Skynsamlegustu og sígildustu orð Íslendingasagnanna?

Ég var að horfa á snerru Guðna Ágústssonar og Kolbrúnar Bergþórsdóttur í sjónvarpsþættinum Eyjunni út af Hallgerði langbrók. Bæði eru stórskemmtileg á skjánum og alltaf gaman að heyra í þeim.

Þótt Kolbrún hefði kannski eitthvað til síns máls varðandi galla Hallgerðar hef ég lengi verið á þeirri skoðun að rétta þurfi hlut Hallgerðar varðandi álit þjóðarinnar á henni.

 Alveg sérstaklega er ég ósammála því að neitun hennar við hjálparbeiðni Gunnars á ögurstundu hafi verið hennar versta verk, sem eigi að verða henni til ævarandi skammar og nægi eitt til þess að henni verði eilíflega hallmælt.

Þvert á móti dreg ég taum Hallgerðar algerlega varðandi þetta atriði.

Þegar Gunnar sló hana kinnhestinn í viðurvist allra á bænum sýndi hann henni alveg sérstaklega mikla óvirðingu samkvæmt þeirra tíma viðhorfum. Hann niðurlægði hana fyrir framan alla á þeim vettvangi, heimilinu, þar sem reisn konunnar og virðing átti að vera óskoruð.

En samt er þetta ofbeldisverk Gunnars ekki aðalatriði í málinu, þótt það sé Hallgerði til málsbóta, heldur hin magnaða setning sem höfð er eftir henni þegar Gunnar segir við hana að óvinir hans muni ekki getað drepið hann meðan hann komi boganum við, og því muni hann þurfa hárlokk hennar í bogastreng.

Hallgerður sér hins vegar firringuna og ofmat hans á sjálfum sér birtast í þessum orðum hans, því að augljóslega er við ofurefli að etja og morgunljóst að honum muni ekki verða eirt lifandií landinu ef hann hlítir ekki útlegðardómnum og lögum og rétti þess tíma.

Hún mælir því orð, sem eru sígild og eiga við hvar sem er í heiminum, þegar karlrembur standa fyrir stríði og manndrápum af einskærri hernaðarhyggju:

"Hirði ég eigi um hvort þú verð þig lengur eða skemur."   

Hallgerður veit að spurningin snýst ekki um það hvort Gunnar geti drepið alla, sem eru í þessari aðför að honum, heldur eingöngu um það hve margir verði drepnir áður en hann sjálfur verður drepinn. 

Val hans stendur greinilega að hennar dómi raunverulega um tvennt: 

1. Hið ómögulega, að hann mun drepa alla sem sækja að honum í væntanlegri útlegð hans á meðan hann dvelur heima. Engin von var til þess. Grettir og Gísli Súrsson fóru í felur og voru þó báðir drepnir. Gunnar er hins vegar svo barnalegur og haldinn slíkku ofmati að halda að hann geti bara verið heima eins og ekkert sé til að njóta þess að horfa yfir "bleika akra og slegin tún.

2. Hið óhjákvæmilega að Gunnari takist að drepa ákveðinn fjölda manna áður en hann er sjálfur drepinn. 

Með því að neita Gunnari um tilgangslausa og vonlausa aðstoð bjargar Hallgerður mörgum mannslífum.

Og hin fleygu orð Hallgerðar, hugsanlega flottustu og skynsamlegustu orð Íslendingasagnanna, má herma upp á ótal átök, manndráp og stríð, sem blind hernaðarhyggja hefur leit yfir þjóðir heims með ómældum hörmungum.

Ég hef ævinlega litið á þetta augnablik í sögu Hallgerðar sem hennar stærstu stund en ekki hina verstu.

Gaman væri að heyra skoðanir fleiri á þessu atriði.   

Athugasemdir

[Hábeinn (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 01:54]

Skemmtilegur punktur. Ef þú lest þetta sem sögulega heimild þá hefur þú sennilega rétt fyrir þér. En sé þetta lesið sem ævintýri þá hefur þú rangt fyrir þér. Þegar Gunnar segir við Hallgerði að óvinir hans muni ekki getað drepið hann meðan hann komi boganum við og því muni hann þurfa hárlokk hennar í bogastreng, þá er það í ævintýrinu staðreynd. Gunnar er þar gerður að miklum ósigrandi kappa sem lýtur í lægra haldi vegna svika en ekki eigin takmarkanna.

