FYRSTA ELDGOS HEIMS AF MANNAVÖLDUM?

Íslenskir jarðvísindamenn telja að skjálftarnir sem hófust í tengslum við fyllingu Hálslóns í sumar geti valdið því á næsta ári að eldgos hefjist á sprungusveim Kverkfjalla sem staðið gæti í áratugi eða jafnvel aldir! Þetta gæti hleypt fjöri í svæðið vestan Hálslóns eins og Guðmundur heitinn Sigvaldason var búinn að færa rök að fyrir sex árum. Þá var ræddi hann þó meira um lónstæðið sjálft.

Þegar ég bloggaði um þetta síðsumars og reyndi að vekja athygli á þessu tóku fáir mark á því. Einn blaðamaður á DV hringdi í mig en aðrir fjölmiðlar sáu ekki ástæðu þá strax til að minnast á þetta.

Það var ekki fyrr en að Stöð tvö náði síðar í viðtal við sérfræðing á Veðurstofunni að hjólin fóru að snúast. 

Ég frétti raunar af umræðu í útvarpi þar sem menn sneru þessu upp í fögnuð yfir möguleikum á að græða á "túristagosi". Það er jú staðreynd að hægt yrði að "selja" það sem fyrsta og eina eldgosið í heimiinum af mannavöldum. Og haldið þið að það sé nú ekki munur að Landsvirkjun hefur lagt malbikaðan veg langleiðina að þessu verðandi eldgosasvæði!  

Aðrir myndu hins vegar geta bent á það að þetta væri í algeru ósamræmi við þá verðmætustu ímynd Íslands að það væri ósnortið og gæti raunar stórskaðað þessa ímynd eða eyðilagt hana.

Þessir síðastnefndu myndu hins vegar verða að láta í minnipokann fyrir því sjónarmiði að peningarnir vegna ferðamannanna sem dáðust að manngerða gosinu kæmu strax en ekki í fyllingu tímans eins og tekjur af ferðamönnum framtíðarinnar í kjölfar markvissrar uppbyggingar án stórfelldra náttúruspjalla.

Hinir nýju eldgosafagnarar eru alveg rólegir vegna Hálslóns því að það sé 20 kílómetra í burtu.

Blaðið afgreiddi málið á sínum tíma með því að færa Kárahnjúka og Snæfell til á kortinu um 40 kílómetra til þess að sýna styðja þá fullyrðingu sína að Kárahnjúkasvæðið tengdist þessu á engan hátt!  

Þegar Guðmundur Sigvaldason kom fram með kenningu sína 2001 þurfti ég að berjast fyrir því að fá að segja frá því sem mér fannst vera mikilvæg frétt og "skúbb" í 50 sekúndna frétt aftarlega í seinni fréttum. Ég gat að vísu ekki beitt mér því að nema hæfilega mikið af ótta við að vekja grunsemdir um að ég væri hlutdrægur. Enda vakti fréttin svo sem enga athygli á þessum felustað.

Alla tíð síðan þá hefur ríkt mikil feimni við að horfast í augu við það sem menn eru að gera þarna. Lengi var klifað á því að mannvirkin við Kárahnjúka væru utan við hættusvæði og horft framhjá þeirri  staðreynd að óróinn er á sprungusveim sem liggur úr Kverkfjöllum beint í Kárahnjúka.

Ég ætla að endurtaka það sem ég bloggaði í ágúst að ástæða kunni að vera að hafa meiri áhyggjur af því sem getur gerst þegar fer að lækka í Hálslóni síðla vetrar. Þar má hafa til samanburðar að gos hafa orðið í Grímsvötnum í tengslum við það að lækkað hefur í vötnunum og þrýstingur vatnsins ofan á jarðskorpuna hefur minnkað.

Spurning mín sem leikmanns er þessi: Þegar Hálslón lagðist ofan á landið sem farg, var þá ekki eðlilegt að kvika leitaði upp á við í sprungusveimnum til hliðar við fargið? Varla fór kvikan að lyfta sér beint undir farginu?

Og á sama hátt, þegar fargið léttist á útmánuðum, má þá ekki búast við að kvikan leiti þar upp, þ. e. í þeim hluta  sprungusveimsins sem liggur í gegnum stífluarnar?

Ef hún leitar þá upp t. d. um sprungurnar sem komnar verða á þurrt í Sauðárdal rétt suðvestan við Kárahnjúkastíflu, hvaða áhrif mun það hafa á stífluna? 

Ef kvikan leitar upp um sprungur sem liggja á ská undir lónið og beint undir Desjarárdalsstíflu, gæti þá orðið öskugos?  

"Skrattinn er leiðinlegt veggskraut" sagði Davíð Oddsson á sínun tíma um það að hlýnun jarðar væri af mannavöldum.

