Einn helsti galli þjóðaratkvæðagreiðslna, hætta á stöðnun og töfum.

Oft hefur það borið á góma hér á landi hve aðlaðandi sá þáttur í stjórnarfyrirkomulagi Svisslendinga sé, sem felur í sér tíðar þjóðaratkvæðagreiðslur eins og tíðkast í Sviss. 

Samhliða slíku beinu lýðræði er líka eftirsóknarvert að færa lýðræðið inn í kjörklefana og láta kjósendur velja sína þingmenn beint. 

Í upphafi starfi stjórnlagaráðs 2011 var byrjað á því að velta upp ýmsum möguleikum, svo sem meira forsetaræði á borð við það sem er í Bandaríkjanum og í Frakklandi. Starfið hjá ráðinu var að formi til eftir formúlu úr umhverfi CCP og svipaðra nýsköpunarfyrirtækja, nefnt ítrun á íslensku, hafði reynst vel og einn stjórnalagaráðsmanna, Vilhjálmur Þorsteinsson, kunni góð skil á. 

Byrjað með autt blað, raðað upp rökréttri grind aðalatriða; sem flestir möguleikar athugaðir og valdir eða útilokaðir eftir atvikum og nýjum atriðum bætt inn í rökréttu samhengi. 

Gerólíkt því sem var viðhaft 1849 í dönsku stjórnarskránni, sem byrjaði á um það bil 30 greinum til að friðþægja konungnum með þessum upphafsgreinum um það sem honum væri falið að gera í stjórkerfinu, en samt laumað inn einni grein sem lýsti því að hann væri valdalaus; ábyrgðarlaus af stjórnarathöfnum. 

Sams konar byrjun lifir enn í núverandi stjórnarskrá okkar, 171 ári seinna!  

Þess vegna þurfti við nútímalegrar stjórnarskrár strax að skoða sem flesta grundvallarmöguleika og nota síðan ítrunaraðferðina við að klára og útfæra verkið. 

Til þess að ná í sem bestar upplýsingar um þjóðaratkvæðagreiðslu fóru þrír ráðsmenn, að mig minnir Salvör Nordal formaður, Þorkell Helgason og Þorvaldur Gylfason í sérstaka ferð til Sviss til þess að kynna sér framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna þar, kosti og galla. 

Sumt, sem þau fundu út, kom dálítið á óvart, svo sem hve langur tími líður oftast frá því að málsefni komast á dagskrá þar til að þjóðaratkvæðagreiðslan fer fram. 

Það er aðallega vegna þeirra miklu krafna sem gerðar eru til alls málatilbúnaðar og framkvæmdaatriða. 

Meginkosti svissnesku hefðar Svisslendinga má sjá í ákvæðum annarra stjórnarskráa, sem hafa gefist vel og voru þær hafðar til hliðsjónar hjá stjórnlagaráði.

Einn galli kom á óvart, en hefði þó ekki átt að gera það. Því að stundum geta sjálfsögð þjóðþrifamál tafist þegar mikil íhaldssemi ræður ríkjum hjá meirihluta þjóða, og slík íhaldssemi getur birst í þjóðaratkvæðagreiðslum. 

Sem dæmi má nefna að íslenskar konur fengu kosningarétt 1915, en svissneskar konur og mannréttindasinnar þurfti að berjast í meira en hálfa öld þar í landi, alls 56 ár, eftir því að það fengist samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu að þær fengju kosningarétt. 

Hugsið ykkur, að íslenskar konur hefðu ekki fengið kosningarétt fyrr en sama árið og handritin komu.  

 

Sögðu heila kvenna of smáa fyrir kosningarétt

"Hnjúkurinn gnæfir..." Svo einfalt er það.

Öræfajökull er langhæsta fjall Íslands, ef aðeins er miðað við hæðarmuninn frá fjallsrótum upp á topp.  

Síðuhafi fór bæði fljúgandi á skíðaflugvél, akandi og gangandi á hnjúkinn í bland á þeim árum, sem algert frelsi gilti um ferðir þangað upp. 

Síðar náðist um það samkomulag sem vert er að íhuga, að leyfa aðeins gangandi umferð á þessu stóra fjalli. Sem flugmaður og 4x4 maður var ég og er sammála því fyrirkomulagi. 

Jeppaslóðakerfið, merktar og samþykktar leiðir á Íslandi er meira en 2000 kílómetra lang, og nokkur hundruð kílómetra hluti þess kerfis er inna við eitt prósent af því. 

