Hvað um ambáttina og Náttfara?

Þjóðfélag íslenskra landnámsmanna var mjög stéttskipt. Réttindum kynjanna var misskipt að ekki sé minnst á hina réttlausu, sem voru þrælarnir.

Ekki verður fram hjá því komist að Ingólfur Arnarson var stjórnandi landnámsins í Reykjavík og var skipstjóri skipsins sem lagði að landi í víkinni. Því er ómögulegt að snúa þessu við og segja að Hallveig Fróðadóttir hafi verið það og Ingólfur aðeins eiginmaður hennar. 

Þetta er jafn fráleitt og að reist væri stytta af Auði djúpúðgu þar sem hún væri allt í einu orðin að aukapersónu. 

Það breytir því að í raun var Hallveig kjölfesta landnámsleiðangursins að burtséð frá völdum og titlum eru konur miðja þjóðfélagins. Því væri það alveg sjálfsagt mál að á skildi á styttunni væri þeirra beggja getið sem landnámshjóna. 

Um þátt kvenna í  vitna hér í þetta erindi í laginu "Íslenska konan": 

 

"Með landnemum sigldi´hún um svarrandi haf. 

Hún sefaði harma, hún vakti´er hún svaf. 

Hún þerraði tárin, hún þerraði blóð. 

Hún var íslenska konan sem allt á að þakka vor þjóð." 

 

Í raun voru tveir þrælar Garðars Svavarssonar fyrstu norrænu landnemarnir á Íslandi þótt þau stjórnuðu ekki leiðangrinum til Íslands. 

Nafn hans var Náttfari en hennar nafns er ekki getið.

Mér finnst þetta landnám þeirra alltaf vera einstaklega heillandi, því að með því risu þau gegn ríkjandi skipulagi og enda þótt sagt sé að síðar hafi þau verið hrakin frá landnámi sínu í Reykjadal út í Náttfaravíkur, komust þau upp með það tiltæki sitt að flýja frá "eigendum" sínum. 

Tiltæki ambáttarinnar var kannski enn djarfara en Náttfara. 

Kannski voru þau látin óáreitt eftir að þau færðu sig út í Náttfaravík vegna þess að Garðar Svavarsson var Svíi en ekki Norðmaður og auk þess var langt um liðið. 

Náttfari hefur ekki hlotið viðurkenningu sem landnámsmaður af því að hann stóð ekki sjálfur fyrir og stjórnaði leiðangri til landsins. 

En kannski ætti að vera stór stytta á Húsavík af þeim báðum þar sem þeirra verður getið sem jafnrétthárra aðila í þessu óvenjulega landnámi, því að óumdeilt er að þau struku frá Garðari á jafnréttisgrundvelli.

 

P. S.  Nú sé ég í ágætri athugasemd að ég hefði betur rifjað upp söguna af Náttfara, sem ég reyndar las síðast fyrir tólf árum þegar ég gerði sjónvarpsþáttinn "Á slóð Náttfara".

Náttfari var að sjálfsögðu einn af frjálsum mönnum í leiðangri Garðars og þau voru þrjú, sem struku í eftirbátnum og urðu eftir á Íslandi. 

Þegar svona kemur upp gæti ég svo sem leiðrétt sjálfan pistilinn en ég vil það helst ekki, heldur láta hann standa með þeim skekkjum sem í honum kunna að vera.

Og úr því  að ég er að fjalla um þetta að nú er verið að vinna á vegum Sjónvarpsins og Zonet að mynddiskinum "Stiklur 18", þar sem verða þrír þættir: "Ó, þú yndislega land", sem fjallar um svæðið milli Suðurjökla og Vatnajökuls, "Á slóð Náttfara" þar sem siglt er réttsælis kringum landið til Húsavíkur og farið í hvalaskoðunarferð með dauðvona enskum pilti, sem á þá heitustu óska að sjá hval áður en hann deyr (lagið: "Maður og hvalur") og "Öræfin upp á nýtt".

Fyrsta landnámskonan á Íslandi

24-32 þúsund km af slóðum.

Giskað hefur verið á að á Íslandi séu vegaslóðar alls á bilinu 24.000 til 32.000 km að lengd. Þegar þykk snjóþekja liggur yfir hálendinu á veturna eru leiðirnar, sem hægt er að aka á snjó enn fleiri.

Til samanburðar má nefna að í eina þjóðgarðinum í Bandaríkjunum, þar sem gert er út á jeppaumferð, eru slóðarnir 1600 km og blátt bann og sektir við því að fara út fyrir þá.

Þetta er þjóðgarðurinn Canyonlands eða Giljalönd. 

Þess vegna ætti að vera ástæðulaust fyrir jeppakarla eins og mig að aka utan íslenska slóðakerfisins eða  á þeim skíðasvæðum á veturnar þar sem gangandi fólk vill vera í friði fyrir vélknúinni umferð og því lagt bann við umferð vélsleða og jeppa. 