En hvar fékk hann allar örvarnar sem enginn skortur virðist hafa verið á? Ævintýrið hefði ekki verið það sama hefði hann sagt Hallgerði að hefja örvasmíði úr húsgögnunum hið snarasta og hún sagt honum að engar fengi hann örvarnar úr Innex stólunum.

[Jón Valur Jensson, 8.12.2014 kl. 02:00]

Hafi hún verið svo móðguð yfir kinnhestinum, að það gæfi henni orku til að svíkja hann í dauðann, hefði verið einfaldara fyrir hana að skilja við hann. I staðinn valdi hún svikin ... og fordæmingu eigin þjóðar næstu 1000 árin.

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 8.12.2014 kl. 03:09]

Að mínu mati er sagan, Njáls-saga,  sennilegast kristin dæmisaga/táknsaga þar sem ákveðnum skilaboðum er komið á framfæri varðandi rétta breytni og hvað er æskilegt og hvað óæskilegt o.s.frv.

Samt er það þannig, að mínu mati, að söguhöfundur ber Hallgerði illa söguna almennt séð.  Hún hefur óæskilega eiginleika samkvæmt kristum gildum á þeim tíma og er tákn fyrir hvernig ekki á að haga sér.  Hún gerir flest rangt samkv. kristnum gildum þess tíma.  Of langt mál að fara útí hér en þó má nefna að hún hlýðir ekki karlmönnum, yfirboðurum sínum.  Það veit ekki á gott.

Gunnar hinsvegar heldur ákveðnum hetju-standard út í gegn - þó hann sé líka tákn fyrir óæskilega hegðun að vissu leiti og má nefna að hann giftist Hallgerði vegna girndar, hann hefur ekki stjórn á skapi sínu, hann sýnir ákveðinn hroka og hlýðir ekki yfirvöldum o.fl.

Hetjuskapur hans er ekki síst að hann óttast ekki dauðann og tekur honum með jafnaðargeði.  En það áttu menn að gera samkvæmt kristni á þeim tíma - og það var mikilvægt.  Það kemur líka aftur og aftur fram í fornu sögunum frá M-öldum.  Dauðinn var í raun mikilvægari en lífið, í rauninni.  það var ekki böl eða eitthvað slæmt að deyja - þannig var rétt viðhorf samkv. kristni á þeim tíma.

Hallgerður áttar sig í sögunni alveg á því síðastnefnda.  Dauðinn er óumflýjanlegur og það skiptir ekki öllu hvort menn verja sig lengur eða skemur.

Sagan eða söguhöfundur undirstrikar svo það að um táknsögu er að ræða eða að skilja eigi sem dæmisögu með þessu atriði með hárið og bogann.

Það er ólíklegt að hægt hafi verið að nota mannshár sem streng - en þó það hefði verið hægt hefði óratíma tekið að útbúa það af þeim Hallgerði og Rannveigu.  Bón Gunnars var því útí hött og samtímamenn hljóta umsvifalaust hafa áttað sig á því við lestur sögunnar.

[Wilhelm Emilsson, 8.12.2014 kl. 04:11]

„Þá skal eg nú muna þér kinnhestinn . . ." finnst mér nú alltaf flottast.

Hallgerður er stollt íslensk kona sem gleymir engu. Svo bætir hún við „og hirði eg aldrei hvort þú verð þig lengur eða skemur," sem er líka töff auðvitað.

Svar Gunnars er einnig gott. Hann er of stoltur til að nenna að rexa við þetta flagð, „Hefir nú hver til síns ágætist nokkuð og skal þig þessa eigi lengi biðja." Svo berst hann þar til hann fellur af mæði. Óvinir hans særa hann en hann haldur áfram að berjast „en þó kom þar að þeir drápu hann". 

Menn dóu með stæl í gamla daga.

[Þorsteinn Briem, 8.12.2014 kl. 05:37]

Mér sýnist þetta vera kolröng greining hjá Ómari Ragnarssyni.

