. 

Þessi tímamót gengu raunar smám saman yfir á sjó, landi og í lofti í samtals nokkra áratugi í lok síðustu aldar, og slysarannsóknir og slysavarnir hafa skapað þann árangur að stórfækka slysum. 

Á síðasta ári varð ekkert stórt og mannskætt flugslys í áætlunarflugi í heiminum og á þessari öld hafa komið nokkur ár án manntjóns í sjóslysum hér á landi. 

Þegar farþegar í flugvélum eru látnir spenna á sig beltin og alls kyns varúðarráðstafanir hafðar í frammi er ekki lengur spurt með lítillækkandi tóni: "Ha, ertu hræddur?"

Eiga stóran þátt í fækkun banaslysa

Eilífur höfuðverkur?

Almenningssamgöngur ganga ekki upp, ef ferðir eru of strjálar eða leiðirnar þannig, að ferðalagið sækist afar seint. 

Þetta virðist vera misjafnt eftir svæðum í Reykjavík.

Þegar ég átti heima við Háaleitisbraut var fljótlegt að tileinka sér breytingar á leiðakerfinu og finna út bestu leiðina til og frá nýjum ákvörðunarstöðum. 

Um nokkurra ára skeið var ég til dæmis með bílskúr á leigu við Hagamel, og Strætó bauð upp á mjög hentuga leið til og frá. 

Öðru máli virðist gegna í Grafarvogshverfinu hvað snertir reynsluna þar eftir að ég flutti þangað.

Eftir að ég fór að ferðast á rafreiðhjóli gerði ég tilraunir með að nýta mér það að fara hluta af leiðangri með því að taka hjólið með mér inn í vagninn, en það er leyfilegt ef rými er fyrir hendi og enginn barnavagn um borð. 

Þetta gat til dæmis gengið á leiðinni milli Sundahafnar og Mjóddarinnar, en síður á leið upp í Grafarvogshverfið. 

Þannig var til dæmis vagninn, sem fer í gegnum hverfið um svæði Fjallkonuvegar slíkan óratíma á leiðinni vegna margra stoppistaða, að það borgaði sig að fara frekar á hjólinu. 

Við Spöngina er hinn fjölmenni Borgarholtsskóli og stór hluti nemenda verður að nota strætisvagna til og frá skóla. 

Allt tal um að efla almenningssamgöngur verður næsta máttlaust, ef þjónustan verður lakari svo að fólk gefst upp á að nota hana, en breytingar á leiðarkerfinu virðast hafa dregið úr þjónustunni.  

Stundum er það þannig í samgöngum, að þjónusta þarf að komast yfir ákveðið mark til þess að fara að blómstra verulega.

Dæmi um það var þegar Flugfélag Íslands lagði ekki í að taka skrúfuþotur í notkun í stað Douglas DC-3 vélanna gömlu, af því að fjárfestingin virtist verða of mikil til þess að hún borgaði. 

Þegar Fokker vélarnar komu síðan, kom í ljós að vegna meiri hraða og þæginda jókst fjöldi farþega miklu meira en menn óraði fyrir. 

Þá kom einnig í ljós, að það hefði verið gerlegt að taka nýju vélarnar í notkun allt að fimm árum fyrr.