"Ákveðin elíta hefur það starf..."

Gunnar Helgi Kristinsson prófessor í stjórnmálafræði er í löngu viðtali í Morgunblaðinu í dag um stjórnarskrármálið og tvær greinar eru þar að auki um það og er greinilegt að mikið virðist liggja við að hamast gegn málinu eins og gert er í greinunum og viðtalinu.

Ég hef í öðru bloggi fjallað um grein Einars Hálfdanarsonar og í grein Árna Thoroddsen er stjórnarskrárfrumvarpinu lýst sem verkefni fyrir geðlækna og því líkt við það að reist yrði kjarnorkuver á Íslandi !

En í viðtali við Gunnar Helga fer hann hamförum gegn ferli málsins því að sérfræðingar hefðu ekki fengið að ráða ferðinni. Í framhaldi af því afhjúpar hann skemmtilega og upplýsandi sýn sína á æskilegt stjórnskipulag, sem hann lýsir svona: "...fulltrúalýðræði. Það þýðir að ákveðin ELÍTA hefur það starf að kynna sér mál, vinna þau og bera ábyrgð á þeim gagnvart kjósendum."

Það er þakkarvert að Gunnar Helgi skuli nú upplýsa hvað býr að baki hamförum ELÍTUNNAR gegn frumvarpinu. Gallinn við kenningu hans er hins vegar sá að elítan sú arna, sem hann virðist hluti af, þarf ekki að standa kjósendum reikningsskil í kosningum eins og Alþingismenn þurfa að gera.

Viðtalið er fullt af mótsögnum og rangfærslum. Tökum nokkrar mótsagnir fyrst:

Þrátt fyrir talið um elítu hinna innvígðu og innmúruðu telur Gunnar Helgi það galla á samsetningu stjórnlagaráðs að aðeins frægt fólk hafi komist þar inn og ráðið hafi ekki verið þverskurður af þjóðfélaginu, - ekkert verið líkt þjóðinni hvað varðar bakgrunn, menntun og annað.

Jæja?  Voru Erlingur Sigurðarson, Ari Teitsson, Arnfríður Guðmundsdóttir, Dögg Harðardóttir, Silja Bára Ómarsdóttir, Andrés Magnússon, Íris Lind Sæmundardóttir o. s. frv. svona óskaplega frægt fólk?

Í ráðinu var fólk á aldrinum frá rúmlega tvítugu til rúmlega sjötugt og eðlilegt kynjahlutfall, með skoðanir allt frá yst til hægri og vinstri, frá stjórnlyndi til anarkisma, frá forsetaræði til þingræðis, frá mikilli fötlun til góðs líkamlegs forms.

13 fulltrúar höfðu tekið þátt í starfi stjórnmálaflokka, verið í framboði eða á Alþingi og skiptust svona: Sjálfstæðisflokkurinn 4, Samfylking 4, Framsóknarflokkur 2, VG 2 og Frjálslýndir 1. Nær gat það ekki komist hlutföllunum á fyrstu árum aldarinnar.  

Enn klifar hann á því sama og svo margir aðrir að stjórnlagaráð hafi verið umboðslaust. Ef ef það var umboðslaust, af hverju var það þá ekki kært og dæmt?

Og voru þá ekki allar stjórnarskrárnefndir lýðveldistímans, sem voru skipaðar af Alþingi eins og stjórnlagaráð, umboðslausar?

"Hvert einasta þrep í ferlinu hefur verið gríðarlega gallað" segir hann, strax frá þjóðfundinum sem hefði ekki verið "viðurkennd aðferðarfræði." Þá veit maður það. Elítan á að ráða því hvað sé "viðurkennd aðferðarfræði."

Gunnar Helgi telur að ráðið hafi valið róttækustu lausnir enda hafi hver hinna 25 fulltrúa hafi fengið ítrustu sérþarfir sínar uppfylltar. Til dæmis eigi kosningafyrirkomulagið sér enga hliðstæðu í heiminum.

Hvort teggja er fráleitt. Þvert á móti náðist samstaðan 25-0 með því að forðast að fara út í róttækar lausnir. Allir urðu að slá af. Kosningafyrirkomulag nýju stjórnarskrárinnar á sér hliðstæðu í Hollandi og persónukjör hefur tíðkast í nokkrum nágrannalöndum okkar í áraraðir.