Í vikulöngu ferðalagi á hnjúkinn í maí 1991 þurfti að fara tvívegis til Reykjavíkur og upp eftir aftur vegna skemmtana í Reykjavík og myndatökur af leiðangrinum.  Fætur, skíði, vélsleðar, jeppar og ein flugvél voru notaðar í þessu mikla ferðabasli á meðan aftakaveður ríkti í nokkra daga. 

Á leiðinni yfir Skeiðarársand eftir að óveðrinu slotaði og stórbrotin fegurð þessa lanssvæðis blasti við í allri sinni hrikalegu dýrð varð varð til lagið "Hnjúkurinn gnæfir" sem leitast við að svara því, af hverju fólk er að öllu þessu basli, "armæðu og striti".

Það varð titillag samnefnds þáttar, sungið af Pálma Gunnarssyni við útsetningu, hljóðfæraleik og hljóðblöndun Péturs Hjaltested. 

Lagið er á Spotify í hópi 74 annarra laga af safndiskinum "Hjarta landsins." En svona er textinn: 

 

HNJÚKURINN GNÆFIR. 

 

Hnjúkurinn gnæfir; til himins sig teygir,

hamrahlið þverbrýnt, ísað stál.  

Ógnfagur rís, hann, ögrandi þegir,

Inn í þig seytlar hans seiðandi mál. 

 

Bjartur sem engill andartak er hann,

alheiður berar sig blámanum í.

Á sömu stundu í fötin sín fer hann; 

frostkalda þoku og óveðursský. 

 

Hvers vegna´að klífa´hann?

Hvers vegna´að sigra´hann?

Hvers vegna öll þessi armæða´og strit? 

Hví ertu góði að gera þig digran? 

Gastu´ekki stillt þig? Skorti þig vit?

 

Hvers vegna finnst þér hans ögrun til ama?

Af hverju´að hætta sér klær hans í?

Svarið er einfalt og alltaf það sama: 

:,: Af því hann rís þarna, bara af því:,: 

 

Hnjúkurinn gnæfir, til himins sig teygir. 

Hríslast um makka hans óveðursky. 

Af hamrastáli öskrandi´hann fleygir

ísköldum hjarnþiljum fárviðri í. 

 

Sýnist hann reiður; áfram við ögra. 

Á þá hann skorar, sem líta hans mynd. 

Þolraunin bíður þeirra, sem skjögra 

þreyttir á Íslands hæsta tind. 

 

Hvers vegna´að klifra´hann?

Hvers vegna´að sigra´hann?

Hvers vegna öll þessi armæða´og strit?

Hví varstu, góði, að gera þig digran?

Gastu´ekki stillt þig? Skorti þig vit?

 

Hvers vegna fannst þér hans ögrun til ama?

Af hverju´að hætta sér klær hans í?

Svarið er einfalt og áfram það sama: 

:, Af því hann er þarna; bara af því :,: 

 

 

  

Öræfajökull á vordögum

Sumarið 1940 kom til tals að senda flugdreka til Íslands til loftvarna.

Fyrstu mánuðina eftir að Bretar hernámu Ísland 10. maí 1940 kom ýmislegt skondið upp á hvað viðbúnað og herstyrk varðaði. Aðeins rúmlega 700 breskir hermenn voru sendir í hernámsleiðangurinn, illa vopnum búnir og stór hluti þeirra lítt þjálfaðir. 

En þetta var að einu leyti tímamótaviðburður í samskiptum Hitlers við aðrar þjóðir, því að allar götur frá upphafi valdatíma hans höfðu Öxulveldi, Þýskaland, Ítalía og Japan, stjórnað atburðarásinni oft tekið mikla áhættu og vesturveldin ævinlega orðið að bregðast við, sem nær alltaf fólst í því að gefa eftir eða bregðast ekki við.  

Dæmi: 1935 ráðast Ítalir inn í Abbesiniu, 1936 senda Þjóðverjar senda her inn í Rínarlönd, sama ár hefja fasistar hefja spönsku borgarastyrjöldina með dyggum stuðningi Hitlers og Mussolinis, 1937 hefja Japanir stríð við Kínverja, 1938 hernemur Hitler Austurríki í mars og Súdetahéruð Tékkóslóvakíu í október, í mars 1939 taka Þjóðverjar alla Tékkóslóvakíu, í apríl taka Ítalir Albaníu, 23. ágúst gerir Hitler griðasamning við Stalín og þeir skipta með sér Póllandi í september, í desember ráðast Rússar á Finna, 9. apríl 1940 hernema Þjóðverjar Danmörku og Noreg og 10. maí 1940 ráðast þeir inn í Holland, Belgíu, Luxemborg og Frakkland. 

