Talað var um að Helgafell væri kulnað eldfjall.

Sú var tíðin að ekkert sást athugavert við það að byggja fimm þúsund manna kaupstað utan í hlíð lítils fjalls í Vestmannaeyjum, sem var með svo augljóst lag eldfjalls, meira að segja gíg á toppnum, að það eitt hefði átt að hringja einhverjum bjöllum. 

Fyrir ferðafólki var Helgafell yfirleitt kynnt sem fagurskapað "kulnað" eldfjall, sem var ekki leiðum að líkjast, nokkurs konar smækkuð mynd af Vesúvíusi á Ítalíu og Fujijama í Japan. 

Vitað var að Eyjarnar allar hefðu orðið til í eldgosum, sennilega allt að 50 samtals, og varla meira en nokkur þúsund ár frá því síðasta, en enda þótt Surtseyjargosið 1963 kæmi eins og þruma úr heiðskíru lofti, breyttist kenningin um "kulnað svæði" ekkert, að minnsta kosti ekki opinberlega. 

Síðan kom snarpur jarðskjálfti að kvöldi 22. janúar 1972, en vegna þess að einn af þremur mælum, sem skjálftinn gat komið fram á, var bilaður, gat verið um tvo staði að ræða sem hugsanleg upptök, og hinn staðurinn, fjarri Vestmannaeyjum, var því talinn líklegur. 

Svo hófst gosið, utan í hlíð hins "kulnaða" eldfjalls. 

Út af fyrir sig breytti það samt ekki miklu um að eyjan væri byggð.

Jafnvel þótt menn hefðu gert ráð fyrir að eldgos gæti hafist í Helgafelli hvenær sem væri, rétt eins og nú er búist við næsta Heklugosi, og þar með að búast við gosi hvar sem var í eyjaklasanum, hefði Vestmannaeyjabær samt risið þar sem hann er, og hann stendur þarna enn, einfaldlega vegna þess að ekki er um annan jafngóðan útgerðarstað eða höfn að ræða. 

Raunar batnaði höfnin í eldgosinu og nýja hraunið ver það fyrir verstu vindáttinni, austan og suðsuðaustanátt. 

Nú er öll mælitækni og vitneskja um eldgos og aðdraganda þeirra svo margfalt betri en hún var 1973, að ætla má að betur verði hægt að bregðast við nýrri vá en þá. 

En þó trufla tvö atriði.

Þrátt fyrir þessa byltingu tækni og þekkingar treysta jarðvísindamenn sér ekki til að sjá fyrir Heklugos nema með í mesta lagi klukkustundar fyrirvara.

Þar gaus með tíu ára millibili 1970, 1980-81, 1991 og 2000, en nú eru liðin átján ár frá síðasta gosi og milli gosanna 1845 og 1947 liðu 102 ár. 

Fjallið er óáreiðanlegt í meira lagi, og þrátt fyrir nýja mælitækni ekki hægt að spá fyrir um upphaf næsta goss með meira en klukkustundar fyrirvar. 

Hitt atriðið er það, að Heimaey er langstærst Vestmannaeyja og þar með eina eyjan með tveimur fullsköpuðum keilulaga eldfjöllum vegna þess að þar er líklega miðja hins eldvirka svæðis og mestar líkur á nýju eldgosi. 

Úr því að ný gossprunga gat opnast í austurhlíð Helgafjalls getur ný gossprunga opnast í vesturhlíðinni. 

Og Hekla getur verið byrjuð á fullu á meðan þessi pistill er enn á síðunni.

Neðsta myndin hér á síðunni er af Öræfajökli, eldfjalli, sem tók öllum á óvart upp á því nýlega að minna á sig eftir nær þriggja alda hlé. 

 

 

Kulnað eldfjall gaus skyndilega