Og ekki var farið lengra en svo, að ákvæði er um að Alþingi geti ákveðið að falla frá því að hver kjósandi geti kosið frambjóðendur fleiri en eins flokks.

Enn er klifað á því að það þurfi að álagsprófa stóra hluta nýju stjórnarskrárinnar vegna þess að þau séu svo mikil nýmæli og eigi sér engin fordæmi.

Samt liggur fyrir að í mörgum atriðum leitaði stjórnlagaráð í reynslusmiðju stjórnarskráa fjölmargra landa með nýlegar stjórnarskrár svo sem Þýskalands, Svíþjóðar, Finnlands þar sem atriðin hafa staðist álagspróf reynslunnar og sömuleiðis var byggt á tillögum og ráðleggingum stjórnlaganefndar og sérfræðinga hennar og öðrum sérfræðingum sem til voru kallaðir.

Nú eru liðnir meira en 16 mánuðir frá því að nýja stjórnarskráin lá fyrir og samt er kvartað yfir því að of skammur tími hafi gefist til umræðna um hana.

Sum atriðin, býsna einföld mörg hver, svo sem ákvæðið um bann við herskyldu, koma allt í einu núna upp í atlögunum að frumvarpinu. Auðvelt hefði verið að ræða herskylduákvæðið strax, svo einfalt sem það er. Af hverju eru það og fleiri slík ákvæði allt í einu nú fyrst dregin fram?

Því er kastað fram að með þessu ákvæði sé Íslendingum gert ómögulegt að grípa til varna gegn vopnaðri árás, en það er alrangt, því að ef menn lesa orðið "herSKYLDA" sést, að ákvæðið bannar ekki að hér sé stofnaður her manna, sem gengur í hann af fúsum og frjálsum vilja, - bannar aðeins almenna herskyldu. Auk þess er veru okkar í NATO og núverandi samstarf við norrænar þjóðir ætlað að gera það auðveldara að hægt sé að grípa til varna en ella.

Gunnar Helgi segir að stjórnlagaráð hafi nánast framið valdarán með því að taka stjórnarskrána fyrir í heild í stað þess að lagfæra nokkra kafla þess.

Ekki las ég þetta út úr verkbeiðni Alþingis og er skondið að sjá stjórnlagafræðiprófessor kvarta yfir því að lagfærð sé stjórnarskrá, sem er óskiljanleg venjulegu fólki og byrjar á löngum kafla sem á rætur sínar í að friðþægja Danakonungi 1849.

Og talið ámælisvert að stjórnarskráin skuli vera sett í rökrétt, nútímalegt form þannig að hún sé eins skiljanleg og aðgengileg og unnt er.

Til er hugtakið elítismi sem felst í því að "elítu" er falið forræði mála þjóðarinnar, eða, eins og Gunnar Helgi orðar það, "...ákveðin elíta hefur það starf..." Og í hans tilfelli er það elíta sem ekki þarf að sæta dómi í kosningum heldur situr áfram kyrr, oft í fílabeinsturni sem verður til í slíkum tilfellum.

Andstæða þess er lýðræðið og ekki síst beint lýðræði, sem samkvæmt frumvarpinu yrði svipað og hjá öðrum þjóðum, sem hafa ákvæði um það.

Nú er ágætt að heyra það "from the horses mouth" hvert er eðli þessa máls og af hverju viðbrögð "elítunnar" eru eins og þau eru.

Athygli vekur að fyrir utan fyrirsögnina á viðtalinu eru ein ummæli Gunnars Helga tekin sérstaklega í ramma með stærsta letri, væntanlega sem aðalatriðið í málflutningi hans, sem sé það að Jóhanna hafi ætlað að reisa sér minnisvarða eins og Gunnar Thoroddsen á sínum tíma.

Ó, hvað þetta er smá hugsun og ómálefnaleg, dæmigerð fyrir hina þröngu íslensku rökræðu, sem Nóbelskáldið benti á á sínum tíma, sem sé það að aðalatriðið sé ekki HVAÐ sé um að ræða heldur HVER setji það fram.

