"Ó, aldna þing, upp rísi þú!"

Þótt virðing Alþingis hafi þorrið mjög síðustu ár þannig að það sé ein af þeim stofnunum þjóðarinnar, sem nýtur minnst traust, allt niður undir 10%, þyrfti það ekki að vera þannig. En til þess að rétta þetta álit við þarf fyrst að leita að orsökunum.

Þær liggja ekki aðeins í þeirri mynd, sem hefur birst þjóðinni í síendurteknu málþófi og skotgrafastjórnmálum, þar sem starfið snýst allt of oft um það að rífa niður fyrir andstæðingunum í stað þess að reyna að laða það besta fram hjá málflutningi beggja aðila til þess að komast að niðurstöðu. 

Þau vinnubrögð voru tíðkuð hjá stjórnlagaráði og annars hefði því ekki tekist að semja stjórnarskrá á tilsettum tíma með einróma niðurstöðu, þrátt fyrir að ljós kæmi í upphafi starfsins, að ráðsfólk væri eins ólíkt og með eins ólíkar skoðanir og hugsast gat.

Dæmi um atriði sem rýrir álit stjórnmálamanna eru loðin svör þeirra fyrir kosningar við eðlilegum spurningum kjósenda um það, hvað þeir séu í raun að fara að kjósa.

Lítum á söguna: Frá því að fullveldi fékkst 1918 og flokkaskipan á Alþingi hætti að ráðast af sjálfstæðismálinu hafa verið haldnar 20 alþingiskosningar.

Í 16 skipti af þessum 20 sögðust forystumenn flokkanna "ganga óbundnir til kosninga", þ. e. að kjósendur fengju ekki að hafa á hreinu hvert stjórnarmynstrið yrði eftir kosningar.

Aðeins 4 sinnum, 1927, 1963, 1967 og 1971 var því lýst yfir, að ef ríkisstjórnin missti meirihluta sinn, myndu stjórnarandstaðan taka við.

Og aðeins tvisvar sinnum á þessum ca 90 árum gerðist það að stjórnin missti meirihlutann og stjórnarandstaðan tók við, þ. e. 1927 og 1971.

Mig minnir að Hallgrímur Helgason hafi orðað þetta ástand þannig að í áratugi hefði hann aldrei kosið Framsókn en samt í öll skiptin hefði atkvæði hans verið notað til þess að koma Framsókn í stjórn.

Lítum á nokkur dæmi um það hvað kjósendur fengu eftir að talið hafði verið upp úr kjörkössunum. 

1942 var skipuð utanþingsstjórn. Engan hefði órað fyrir því fyrir kosningar. 

1944 myndaði Ólafur Thors ríkisstjórn með kommúnistum. Enginn átti von á því. 

1947 varð Stefán Jóhann Stefánsson,formaður minnsta stjórnmálaflokksins, forsætisráðherra. Enginn átti von á því. 

1950 varð Steingrímur Steinþórsson búnaðarmálastjóri og þingmaður forsætisráðherra. Enginn átti minnstu von á því, ekki einu sinni hann sjálfur. 

1959 varð Emil Jónsson, formaður minnsta stjórnmálaflokksins á þingi, forsætisráðherra í minnihlutastjórn. Enginn átti von á því. 

1978 beið Framsóknarflokkurinn mesta ósigurinn í sögu sinni og varð minnstur fjórflokkanna. Samt varð Ólafur Jóhannesson, formaður hans, forsætisráðherra. Engan hefði órað fyrir því þegar úrslit kosninganna lágu fyrir. 

1980 myndaði Gunnar Thoroddsen stjórn fyrir Framsóknarflokkinn og Alþýðubandalagið. Engum datt í hug fyrirfram að þetta gæti gerst nema hann sjálfur.

Í ljósi þessarar upptalningar og þess, að aðeins tvisvar hefur það gerst að stjórnarandstaðan tók við þegar stjórn féll, er skiljanlegt að einhverjir komist að þessari niðurstöðu:  

Íslenskir stjórnmálamenn eru svo óáreiðanlegir að það er ekki einu sinni hægt að treysta því.

Í starfi stjórnlagaráðs var reynt að búa svo um hnúta varðandi umgerð, stöðu og störf Alþingis, að virðing þess og traust myndi aukast sem og styrkari staða gagnvart ásókn framkvæmdavaldsins.

Í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar um stjórnarskrána í fyrra setti ég óskina um þetta í sérstöku lagi og ljóði sem ber nafnið

 

"Ó, ALDNA ÞING, UPP RÍSI ÞÚ!"

 

         Með lögum byggja landið skal

         en ólögunum eyða

         og þjóðar mesta mannaval

         til mikla verksins leiða. 

         Oss dreymir bætt og betra þing

         sem byggi upp og lagi

         :,: og sætti sérhvern Íslending 

           við sanngjörn lög og hagi :,: 

  

:,: Ó, aldna þing, upp rísi þú

með aukinn kraft og traust og trú! :,:

 

         Það Alþingi sem upp þá rís

         til aukins trausts og valda

         skal tryggja´að farsæld verði vís

           er veginn fram skal halda

         til endurmats á öllu hér

           í okkar trú og siðum

        :,: því öldin nýja nærri er

            með nýjum stefnumiðum :,: 

 

:,: Ó, aldna þing, upp rísi þú

með aukinn kraft og traust og trú :,: 

 

        Þú, aldna þing með frama´og frægð

        sem flaug um veröld alla

        en hefur stundum lagst í lægð

        og látið merkið falla, - 

        ó, megi aftur hugsjón há 

        þig hefja upp og styrkja, 

        :,: rökin bestu´og sönnust sjá

        og samheldnina virkja :,: 

 

:,: Ó, aldna þing, upp rísi þú

með aukinn kraft og traust og trú! :,: 

        

           

 

 

 

 

 

 

„Dapurleg niðurstaða“