10. maí 1940 var Hitler staddur í byrgi sínu í Eifelfjöllum skammt frá landamærunum við Belgíu við stjórn innrásarinnar inn í Niðurlönd og Frakkland, þegar honum berst fregnin um að Bretar hafi hernumið Ísland og fékk þá eitt af frægum bræðisköstum sínum. 

Það var engin furða; í fyrsta sinn voru Bretar með frumkvæðið og Þjóðverjar þurftu að bregðast við. 

Það gerði Hitler hið snarasta með því að fela Raeder flotaforingja Kriegsmarine að gera innrásaráætlu fyrir Ísland.  

Hún var gerð og var glæsileg: Tvö stór orrusturustubeitiskip og tvö risastór farþegaskip skyldu samkvæmt áætluninni Ikarus taka Ísland af Bretum; um það bil sjö þúsund hermenn á móti um 770 breskum. 

Um miðjan júní féll Frakkland og 338 þúsund hermönnum Breta var bjargað vopnlausum yfir Ermasund frá Dunkirk.  

Framundan var orrustan um Bretland en Bretar gátu ekki leyft sér að gera ekkert varðandi innrásarhættu Þjóðverja, þannig að í ágústlok var breska setuliðið orðið 3000 manns. 

Hefði samt ekki haft roð við þýskri innrás og nú komust frumstæðir flugvellir í Kaldaðarnesi í Flóa og á Melgerðismelum í gagnið, þannig að eitthvað varð að gera í þeim efnum að byrja að nýta sér það.  

Bretar máttu samt ekki við því i miðri Örrustunni um Bretland að missa herflugvélar til Íslands, sem þyrfti að nota í Bretlandi. 

En þá brá svo við að þeir áttu nýlegar flugvélar af gerðinni Fairey Battle, sem höfðu reynst algerlega gagnslausar fram að því, þótt þær litu nýtískulega út. Þær komu að vísu í stað tvíþekja en vængir þeirra voru svo langir, að þær skorti alveg veltihraða (roll rate) og voru svo svifaseinar að þær voru auðveld bráð fyrir þýsku Messerschmitt Bf 109 vélarnar. 

í orrustunum á vesturvígstöðvunum um vorið höfðu þessar stirðlegu bresku vélar  farið einhverjar herfilegustu hrakfarir í sögu flughernaðar og verið sallaðar svo niður, að í staðinn fyrir að varpa sprengjum á brýr og samgönguleiðir Þjóðverja, mistókst það algerlega og varð það hræðilega dýrkeypt fyrir Bandamenn, því að skriðdrekaherir Guderians og Rommels gátu brunað yfir að Atlantshafsströnd og lokað meira en 300 þúsund manna herlið inni við Dunkirk. 

Myndir af flugvélaflökunum eftir þessar hörmungar vöktu hroll.  

Nú sáu bresku hernaðaryfirvöldin hins vegar not fyrir þessar vélar í stað þess að láta salla þær niður yfir Bretlandi:  Senda þær til Íslands. 

Ákveðið var að senda 18 stykki og skyldu þær annast lóftrýmisgæslu Íslands og þar með loftvarnir landsins. Þær komu til landsins seint í ágúst og þar með hófst öld hernaðarflugs á Íslandi. 

Fairey Battle vélarnar fengu vegna hrakfallasögu sinnar viðurnefnið "fljúgandi líkkisturnar" og er sagt að í breska herráðinu hafi mönnum ekki litist gæfulega á að vera yfirleitt að hafa fyrir því að senda slíkar vélar í þetta verkefni. 

á einum fundinum um þetta mál er segir sagan, að einn fundarmanna hafi í hálfkæringi lagt til að í staðinn fyrir Battle vélarnir yrðu sendir átján flugdrekar til Íslands. 

Þeir hefðu þó þann kost að geta komist á loft og það væri erfiðara að skjóta þá niður heldur en fljúgandi líkkisturnar. 

Tveir hermenn með fasta viðveru hér