Líkindareikningur.

Á hverjum degi lýstur niður milljónum eldinga í heiminum. Það sem er að gerast á jörðinni er byggt upp á trilljónum eða nánast óteljandi einstökum atvikum sem um gilda lögmál líkindareiknings.

Frægt er þegar sjóliði á herskipi stillti sér strax upp í gati á skipinu, sem kúla frá skipi andstæðinganna hafði myndað, á þeim forsendum að líkindin á því að önnur kúla hitti skipið á sama stað væru svo sáralítil. 

Sömuleiðis fögnuðu sumir félagar mínir í rallnu því þegar ég kom heim frá HM í ralli í Svíþjóð 1981 og greindi þeim frá því að ég hefði fengið upplýsingar um útreiknaða hættu í ralli sem svaraði til þess að á Íslandi gæti orðið eitt banaslys í ralli á öld. 

Fögnuðurinn minnkaði þegar ég benti á að þetta dauðaslys gæti alveg eins orðið í næsta ralli eins og etir 100 ár. 

Fyrir um þrettán árum náði ég myndskeiði af hruni úr Kverkjökli yfir stað sem ég stóð á nokkrum mínútum fyrr og hægt var að reikna út að líkurnar á því að ná þessu myndskeiði var einn á móti mörgum tugum milljóna. 

Engu að síður náðist þetta myndskeið sem og svipað myndskeið af hruni ísturns í Grímsvötnum 2004. 

Ótal svona tilviljanir sanna ekki neitt út af fyrir sig, hvort sem það er byggt á svonefndri hjátrú eða öðru. 

En þær geta samt fengið okkur til að íhuga hvort um tilviljanir hafi raunverulega verið að ræða. 

Ég hef verið beðinn um að koma í rannsókn til að varpa ljósi á það af hverju lifrin geti skaðast og brugðist þegar gefin eru sterk lyf.  Þetta er gert í framhaldi af lifrarbresti hjá mér með stíflugulu sem olli ofsakláða og svefnleysi í þrjá mánuði 2008. 

Í bréfinu til mín er sagt að þetta sé afar fátítt. 

Mér finnst hins vegar einkennileg tilviljun að á örfáum vikum sem liðu frá því ég varð fyrir þessu kom í ljós að fjórir einstaklingar úr hópi nánustu vina og kunningja minna í kringum mig höfðu orðið fyrir þessu.  

Okkur Helgu var sagt þegar við eignuðumst son með klofinn hrygg 1967 að það væri alger tilviljun. 

Samt hafði elsti bróðir hennar fæðst fatlaður af því að einn hryggjarliður var opinn. 

16 árum síðar eignaðist dóttir okkar son með klofinn hrygg sem dó eftir nokkra daga. 

Þar með gat þetta varla lengur verið tilviljun og rannsókn leiddi í ljós tvær andvana fæðingar bróðurdætra Helgu og hugsanlega eitt fósturlát vegna klofins hryggjar. 

Nokkrum árum síðar var stofnuð sérstök erfðafræðirannsóknarstofa í Bretlandi og voru Helga og synir okkar Örn og Þorfinnur viðstödd þegar Sara Ferguson opnaði hana. 

Þar voru stundaðar erfðafræðirannsóknir sem voru undanfari hins stórmerka starfs Kára Stefánssonar. 

Líkindareikningur er heillandi og nauðsynlegur til þess að átta sig á heiminum og fyrirbærum hans.

Líkurnar á því að nákvæmlega sú sæðisfruma, sem varð helmingurinn af okkur við getnað yrði sú sem síðan stóð fyrir fjölguninni sem gerði okkur að því sem við erum, var einn á móti tugum milljarða. 

Miklu skiptir að greint sé á milli hvort um hreinar tilviljanir er að ræða sem sanna ekkert eða hvort um raunverulegt orsakasamhengi sé að ræða. 

Í lífi mínu hefur ýmislegt gerst sem erfitt er að flokka undir tilviljanir þótt ekkert verði sannað í því efni.

Það gæti orðið efni í annan pistil. 

 

 

Varð fyrir eldingu klukkan 13:13 föstudaginn 13.

Athugasemdir

[Hólmfríður Pétursdóttir, 14.8.2010 kl. 16:01]

Þessi færsla þykir mér góð og lærdómsrík.

[halkatla, 14.8.2010 kl. 16:08]

Ég trúi ekki á ótrúlegar tilviljanir.

[Kristján Sigurður Kristjánsson, 14.8.2010 kl. 18:34]

Rektor HÍ sagði á 100 ára afmæli íslensk eðlisfræðings að flest værum við heiladauð um fertugt en afmælisbarnið væri ennþá að velta fyrir sér spurningum eins og Ómar er hér að gera.

Hvað skyldu vera miklar líkur á að Ómar sem enn er ekki "heiladauður" verði 100 ára og verði enn að spyrja?

[Jóhannes (IP-tala skráð) 15.8.2010 kl. 16:33]

Þú hefur lent í og upplifað svo mörg ólíkindi um ævina Ómar að það ruglar tölfræðina.

[Danni (IP-tala skráð) 16.8.2010 kl. 13:25]

Ef maður kastar upp krónu og fær fiskinn hundrað sinnum í röð, hverjar eru þá líkurnar á að fiskur komi upp aftur? Sá sem hefur lært líkindafræði veit að það eru 50% líkur því fyrri köst hafa ekkert með þetta að gera.

En það veit hver heilvita maður að eitthvað hlýtur að vera að peningnum - svo að sjálfsögðu giskar maður á fiskinn.

Þetta er rökvilla sem hefur m.a.s. nafn þó ég muni það ekki. Hagfræðingum er sértaklega kennt að hafa augun opin fyrir þessu. (Þetta er þó ekki "gamblers fallacy", sem byggist á lélegum skilningi á líkindareikningi.)