Hallgerður hafði sjálf staðið fyrir algjörlega óþörfum manndrápum og því væntanlega nokk sama hversu margir væru drepnir.

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 08:14]

Fínir punktar hér að ofan.

Held að það sé rétt sem Ómar bendir á að hér sé kristnin að takast á við heiðnina.  Gunnar er ekkert voðalega trúverðugur kappi, svona vel smurð miðalda hetja í evrópskum stíl. Sagan um bogastrenginn er út í hött og því táknræn. Hallgerður er kanski fulltrúi hinnar nokkuð sjálfstæðu konu Ásatrúarinnar á móti kröfunni um hina undirgefnu kristnu konu sem hlíðir Guði og (karl-)mönnum.  Kinnhesturinn var kinnhestur hinnar hrokafullu og sjálfbyrgingslegu eingyðistrúar,veittur ásatrúnni.  

         Mögulega hefur einhver munkurinn skrifað Gunnar og Hallgerði inn í söguna eftir á svona til að gefa kristninni aðeins meira móralskt vægi.Svo eru náttúrulega aðrir tveir stórir átakapunktar er þeir trúarlegu en það er þessi klofni menningararfur, sá norræni og sá írski. Hinn hálf kvenkenndi Njáll er fulltrúi þess írska, maður hugsunar og vits giftur hinu norræna skassi Bergþóru. Hlutverkum sniðuglega snúið við þar.  

(algerlega óábyrgar pælingar)

[Ómar Ragnarsson, 8.12.2014 kl. 11:19]

Ég get að sjálfsögðu alveg fallist á það að sagan sé táknræn saga og ekki endilega sannleikanum samkvæm. Enda eru til minni allt austur frá Egyptalandi um menn að nafni Nial sem voru brenndir inni. 

Hvað manndrápin snerti er hið sama uppi á teningnum og ævinlega að sú fullkomnun mun seint nást að átök kosti ekki manndráp, samanber það sem kerlingin sagði þegar hún frétti af því að Fyrri heimsstyrjöldin væri hafin: "Það er ég viss um að þeir eiga eftir að drepa einhvern með þessu." 

En þótt Hallgerður hefði átt þátt í einu manndrápi áður stóð hún frammi fyrir miklu og tilgangslausu mannfalli þegar hún vildi ekki aðstoða Gunnar. 

Ég get til dæmis fallist á að Fyrri heimsstyrjöldin hafi verið einhver tilgangslausasta og heimskulegasta styrjöld allra tíma, og í dag eru ýmsir Bretar sem telja að það hafi verið rangt hjá þeim að fara í þá styrjöld. 

En öðru máli finnst mér gegna um Seinni heimsstyrjöldina. Þar var svo komið að gengi glæpamanna með Hitler í fararbroddi ætlaði sér að útrýma 10,5 milljón manna kynþætti algerlega og gerast herraþjóð með aðrar þjóðir sem ánauðuga þræla. 

Þessi fyrirætlan var svo ósambærilega verri en það sem dró þjóðirnar út í fyrri styrjöldina að um þessar tvær styrjaldi gildir ekki hið sama. 

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 8.12.2014 kl. 13:04]

Já.  Það er alveg punktur í þessu.  Það er alveg hægt að segja útfrá þessum forsendum að afstaða Hallgerðar hafi verið skynsamleg.

En varðandi táknrænan boðskap sögunnar o.s.frv., að þá finnst mér stundum að menn gleymi því og menn eins og Guðni tali eins og um hefbundna sögu í nútímaskilningi sé að ræða.

 Mér finnst það í raun vera að gera lítið úr verkinu.  

Til að skrifa slíkt verk um 1300, hefur þurt mikla og víðtæka menntun og þekkingu á heimsbókmenntunum.  Það hefur líka þurft mikla færni og ákveðinn grunn til að standa á eða undanfara.  Svona verk verður ekki til bara allt í einu.

Það sem er m.a. svo sterkt í Njálu (og fleiri íslendingasögum) er hve persónurnar eru sterkar.  þ.e. dregnar svo sterkum, ljóslifandi litum og áður en maður veit af er maður farinn að trúa því að verið sé að lýsa raunverulegu fólki og raunverulegum orðum og gjörðum þess og skrásetjari hafi orðið vitni að þessu öllu saman.