Um daginn hélt hópur jeppamanna samkomu við sunnanvert Vonarskarð til þess að staðfesta það, að ferðafrelsi á Íslandi hefði verið jarðað. 

Ferðafrelsið samkvæmt þessari skilgreiningu var þó jarðað mun fyrr þegar umferð vélknúinna farartækja var bönnuð á Öræfajökli.  Og jafnvel enn fyrr, fyrir nokkrum áratugum, þegar hætt var við að leyfa akstur bíla niður Almannagjá.

Bann við vélknúinni umferð á Öræfajökli var sjálfsagt og eðlilegt því að æ fleiri ferðamenn hafa gengið á jökulinn til þess að upplifa einstakt útsýni og kyrrð og frið öræfanna. 

Hvergi þar sem ég þekki til er ótakmarkað ferðafrelsi í þjóðgörðum, ekki einu sinni í jeppaþjóðgarðinum í Ameríku þar sem stór svæði eru tekin frá fyrir gangandi fólk og umferð jeppanna bönnuð þar. 

Þegar litið er á hnattlíkan sést að Ísland er ekki stórt, heldur lítið.

Með auknum fjölda ferðamanna eykst þörf á því að sinna mismunandi þörfum þeirra sem vilja njóta hinnar einstæðu náttúru. 

Ég tel að við jeppamenn getum ekki lengur krafist ótakmarkaðs ferðafrelsis alls staðar. 

Meira en 20 þúsund kílómetrar af jeppaslóðum ættu að nægja fyrir okkur. 

Það breytir ekki því að ævinlega kann vera umdeilanlegt hvar aðeins skuli leyfð umferð gangandi fólks og á það einnig við um þau svæði, sem stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs vill taka frá fyrir göngufólk. 

Og nauðsynlegt er að hafa mikið samráð og gott við alla aðila málsins. 

Raunar má í sumum tilfellum leitast eftir ákveðnum sveigjanleika. Þannig myndi ég vilja láta reyna á það hvernig það væri að gefa umferð niður Almannagjá frjálsa í einn til tvo klukkutíma í hverri viku. 

Fyrsta magnaða upplifun mín af hrikalleik íslenskrar náttúru fólst í því þegar rútan ók ofana í gjána og hamraveggurinn hvelfdist yfir rútuna. 

Þá var ég aðeins fjögurra ára gamall og æ síðan var þetta stórkostleg upplifun á meðan það var leyft.

Það er ekki lengur ótakmarkað rými fyrir mismunandi hópa hér á landi. 

Þannig er það ekki sjálfgefið að í lagi sé að ríða með hundrað hesta stóð inn að Strútslaug eða þvert í gegnum Lakagíga eins og gert hefur verið undir þeim formerkjum að frá landnámstíð hafi verið óskorað frelsi til þess að fremja slík hervirki á hestum. 

Það er heldur ekki sjálfgefið að vélhjólamenn láti sér ekki nægja 24-32 þúsund kílómetra slóðakerfi heldur megi nota hvern þann gönguslóða og kindastíg sem finnanlegur er til þess að þeysa um hann á torfæruhjólum. 

Þegar komið er í þjóðgarðinn Harðangursheiði í Noregi þakkar maður fyrir það frelsi sem þó er hér á landi. Öll vélknúin umferð er bönnuð um þennan 4000 ferkíómetra þjóðgarð allt árið um kring. 

Þótt ég kæmi á jöklajeppanum mínum með GPS-tæki og vildi aka á fimm metra þykkri snjóþekjunni ofan á hinum malbikaða vegi, sem liggur þvert með norðurjaðri þjóðgarðsins, yrði það ekki leyft.

Sagt hefur verið að munurinn á Noregi og Íslandi sé sá, að í Noregi sé allt bannað nema það sé leyft en á Íslandi allt leyft, nema það sé bannað.  Kannski kristallast hér munur á milli þjóðanna sem hefur verið ríkjandi allt frá því að forfeður okkar brutust undan valdi Haraldar hárfagra og fundu frelsisins land langt úti í hafi. 

Ég hallast að íslensku leiðinni þótt frelsi einstaklingsins nái ekki lengra en svo að það skerði ekki frelsi annars. 

Nú eru hné mín farin að gefa sig og því á ég ekki neinna hagsmuna að gæta sem göngumaður, heldur verð að láta jeppamennskuna duga. En eftir að hafa skoðað mig um í 26 þjóðgörðum erlendis sýnist mér að ekki sé hægt að verða við þeirri kröfu, sem einn bloggari setti fram nú um daginn: "Ég er frjáls maður í frjálsu landi og keyri því hvar sem er og hvenær sem er eins og mér sýnist."

Ítreka bann við utanvegaakstri í Bláfjöllum