Hvar liggur línan?

Það er hægt að leiða að því líkum að auðvelt sé að reikna það út að það "borgi sig" fyrir þjóðarbúið að flytja alla af landsbyggðinni á Reykjavíkursvæðið og gera allt sem er fyrir norðan Akranes og austan Selfoss að sumarbústaðabyggð fyrir borgarbúa.

Til eru þeir sem telja að eina leiðin til að keppa við aðrar þjóðir í að halda fólki hér á klakanum sé að gera Ísland að borgríki. Í mesta lagi megi íhuga hvort Akureyri fengi að vera smábær en þó yrði "hagrætt" þannig að háskólastarfsemin þar yrði flutt til Reykjavíkur. 

Síðan er hið öndverða sjónarmið að halda verði öllum dölum og víkum þessa lands í byggð. 

Ég hygg að hvorugt sjónarmiðið sé æskilegt eða heppilegt, heldur beri að leita þeirrar lausnar þar sem leitast er við að hafa lífvænlega byggð, sem dafni á eigin verðleikum. 

Nágrannaþjóðirnar hafa fengist við þetta og niðurstaðan er í grófum dráttum sú, að forsenda fyrir blómlegri byggð sem fólk vill eiga heima í sé sú að þar sé að finna sem fjölbreyttust störf og menningu, allt frá háskólastarfi til framleiðslu- og þjónustustarfa.

Ef þetta litróf er ekki fyrir hendi verður mannlífið einhæft og fólk flyst í burtu, einkum unga fólkið.

Góð dæmi um þetta eru Akureyri og Tromsö í Norður-Noregi og nú síðast Borgarfjarðarhérað með alla sína skóla og menningarstarf, sem hefur sprottið upp, svo sem í öflugri leikstarfsemi í Borgarnesi. 

Ég var einmitt í gærkvöldi að skemmta laganemum í Háskólanum á Bifröst og hef sjaldan verið á jafn ánægjulegri samkomu. Þetta var hrein unun fyrir mann sem gerði hlé á laganámi í miðjum klíðum fyrir 46 árum og komst aftur í gamla gírinn góða. 

Einn stóran skugga bar þó á, jafnt í hugum nemenda og rektorsins, sem þarna var, sú tilhugsun að þetta væri "síðasta kvöldmáltíðin" í skólanum. 

Það er hægt að reikna út ýmislegt þegar hin svokölluðu "hreinu hagkvæmnissjónarmið" eru látin vera algild. 

Þannig má reikna það út að öllu væri best komið ef allir landsbúar byggju í einu þéttu hverfi 30 hæða blokka sem reist yrði í stað "húskofanna" sem mynda að miklu leyti stóran hluta Skólavörðuhæðar í Reykjavík. 

Það má líka reikna lengra og finna út að með "hrein hagkvæmnissjónarmið" í huga spöruðust miklir fjármunir með því að flytja alla Íslendinga inn í  330 þúsund manna úthverfi í erlendri stórborg.

Á síðasta landsfundi eins stjórnmálaflokksins kom fram tillaga um að banna að byggja fleiri íbúðir í úthverfum Reykjavíkur eða nágrannabæjum höfuðborgarinnar.  Flutningsmenn töldu hana byggja á pottþéttum hagkvæmnisútreikningum. 

Ef talið er hagkvæmt að flytja háskólann á Bifröst í raun til Reykjavíkur, af hverju þá ekki að flytja líka landbúnaðarháskólann á Hvanneyri? 

Eða væri kannski ómaksins vert að athuga hvernig það kæmi út að sameina þessa tvo borgfirsku skóla? 

 

Ósammála áformum um sameiningu

Orð eru til alls fyrst...

Samkvæmt fyrstu fréttum af þjóðfundinum í hádegisútvarpinu áðan virtust hugtök eins og mannréttindi, jafnrétti og lýðræði efst í huga margra þar.

Einn viðmælenda sagði raunar, að hann vissi ekki betur en að þessi hugtök væru grunnur núgildandi stjórnarskrár og rétt er það.  Til dæmis var bætt inn í stjórnarskrána sérstökum ákvæðum um mannréttindi meira en hálfri öld eftir gildistöku hennar.

Þetta leiðir hugann að tvennu: 

1. Orð eru til alls fyrst. Ef niðurstaða þjóðfundar verður nógu afdráttarlaus varðandi mannréttindi, jafnrétti og lýðræði yrði það fagnaðarefni, því að þá auðvelda þau 2. áfanga í gerð nýrrar stjórnarskrár á komandi stjórnlagaþingi sem felst í....