Hérna hefur smá kafli úr Njálu verið færður í kvikmynd.  Mér finnst þetta vel gert.  Þarna er allt látið líta út sem það hefði í raun getað gerst svona.  Þarna eru Skammkatli, Otkatli og bróður hans gerð sérstaklega góð skil:

https://www.youtube.com/watch?v=0ZF4VetxYvU

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 8.12.2014 kl. 13:42]

Ps. Hallgerði eru líka gerð góð skil þarna, að mínu mati.  Hún er trúverðug.  

Þessi klippa verður eiginlega betri ef maður horfir á hana 2-3 sinnum.

Fyrst soldið skrítið að sjá þessa þekktu leikara í þessum hlutverkum - en það venst.

[Grímur (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 17:36]

Tengdamóðirin Rannveig líka á staðnum

og var að skipta sér af

hvað Hallgergður ÆTTI að gera

[Jón Logi (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 17:47]

Hallgerður gerði nú fleira, - stóð fyrir þjófnaði, skemmdarverki og morðum. Kirkjubær & Dímon. Hún er ekki síst illa þokkuð fyrir fyrri part sögunnar....

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 8.12.2014 kl. 18:28]

Það má ekki líta framhjá því, að í sögunni eru örlögin ákveðin fyrirfram.

Þó sagan geri vissulega ekki mikið úr því eða að samsetningin er svo snjöll að maður fer alltaf að halda að örlögin séu í hendi einstaklinganna - þá eru línurnar samt alltaf lagðar fyrirfram í meginatriðum.

Sumir hafa stundum viljað meina að það sé ekki kristið einkenni.

Eg er ósammála.  Menn sjá bara td. af frásögninni um Jesú í Guðspjöllunum.  Allt ákveðið fyrirfram og örlög Jesú eru ákveðin löngu fyrirfram af æðri máttarvöldum.

En það er vissulega rétt, að forlagatrúin er fínt fram sett í Bjálu og fleiri sögum og ekki eins afgerandi eða hefur ekki eins mikil áhrif á stílinn og frásögnina og td. í grísku harmleikjunum.

Gunnar rífur sátt góðra manna þegar hann fer ekki utan.  Og gengur líka gegn ráðum Njáls.  Þar með eru endalokin ráðin eins og Njáll benti á.

Afhverju vill hann ekki fara?  Fögur er hlíðin er hann látin segja - en hvað býr að baki? 

Jú, málið er að hann getur ekki yfirgefið Hallgerði því hún hélt framhjá honum.  Það er líka farið fínt í það í sögunni en það er gefið í skyn nokkrum sinnum.  Það stemmir líka við orð Skarphéðins til Hallgerðar:  ,,Eigi mun þín orð mega því þú ert annaðhvort hornkerling eða púta".

Það er alveg sama hvernig málum er snúið, að niðurstaðan hlýtur að vera að Hallgerður sé tákn fyrir konur eins og þær eiga alls ekki að haga sér samkvæmt kristnum gildum á ritunartíma.  Hún brýtur allar reglur og gerir flest rangt.

Það breytir því samt ekki að í sögunni eru örlög Gunnars óhjákvæmileg.  Það kemur m.a. fram fyrr í umsátrinu þegar Gunnar tekur ör sem kom frá umsátursmönnum sem höfðu hrokkið frá.  Móðir hans segir honum að taka ekki örina ,,Ger þú eigi það son minn að þú vekir þá er þeir hafa áður frá horfið", sagði Rannveig gamla.

En Gunnar hlýddi ekki. Hrokinn var svo mikill. Hann tók örina og felldi einn umsátursmann.  ,,Hönd kom þar út," segir Gissur, "og var á gullhringur og tók ör er lá á þekjunni og mundi eigi út leitað viðfanga ef gnógt væri inni og skulum vér nú sækja að"

Þannig að þetta var allt ákveðið af æðri máttarvöldum. 