En ég segi: Ekki veldur sá er varar.  

Jón Helgason orti í ljóðinu Áföngum um "Kverkfjallavættir reiðar."

Nú hafa menn storkað Kverkfjallavættunum og sumir virðast aðeins sjá gróðavon í því ef "showið" hefst.  

 

Athugasemdir

[Sævar Helgason, 22.10.2007 kl. 22:57]

Verði Kárahnjúkavirkjun fyrir skaða af þessum eldsumbrotum sem þarna virðast í uppsiglingu þá erum við sem þjóð í afar slæmum málum . Mér finnst þetta alveg grafalvarlegar upplýsingar sem koma fram hjá þessum virtu jarðvísindamönnum okkar.

Ég minnist þess að skömmu eftir gangsetningu Búrfellsvirkjunnar og reksturs Ísalverksmiðjunnar , þá hófst gos í Heklu ...menn hrukku alvarlega við, en sem betur fer varð þarna fremur lítið og stutt gos í það sinnið í þessu virka eldfjalli.

Við búum á virku eldsumbrotalandi og því hlýtur að vera grundvallarmál að okkar fremstu jarðvísindamenn og konur  séu í fararbroddi við allan undirbúning okkar virkjanaáforma...og mark sé tekið á þeirra vísindum. Því miður virðist Kárahnjúkaverkefnið hafa verið keyrt áfram á pólitískum "vísindum "en ekki raunvísindum

Vonandi fer þetta nú allt saman vel þarna við Öskju. 

[Ómar Ragnarsson, 22.10.2007 kl. 23:32]

Heklugosið 1970 held ég að sé engan veginn sambærilegt því að aðeins var búið til örlítið og létt inntakslón fyrir ofan virkjunina. 

[Ómar Ragnarsson, 23.10.2007 kl. 00:11]

Ágiskun Páls um dyngjugos getur byggst á þeirri staðreynd að þegar ísaldarjökullinnn létti fargi sínu af þessu svæði fyrir 11000 árum urðu þarna ótrúlega mörg dyngjugos eins og örnefnin sanna og Tröllladyngja, Kollóttadyngja, Kerlingardyngja og fleiri dyngjur bera vitni um. 

Augljóslega myndi þó ekki myndast dyngja í upphafi goss undir Hálslóni.  

[Bergur Sigurðsson (IP-tala skráð) 23.10.2007 kl. 00:25]

Helstu rök æðstu manna til margra ára fyrir aukinni álframleiðslu á Íslandi hafa verið þau að þannig sé dregið úr losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu. Það þarf nú ekki nema þokkalega vel grunnskólagengið barn til þess að sjá að þessi framsetning stenst ekki skoðun. Það þarf u.þ.b. 2,5 tonn af hráefnum í hvert framleitt tonn af áli og á nokkrum stöðum í heiminum er að finna báxítnámur (hráefni í súrál), olíu og kolanámur (hráefni í rafskaut) og vatnsafl.  Framlag íslands er semsagt óþarfur flutningur hráefna, stundum alla leið frá Ástralíu, með þeirri CO2 losun sem flutningunum fylgir. Ef við fáum svo gos í "kaupbæti" þá verður framlag okkar við þeim vanda sem mannkynið stendur frammi fyrir enn "stórmannlegra" 

Eldgos geta losað umtalsvert magn gróðurhúsalofttegunda. Fari svo að það fari að gjósa norðan jökla og ef rannsóknir leiða í ljós að gosið sé afleiðing Kárahnjúkavirkjunar þá blasir við að eldgodið og sú losun sem því myndi fylgja af mannavöldum. Er þá ekki rétt að taka þá losun inn í Kyoto bókhaldið okkar? 

Bergur Sigurðsson. 

[Gunnar Th. Gunnarsson, 23.10.2007 kl. 04:07]

Hahahaha, frábærar umræður hér! Er nú verið að grípa í síðasta hálmstráið?

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 23.10.2007 kl. 07:19]

Að Hálslón sé bensíngjöf fyrir dyngjugos líkt og hörfandi jöklar voru það fyrir 11000 árum er dásamleg tilgáta. En vonandi skýrir dr. Páll Einarsson þetta allt fyrir okkur.