2. ...að mun skýrar yrði kveðið á um þessi atriði og lagfærðar ýmsar misfellur, sem stangast á við þessi markmið. 

Ég hef áður bloggað um áherslur mínar í þessu efni í tengslum við framboð mitt en get nefnt eftirfarandi: 

Í fyrsta lagi þarf alveg ný ákvæði hliðstæð þeim, sem gilda í mörgum stjórnarskrám annarra landa varðandi jafnrétti kynslóðanna, þau mannréttindi milljóna Íslendinga, sem eiga eftir að byggja þetta land, að gerðar verði auknar kröfur til lagasetningar og útfærslu aðgerða og framkvæmda sem á óafturkræfan hátt geta haft afgerandi áhrif á frelsi og kjör afkomenda okkar. 

Reynslan af svona ákvæðum hefur verið góð og komið í veg fyrir stórslys af völdum flumbrugangs, svo sem í Finnlandi. 

Stórauka þarf vægi þjóðaratkvæðagreiðslna og tryggja beinna lýðræði en nú er.

Eins og nú er háttað eru meirihluti þingmanna í raun sjálfkjörinn, það er, í "öruggum sætum" eftir að listar hafa verið boðnir fram. 

Persónukjör hefur reynst vel í nágrannalöndunum og má taka mið af reynslu þeirra. 

Mér finnst lágmark að þau framboð sem vilja sjálf viðhafa persónukjör í kjörklefanum varðandi framboðslista þeirra, fái leyfi til þess að hafa þann hátt á. 

Tryggja þarf jafnræði hinna þriggja valdþátta stjórnskipunarinnar meðal annars með því að rjúfa tengsl framkvæmdavaldsins við dómsvaldið, stórauka vald og sjálfstæði þingnefnda, og sjá svo um að ráðherrar geti ekki gengt þingmennsku jafnframt ráðherradómi á meðan á honum stendur. 

Jafna þarf vægi atkvæða og má gera það á ýmsan hátt, án þess að ganga um of á rétt landshlutanna. 

Dæmi eru um þetta erlendis, svo sem í Þýskalandi og hér á landi væri hægt að nefna þrjár útfærslur: 

1. Landið eitt kjördæmi en auk þess átta einmenningskjördæmi, svipuð þeim sem voru fyrir 1959.

2. Landið tvö kjördæmi og jafnt vægi atkvæða í þeim. Annars vegar yrði höfuðborgarsvæðið skilgreint sem svæðið milli Hítarár á Mýrum í vestri og Jökulsár á Sólheimasandi í austri og það eitt kjördæmi, en afgangurinn yrði eitt landsbyggðarkjördæmi. 

3. Landið tvö kjördæmi eins og í lið 2 en auk þess átta einmenningskjördæmi. 

Huga má að því að sameina embætti forseta og forsætisráðherra í eitt forsetaembætti, þar sem valdamesti og æðsti maður framkvæmdavaldsins, þjóðhöfðingi og oddviti ríkisstjórnar yrði  valinn beint af þjóðinni. 

Bandaríkjamenn, sem eru þúsund sinnum fleiri en við, telja að einn maður geti sinnt þessu. Það ætti því líka að vera hægt að gera það hér.

Þrátt fyrir þetta mætti tryggja þingræðið á þann hátt að þingið geti stöðvað mál eða samþykkt vantraust á einstaka ráðherra eða ríkisstjórnina alla. Á móti kæmi að forsetinn hefði málskotsrétt og gæti skotið slíkum brýnum málum í dóm þjóðarinnar. 

Ég hygg að svona fyrirkomulag gæti stuðlað að meiri eindrægni og samráði stjórnmálamanna en hér hefur verið og má nefna sem dæmi um slík vinnubrögð hvernig minnihlutastjórnir í mörgum nágrannalöndunum vinna í samráði við stjórnarandstöðuna. 

Þetta er auðvitað útfærsluatriði og þar gætum við sótt í smiðju þeirra þjóða sem hafa reynslu í þessum efnum, svo sem Frakka og Finna. 

Fleir get ég nefnt en læt þetta nægja. Aðalatriðið er þetta: Þjóðfundurin nú og komandi stjórnlagaþing eiga sér ekki hliðstæðu í sögu þjóðarinnar.  Ef þessu tækifæri, sem nú býðst, verður klúðrað, getur það haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir lýðræði, frelsi, mannréttindi og jafnrétti í framtíðinni. 

Því skiptir miklu að niðurstöður bæði þjóðfundar og ekki síður stjórnlagaþings verði svo afdráttarlausar og með svo breiðri samstöðu að Alþingi komist ekki hjá því að taka tillit þeirra. 

Góður andi á Þjóðfundinum