ÓHJÁKVÆMILEG ÞRÓUN?

Var að koma fljúgandi frá Ísafirði í frábæru veðri og fór lágt yfir Breiðafjarðareyjar. Yst í firðinum er stök smáeyja eða öllu heldur hólmi, Oddbjarnarsker, þaðan sem gerðir voru út 70 bátar fyrir rúmri öld og höfðust þá um 200 manns við í hólma þessum í hvaða vetrarveðri sem var. Svipaðir útgerðarstaðir voru þá allt í kringum landið svo sem Verdalir, Fjallaskagi, Staðareyrar, Bjarnarey o.s.frv. Maður undrast þau kjör sem menn létu yfir sig ganga til að hafa í sig og á fyrir aðeins öld.

Síðan gerðist nokkuð sem menn telja hafa verið óhjákvæmilega þróun, að þessir útgerðarstaðir sem byggðu á nálægð við fiskimiðin, lögðust af, bátarnir og fiskiskipin stækkuðu og útgerðín fluttist inn til þorpa og kaupstaða sem risu allt í kringum landið og voru ekki eins afskekktir og gömlu útgerðarstaðirnir og buðu upp á hafnarmannvirki.  

Hafnarmannvirkin urðu forsenda útgerðar. Það var til dæmis skortur á þeim sem varð öðru fremur til þess að Hornstrandir fóru í eyði um miðja 20. öld, en þar hvarf fólk reyndar frá umtalsverðum eignum án þess að fá nokkrar bætur fyrir.

Nú, þegar öld er liðin frá því að hætt var að róa frá Oddbjarnarskeri, er svipuð þróun í gangi, og fer ekki fram hjá neinum sem kemur í heimsókn til Ísafjarðar, Flateyrar og Bolungarvíkur, þótt erindið sé fermingarveisla í Bolungarvík. Á þessum slóðum er fólk felmtri slegið yfir því sem er að gerast.

Þótt flestir eigi um sárt að binda vegna rekstrarstöðvunar Kambs á Flateyri voru það jafnvel enn verri fréttir á sínum tíma þegar Marel flutti hátæknistörf frá Ísafirði, einmitt þau störf sem landsbyggðin þarf í raun mest á að halda til að halda uppi nógu fjölbreyttu samfélagi. 

Og nú yppta sumir öxlum og segja að í gangi sé hliðstæð þróun og fyrir öld, útgerðin hljóti óhjákvæmlega að flytjast utan af landsbyggðinni til miðlægari staða þar sem þéttbýli, fjármagn og aðstaða öll gera útgerðina hagkvæmari en á hinum afskekktari stöðum.

En þegar betur er litið á málið sést að hér er ekki um hliðstæður að ræða gagnvart því fólki sem verður fyrir barðinu á þessum breytingum. Þeir sem hættu að sækja sjó frá Verdölum, Fjallaskaga ogt hliðstæðum stöðum hurfu á braut frá mjög frumstæðum og ódýrum mannvirkjum.

En þeir sem nú verða að flýja deyjandi sjávarþorp verða að skilja eftir megnið af afrakstri ævistarfs síns sem fólgið er í dýrum húseignum. Margir komast ekki í burtu þótt þeir vildu vegna þess hve eignirnar eru orðnar verðlitlar og finnst þeir vera í átthagafjötrum.

Nú hefur kvótakerfið verið til í 23 ár og allan þennan tíma hefur lítið verið gert til að losa um þessi ólög. Enn og aftur virðist ætla að verða töf á því í stað þess að látið sé til skarar skríða og tekin upp markviss viðleitni við að vinda ofan af þessu vandræða kerfi, til dæmis með því að beita tvenns konar aðferðum.

Annars vegar nýsjálensku aðferðinni sem felst í því að ríkið eigi forkaupsrétt á kvóta og þjóðin  eignist þannig smám saman aftur það sem hún gaf frá sér á sínum tíma eða að minnsta kosti hluta af því.

Þennan kvóta geti þjóðin notað til að auka byggðakvóta og einnig til þess að leigja hann á svipaðan hátt og þegar vatnsorka er leigð til langs tíma.

Þegar litið er til baka sést að hefði verið gripið fyrr til aðgerða til að draga úr skaðlegum áhrifum kvótakerfisins væri staðan betri í dag. Það ætti að hvetja til þess að það verðí ekki áfram látið dragast úr hömlu að sýna það í verki að þjóðinni sé ekki sama hvernig meðferðin á sameign hennar leikur heil byggðarlög grátt.