Þar með glyttir í það hvers vegna hið góða starf Gunnars Thoroddsens bar ekki árangur: Það var vegna þess að menn gátu ekki unnt honum þess að hafa komið því í verk og "reisa sér minnisvarða" og þess vegna fór fyrir því eins og verki ótal stjórnarskrárnefnda í sex áratugi. 

Og enn er það gert að aðalatriði HVER standi að málinu en ekki HVAРfelist í því. Jóhanna má ekki "reisa sér minnisvarða." 

Sama gerir Einar Hálfdanarson í sinni grein þegar hann gerir það að aðalatriði að ég hafi verið í stjórnlagaráði og að það sé dæmi um það hve óhæft fólk hafi verið í því. HVER er mikilvægara en HVAÐ. 

Gagnrýnir „óvissuferð“ stjórnlagaráðs

Athugasemdir

[Þorvaldur Gylfason (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 21:26]

Tek undir hvert orð hjá Ómari.

[Þorsteinn Pálmar Einarsson, 13.12.2012 kl. 21:34]

Takk fyrir þetta Ómar !

[Hilmar (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 21:45]

Það fer skjálfti um fræga fólkið....

[Þór Saari (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 21:52]

Takk fyrir þetta Ómar. Það er ótrúlegt að fylgjast með erindrekum valdsins í Háskólanum ráðast svona gegn almannavilja.

[Anna María Sverrisdóttir (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 22:10]

Frábært hjá þér Ómar. Hvert orð satt og rétt.

[Ragnheidur Haraldsdottir (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 22:19]

Ómar þú ert frábær!

[Erlingur Sigurðarson (IP-tala skráð) 13.12.2012 kl. 22:30]

Hroki þeirra sem telja sig til þeirrar "ákveðnu elítu" sem öllu eigi hér að ráða á skilið að falla fyrir eigin hendi. Megi þeir aldrei þráfast!

[Jenný Stefanía Jensdóttir, 13.12.2012 kl. 22:44]

Sorgleg lesning, og gífurleg vanvirðing á ferli sem vekur aðdáun langt út fyrir skerjagarð fræðimannsins.

[Jón Valur Jensson, 14.12.2012 kl. 03:23]

Sorglegt með þig, Ómar minn af öllum mönnum, að hafa ratað út í þessa meðvirknisvitleysu með hálf-ofvirkum "stjórnarskrárgjöfum" sem svo illa kunnu til verka þrátt fyrir ritgleði og ofurtrú á sjálfum sér, að lögfræðingahópurinn varð í sumar að laga ein 75 atriði hjá þeim af hugtaka-rugli og þversögnum; hefur ofur-velgerðakonan Valgerður eflaust fundið þetta á sér fyrir fram, og því fekk þjóðin ekkert að vita af niðurstöðunni fyrr en nákvæmlega tiltekið rétt EFTIR "þjóðaratkvæðagreiðsluna".

Að sniðganga "beztu [færustu] menn" þótti aldrei gott afspurnar. Vitaskuld átti að láta Hæstarétt Íslands tilnefna a.m.k. 7 færa lögfræðinga í stjórnlagaþing (og aldrei að setja "ráðið" ólögmæta á koppinn); eins rökstyður Gunnar Helgi það ágætlega, að rétt hefði verið að fá nokkra reynda menn úr Alþingi til að taka þátt í endurskoðun stjórnarskrár.

En þetta ógnaði vitaskuld ESB-áformum Samfylkingar. "Ráðið" rangt skipaða var hins vegar 100% meðfærilegt, og því hlakkar í mönnum í Brussel.

Leitt aftur með nytsömu sakleysingjana ...

[Jón Viðar Gunnarsson (IP-tala skráð) 14.12.2012 kl. 08:16]

Sorgin ríður þinum húsum Jón Valur það er greinilegt.  Elítan er öll í keng af kvölum  og þú  ert greinilega meðvirkur eða kannski bara innmúraður í eymdina.  Þú ert hinn sanni sakleysingi í þessu og auðvitað er það leitt eins og þú bendir á , en fyrsta skrefið í átt til bata er að opna augu lýðræðis og framfara.  Gangi þér vel með það.