[Þorkell Guðnason, 8.12.2014 kl. 19:54]

Finnst þið mæla vel og gáfulega hér að ofan - utan viðurnefnis Hallgerðar. sem margir skynsamir menn telja eiga að vera LANGBROK.  BROK heitir hárskúfurinn á fífunni, sem líkist hvítu hári.  Sé að einhver hefur hjálpað Wikipedia til að skýra viðfangsefnið:  "eða að nafn hennar hafi verið ranglega skrá sem langbrók í stað langbrok sem þýðir langt hár".

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 8.12.2014 kl. 20:56]

 Það er margt umhugsunarvert við þetta.

Að þarna er sá sem saman setti um 1300 að færa þessa tákn- og dæmisögu aftir til um 1000, þ.e. um 300 ár - það er langt.  Langur tími.

Hvað sem því líður, þá er umhugsunarvert hvernig skrásetjari setur dæmið upp.

Að þessir höfðingjar höfðu allt sitt ríkidæmi af ránum erlendis.  

Meina, þeir fara um í litklæðum, með gullskartgripi og vel vopnum búnir o.s.frv.

En svo kemur vetur - og þá eiga þeir ekki einu sinni mat.  Nóg af peningum - en bjargarlausir.

Ef þetta minnir ekki á nútímann þá veit eg ekki hvað.

Hér er allt í voli og voða eftir þá framsjalla, allar grunnstoðir samfélags í rúst eftir þá.  Svo sem heilbrigðis- og menntakerfi og stoðkerfi allt.  - en ok. við höfum ránsfenginn sem við rændum af vondum útlendingum!

800 milljarðar á leiðinni segi og skrifa!

[Jón Logi (IP-tala skráð) 8.12.2014 kl. 23:31]

Höfðingjar víðast höfðu sitt af skattpíningum og svo ránum þar sem við var komið. Norrænir menn ekki undanskildir, kannski linari í skattinum, þar sem sjóferðir gáfu vel, - enda þeirra tækni á því sviði framar öllu sem þá var.
Það má benda á að Gunnar er talinn hafa vopn sín af öðru skipi sem var að koma úr sjóráni....á Eystrarsalti, muni ég rétt.

Hallgerður varð sú matarlausa, enda gjafmild á sitt fylgdargengi.

Rauf Gunnar alfarið sátt "góðra" manna þegar hann ákvað að dvelja? Sömu góðmenni og stóðu fyrir Njálsbrennu? Drap Njáll nokkurn tímann mann? Það eru margir skúrkar í Njáls sögu, - flestir í kring um vandræðin við Gunnar, og Njálsbrennu einnig, og ekki allir neinir englar í kring um Hallgerði.

Var lokabardagi Gunnars fyrir fram dauðadæmdur? Eru menn búnir að gleyma bardaganum við Gunnarsstein, þar sem þeir bræður fella 14 manns af 30, og þeir voru þrír úti á grjóti í Rangá. Hinir gáfu sig og fóru.

Þetta er allt eitthvað sem skoða skal í samhengi, og það er það sem gerir þessa sögu svo magnaða....

[Jón Valur Jensson, 8.12.2014 kl. 23:32]

Þarna sá ég skásta texta sem Ómar Bjarki hafði látið frá sér fara frá upphafi. En svo er hann náttúrlega farinn að eyðilegga fyrir sér einu sinni enn með hvimleiðu tuði sínu um "framsjalla" og rugli um þá bankamenn, sem voru EKKI "við"!

Svo er bilið frá Njálsbrennu (1011) til ritunartíma Njálu vart nema um 240–250 ár.

[Snorri Hansson, 9.12.2014 kl. 01:00]

Ómar tekur réttilega fram að fyrri heimsstyrjöldin hafi varið heimskulegasta styrjöld mannkynssögunnar. Hugsið ykkur sóunina á lífum ungra karlmanna.

http://www.pbs.org/greatwar/resources/casdeath_pop.html

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 9.12.2014 kl. 16:52]

Fróðlegar upplýsingar hér í hjá 17. Ívitnuð tafla sýnir hve afar lágt hlutfall hermanna féllu hjá Japönum í fyrri heimstyrjöld. Trúlega átt sinn þátt í að koma þeim á bragðið með það hernaðaræði sem rann á þá í kjölfar WW1.

     Það er kanski fátt sem gerir menn að meiri ófreskjum en vel heppnuð stríð!