Verstu málvillurnar eru líka rökleysur.

Í frétt á mbl.is er sagt frá því að í ráði sé að moka yfir fornar menningarminjar í Afganistan til að forða þeim frá því að verða eyðilagðar.

Um þennan verknað er venjulega notuð sögnin að moka, þ. e. að moka yfir og einnig má nota orðalag eins og að "hylja" eða "fela".

Þegar maður fer síðustu ferðina til moldar ofan í gröf sína, er verknaðurinnn tvíþættur:  Fyrst er grafin gröf til að kistan komist neðar en yfirborð jarðar, en síðari hlutinn felst í því að moka moldinni yfir kistuna þegar hún er komin niður.

Órökrétt væri að segja að það sé grafið yfir kistuna. Sögnin að grafa felur það í sér að færa jarðveg upp á við og þá oft til að búa til rými neðar yfirborðinu fyrir eitthvað, kistu, undirstöðu húss, vatn o.s.frv.

Þess vegna er sagt að eitthvað sé "grafið upp", til dæmis fornminjar eða lík, og orðið "grafinn" er líka notað þegar eitt orð er notað um greftrun, en hins vegar út í hött að segja að það sé "grafið yfir" eitthvað".   

Þess vegna er fyrirsögnin "grafið yfir minjar í Afganistan" ekki aðeins málvilla heldur rökleysa, og slíkar málvillur eru verstar allra, því að þær vinna bæði gegn rökhugsun og málkennd.

Slíkum málvillum fer fjölgandi, því miður og oft er það vegna þess að fólk hefur gleymt orðum eða tekið upp orðfæri sem er í tísku.

Góð dæmi um fátækt í orðavali eru tískuorðin "aukning",  "að mæta" og "að vera staðsettur."

Orðið "aukning" hefur nær útrýmt sögnunum að fjölga eða vaxa og gengur það oft svo langt að búnar eru til langar setningar til að koma orðinu aukningu á framfæri, svo sem "mikil aukning hefur orðið í fjölda nemenda" í stað þess að segja: "Nemendum herfur fjölgað".

Sögnin "að mæta" hefur nær útrýmt sögnunum að "koma" eða "vera". Í stað þess að segja "fundurinn var fjölmennur" eða "margir voru á fundinum" er sagt "margir voru mættir á fundinn" eða "margir mættu á fundinn." Í stað þess að segja einfaldlega "slökkviliðið kom skömmu síðar" er sagt: "slökkviliðið var mætt á svæðið/staðinn skömmu síðar." 

Orðalagið að "vera staðsettur" er óþarfa málalenging og bein þýðing úr ensku "..is located".

 Í stað þess að segja "verslunin er staðsett á neðstu hæð" eða jafnvel "lækurinn er staðsettur í miðri sveit" eins og ég heyrði eitt sinn sagt í útvarpi, er einfaldlega hægt að segja "verslunin er á neðstu hæð" og "lækurinn er í miðri sveit".  

Síðar í fréttinni um minjarnar í Afganistan segir: "...og hefur verið gripið til þess ráðs að moka yfir sumar þeirra" og undarlegt er að nota ekki það orðalag eða annað svipað í fyrirsögn fréttarinnar.  

Grafið yfir minjar í Afganistan

Athugasemdir

[Magnús Geir Guðmundsson, 14.8.2012 kl. 21:05]

Heill og sæll Ómar!

Ég er nú seint á ferðinni að gera hér athugasend, en get ekki annað en´lýst því yfir hve góð og ánægjuleg grein þetta er hjá þér. SEm gamall lausamennskumaður í blaðamannastétt til margra ára og unnandi góðs íslensks málfars, þá hef ég einmitt lengi verið þeirrar skoðunnar, að dæmi sem þetta er varða málskilning/málvitund fólks, sé miklu meira til að hafa áhyggjur af varðandi tunguna, en gamalkunnar ambögur og annað slíkt, sem alltaf verða fyrir hendi.Eitt besta dæmið (og um leið það versta) sem hægt er að taka, er þegar einhver orðatiltekt verður að tísku, þó alveg sé hún út í hött eða út úr kú!

Þarna á ég auðvitað við alveg sérstaklega kveðjuna eða viðbrögðin hjá hinum ýmsu þjónustustéttum m.a. "Gjörðu svo vel" sem nú því miður virðist festast meir og meir undir slíkum kringumstæðum sem og þegar til dæmis þakkað er fyrir samtalið og viðbrögðin eru..."Gjörðu svo vel..?!"

Fer þetta vægast sagt mjög í mínar taugar og hef ég oftar en einu sinni brugðist nokk íllur við og spurt strax á móti, "Hvað, varstu að bjóða mér eitthvað eða var ég að biðja sjálfur um eitthvað?"