[Haukur Kristinsson (IP-tala skráð) 14.12.2012 kl. 08:21]

Margir ágætir menn hafa svarað bulli og hroka Gunnars Helga. Guðmundur Gunnarsson, Ómar Ragnarsson, Íllugi Jökulsson o.fl. Honum til varnar koma hinsvegar vandræðagemlingar eins og Hannes Hólmsteinn og prelátinn Jón Valur.

Ég skora á yfirvöld Háskólans að vísa Gunnar Helga úr starfi sínu við skólann. Hann er stofnununni til skammar.

[E (IP-tala skráð) 14.12.2012 kl. 08:33]

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2012/12/14/haegt_ad_laga_kjalveg_fyrir_300_milljonir/

[Ómar Ragnarsson, 14.12.2012 kl. 09:05]

Dæmi um "leiðréttingarnar".

Ein af "leiðréttingum" lögfræðingahópsins var að taka út orðið "skyldur" í eignarréttarákvæði nýju stjórnarskrárinnar, þar sem stendur, að eignarétturinn sé ekki einasta friðhelgur eins og í núverandi stjórnarskrá, heldur fylgdu honum bæði réttindi og skyldur.

Og var þetta einhver "uppfinning" og "tiktúra" hjá stjórnlagaráði? Nei, fyrirmyndin var í þýsku stjórnarskránni.

Og ekki einasta það. Þetta er í samræmi við þann rauða þráð í nýju stjórnarskránni að leita eftir föngum jafnvægis í stjórnarskipuninni og stjórnarfarinu, sem skort hefur á til þessa, að réttindi kallist á við skyldur, völd kallist á við ábyrgð o. s. frv., allt hugsað í þeim tilgangi að skýra valdmörk og auka valddreifingu og valdtemprun.

Hvarvetna í nýju stjórnarskránni má sjá enduróm þessa í takt við það sem best má finna í nýjustu stjórnarskrám annarra landa.

Sem dæmi má nefna þau réttindi almennings að skjóta málum til þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslum. Þeim fylgja líka skyldur um að hlíta settum reglum um málatilbúnað og kröfum um fjölda undirskrifta og gildi þeirra.  

En svo er að sjá sem ýmsum sé það þyrnir í augum að völdum fylgi ábyrgð og réttindum fylgi skyldur og langi frekar til þess að viðhalda því jafnvægisleysi sem skapast þegar sumir fá völd án ábyrgðar og réttindi án skyldna.

[Jón Valur Jensson, 14.12.2012 kl. 09:42]

Komdu með 74 önnur "dæmi", Ómar.

Og Jón Viðar, aldrei hef ég verið innmúraður í valdastéttina. Þú ónýtir ekki rök mín með þinni eigin óskhyggju og 'labeling'.

[Sigurður Hrellir, 14.12.2012 kl. 10:25]

Tek undir hvert einasta orð hjá Ómari. Takk kærlega.

[Tryggvi Felixson (IP-tala skráð) 14.12.2012 kl. 16:04]

Takk fyrir góða greiningu og gagnlegt innlegg Ómar. Það hefur mikil og góð vinna verið lögð í gerð nýrrar stjórnarskrár. Sjáfsagt má eitthvað bæta, eins og önnur mannana verk. Þeir sem gagrýna mest gerðu betur að benda á tilgreinda vankatana og koma með tillögur um úrbætur, í stað þess að beina kröftunum fyrst og fremst að því að seta út á vinnubrögðin og það fólk sem lagt hefur sig fram um að gera þjóðinni gagn.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 14.12.2012 kl. 16:41]

Flottur pistill Ómar.

[Stefán Örn valdimarsson (IP-tala skráð) 14.12.2012 kl. 16:59]

Lýðræðislegt umboð stjórnlagaráðs var ekki meira en hverjar annarar þingskipaðrar nefndar. Sem fulltrúi slíkrar nefndar er ekki mjög smekklegt að reka áróður fyrir niðurstöðunni, slíkt hefur aldrei gerst áður.

[Ómar Ragnarsson, 14.12.2012 kl. 17:34]

Það er alveg nýtt að búið sé að setja málbann og tjáningarbann á þá sem hafa starfað í nefndum Alþingis. Hingað til hafa fulltrúar í slíkum nefndum mátt tala um þau málefni og hafa verið og eru kvaddir í viðtöl hjá fjölmiðlunum.

Í grein Einars er sérstaklega deilt á mig og þátt minn í ákveðnu verki en þú telur, Stefán Örn, að ég megi ekki svara fyrir mig af því að það sé "áróður".

[Gunnar Heiðarsson, 14.12.2012 kl. 17:59]

Þetta er nokkuð ítrekaðra svar við skrifum Gunnars Helga, sem þú flytur hér Ómar, en svar kollega þíns úr stjórnlagaráði í DV.

Það er þó sorglegt að sjá hvernig þú nýtir snilli þína og togar málið til. Þú lætur svo líta út að Gunnar Helgi hafi sagt að það væri hlutverk einhverrar menntaelítu að semja stjórnarskrá. Það kemur hvergi fram í hans skrifum, heldur að það sé hlutverk menntaelítunnar að leggja mat á og reyna að gera grein fyrir þeim afleiðingum sem breytingar á stjórnaskrá gætu leitt af sér. Þarna var hann að ræða m.a. tillögur til breytinga á stjórnsýslunni. 

Um hvernig valdist til stjórnlagaþings, síðar stjórnlagaráðs, þá fer ekki milli mála að þeir sem þekktir voru áttu auðveldara með að fá atkvæði og já, það fólk sem þú lelur upp er flest þekkt á Íslandi. Auðvitað er sjálfsagt hægt að finna einhverja minna þekkta í þessum 25 manna hóp, en að stofni til var þarna þekkt fólk. Ekki þverskurður af þjóðinni. 

Um umboðsleysi stjórnlagaráðs þá er ljóst að það hafði ekki umboð þjóðarinnar, þó 30 þingmenn hafi treyst lögformlegheit ráðsins með sínu umboði og með því séð til þess að ekki væri hægt að lögsækja störf ráðsins. En að halda því fram að það hafi haft umboð þjóðarinnar er rugl. Kosningaþáttakan ein sér sá til þess að það umboð var ekki til staðar. Eftir að Hæstiréttur hafði svo úrskurðað um ólögmæti þeirrar kosningar á mörgum sviðum, var ljóst að þjóðin var laus frá allri ábyrgð af þessu ráði. Ef stjórnvöld hefðu valið þá einu leið sem eðlileg var, eftir úrskurð Hæstaréttar og efnt til annarar kosningar, þá hefði hugsanlega verið hægt að tala um umboð þjóðarinnar, þ.e. ef kosningaþáttakan hefði verið örlítið meiri. Sá sem flest atkvæðin hlaut í þeirri kosningu sem Hæstiréttur úrskurðaði ólögmæta, fékk einungis 3% atkvæða. Varla getur það talist umboð þjóðarinnar!

Ekki ætla ég að dæma um hvort aðferðafræðin sem ráðið valdi sér, 25/0, hafi verið rétt eða best. Veit þó að sjaldan hefur slíkt getið af sér vitræna lausn þegar hún hefur verið reynd við aðrar aðstæður. 

Það er rétt að 16 mánuðir eru liðnir frá því tillögur ráðsins voru lagðar fram. Að ekki hafi verið rætt um innihald þeirra er þó nokkuð langt gengið hjá þér að fullyrða. Hins vegar fór sú umræða auðvitað ekki á fullt skrið fyrr en þetta var lagt fram sem frumvarp. Flestir biðu eftir að þingið tæki tillögurnar til efnislegar umfjöllunnar, sem aldrei var gert. Heldur var valin sú leið að leggja tillögurnar fram, lítið breyttar, sem frumvarp frá Alþingi.  Það er vissulega ekki stjórnlagaráði að kenna að þessi dráttur varð á málinu, heldur stjórnvöldum. Ef vilji hefði verið til, þá var hægt að leggja málið fyrirAlþingi strax á síðasta þingi. Það er þó einna líkast því að stjórnvöld vilji helst ekki að þessi tillaga, né nein önnur breyting stjórnarskrár nái fram að ganga, að þau vilji helst hafa þetta mál ófrágengið í næstu kosningabaráttu. 

Um það að stjórnlagaráð hafi nánast framið valdarán, eins og Gunnar Helgi gefur í skyn, þá er rétt að þú lesir lög um stjórnlagaþing örlítið betur, sérstaklega verkefni þingsins. Þar er talað um endurskoðun stjórnarskrár og tiltekin ákveðin atriði sem því var uppálagt að skoða sérstaklega, í 8 liðum. Stjórnlagaþingi var heimilt að skoða fleiri atriði. Hvergi er þar minnst á að stjórnlagaþingi væri heimilt að vinna nýja stjórnarskrá frá grunni. Á þetta var bennt áður en kosningin fór fram og aftur þegar stjórnlagaráð, sem var uppálagt að vinna samkvæmt lögum um stjórnlagaþing, tók sér það vald að fara þessa leið. Kannski er of sterkt til orða tekið að kalla þetta valdarán, en hvaða orð passar betur?

Það er ljóst að allt ferlið var stór gallað. Afurðin sem kom síðan frá ráðinu er ekki þingtæk. Þar er margt sem þarf betri skoðunnar við, en fyrst og fremst þarf að greina hver áhrif þessara tillagna hafa. Engin greining á neinu hefur fram á því sviði, ekki einstökum greinum tillagnanna, né þeirra í heild sér. Einungis hefur farið fram lögfræðieg skoðun á þeim. Vissulega eru mörg atriði í þessum tillögum góð og engin ástæða til að kasta allri þeirri vinnu á glæ sem unin hefur verið.

En ef það er eindrægur vilji að hér verði sett ný stjórnarskrá frá grunni, þarf að vinna þessar tillögur mun betur. Ef hins vegar það væri bakkað til þess sem Alþingi samþykkti í lögum um stjórnlagaþing og flestir gætu sæst á, að núgildandi stjórnarskrá skuliu endurskoðuð og bætt, er hægt að nýta vinnu stjórnlagaráðs til þess. Það væri þá hægt að nota þessar tillögur sem grunn að þeim breytingum, eins og þjóðin samþykkti í skoðanakönnuninni í haust!!

Við skulum heldur ekki gleyma þeirri staðreynd að þegar hefur farið fram mikil endurskoðun gildandi stjórnarskrár. Einungis er eftir að endurskoða þrjá kafla hennar.

Ef vilji  er til að bæta stjórnarskránna setjast menn nú niður og koma sér saman um hvað það er sem mest liggur á að laga, hugsanlega eitthvað af þeim 8 atriðum sem tiltekin voru í lögum um stjórnlagaþing og sameinast um þá bót svo hægt verði að ganga frá henni á þessu þingi. Síðan verði haldið áfram á næsta þingi og einhver ákveðin atriði tekin fyrir og afgreidd áður en því líkur. 

Þeir sem standa fastir á því að ný stjórnarskrá verði afgreidd fyrir lok þessa þings, vilja greinilega ekki neina breytingu. Til þess er verkefnið of stórt og tíminn of naumur.

Við skulum aldrei gleyma því að stjórnarskrá hvers lands er æðsta lögboð þess. Að ætla að kasta til höndum við breytingar hennar ber ekki merki um mikla lýðræðisást!!

[Stefán Örn valdimarsson (IP-tala skráð) 15.12.2012 kl. 11:16]

Ómar, þú hefur ásamt nokkrum öðrum í nefndinni hafa rekið mjög ákveðin áróður fyrir málinu allt frá upphafi. Sá áróður hefur enhverja hluta vegna fengið mun greiðari aðgang að fjölmiðlum heldur en gagnrýni flestra helstu stjórnskipunarsérfræðinga landsins en þeir hafa lýst miklum efasemdum um allt sem snertir málið, einnig allt frá upphafi. En nú á að afgreiða þá sem á mjög ódýran hátt. Í þessu máli eins og reyndar í fleirum þjóðfélagsmálum dagsins í dag er reynt að forðast þekkinguna og hún afgreitt sem afsprengi þess illa. Kannski lifum við á öld heimskunnar.