Mauna Kea á Hawaii er dyngja og jafnfram hæsta fjall heims ef mælt er frá rótum þess til tindsins (4205 m, eða fjórum sinnum hærra en Skjaldbreiður). Síðasta gos í fjallinu átti sér stað ca. 2460 árum f. Kr. og það var líka ís yfir því fyrir 11000 árum. Ég veit ekki til þess að fyllt hafi verið í lón á Hawaii um 2460 fyrir Krists burð sem olli gosi í dyngjunni. Mauna Loa sem einnig er á Hawaii gaus síðast árið 1984 (e.Kr.) Erta Ale i Eþíópíu hefur gosið stanslaust síðan 1967 og verið virk eldstöð í 125 ár. Ekkert manngert lón er þó í nágrenninu. En nóg er til af betri skýringum fyrir slíkum dyngjugosum. Fróðari menn en ég geta auðvita skýrt þetta betur, ef ég hef misskilið eitthvað um dyngjur.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 23.10.2007 kl. 10:47]

Jón, það hlýtur að vera mjög djúpur vasi, á 15-20 km. dýpi. Mér finnst mjög djúpt á þessa tilgátu. Þetta er svona álíka og að segja að fylling baðkers á 50. hæð í háhýsi á 47. stræti á Manhattan valdi hreyfingum í kjallaranum á 51 stræti.

[Sævar Helgason, 23.10.2007 kl. 11:21]

Ekki finnst mér nú þessi samlíkin góð hjá þér Vilhjálmur, að bera saman öflugt stálgrindarhús steinsteypuklætt og mjög sprungna jarðskorpu sem er á flekaskilum og saga eldvirkni þarna er mikil á sögulegum tíma svo ekki sé nú farið lengra inní fortíðina

[Andri Vigfússon (IP-tala skráð) 23.10.2007 kl. 11:43]

Vissulega er langt liðið frá síðasta dyngjugosi hér á landi, en getur það ekki allt eins verið vísbending um að tími sé kominn á slíkt gos?

Hvort dyngjugos verði frekar í kjölfar fargléttingar, eða af öðrum völdum, skiptir í raun sáralitlu máli í þessari umræðu. Þó svo Páll Einarsson greini svo frá að um dyngjugos yrði að ræða, þá er ekki hægt að segja til um það með 100% vissu, það er alltaf möguleiki á að um annars konar gos yrði að ræða, komi til eldgoss. Dyngjugos þykir þó vissulega líklegasti möguleikinn.

Jón minntist á vasa af kviku, satt og rétt, þó réttara sé að tala um kvikuinnskot, sem eru mjög algeng hér á landi, enda eldvirkni mikil. Kvikuinnskot ná fæst upp á yfirborðið og storkna því undir yfirborðinu og mynda þar nýjan bergmassa, en nái kvikuinnskot uppá yfirborðið, veldur það eldgosi og fyrst þá getur kvikan kallast hraun (fari hraun að renna).
Þetta innskot sem hefur dvalið undir (þá) fyrirhuguðu Hálslóni verður vissulega fyrir áhrifum af fergingu lónsins og því leitar það út undan lóninu samfara aukinni fergingu. Hvort tilgáta Ómars um að kvikuinnskotið leiti til baka þegar lækkar í lóninu og fargið minnkar, skal ósagt látið en er áhugaverð athugasemd engu að síður. Fari svo að kvikuinnskotið skyldi leita upp í gegnum Hálslón, má búast við gjóskugosi svipuðu því sem varð þegar Surtsey myndaðist, þar sem kvikan splundrast við snertingu við vatnið og verður að gjósku. Þá myndi fyrst myndast eyja í lóninu úr gjósku (sem síðar myndi veðrast yfir í móberg) og loks hrauni, stæði gosið nógu lengi. Hver lengd slíks goss yrði, get ég ekki sagt til um, né heldur hvort sami tímaskali væri líkt og ef kvikuinnskotið leiti upp hjá Upptyppingum og ylli dyngjugosi (líklegast yrði þó um nokkur ár að ræða).

Smá fróðleiksmoli svo til þín Vilhjálmur svo í endann, en kvikuinnskot eru flest á yfir 10 km dýpi, einna helst 15-20 km dýpi, þó þau geti vissulega verið ofar í jarðskorpunni. Þetta hefur verið mælt með jarðskjálftum, þar sem jarðskjálftabylgjurnar fara í gegnum kvikuinnskotið, en nánari útskýringar á eðli jarðskjálfta má finna í mörgum kennslubókum í jarðfræði.
Vona að þessi moli hafi gagnast þér eitthvað, þó stuttur sé.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 23.10.2007 kl. 11:46]

Sæll Sævar,

eldvirkni á þessu svæði á sögulegum tíma tengdist hvorki hörfun jökla eða fyllingu lóna. Þess vegna getur virknin nú alveg eins átt sér náttúrlegri jarðeðlisfræðilegri skýringar en þær sem Páll Einarsson dregur nú upp úr bakpokanum.  Ég er enn ekki búinn að sjá fyrirlestur Páls, en gaman væri að fá hann birtann.

Hvað segir þú Ómar, getur þú ekki fengið afrit hjá Páli og sett hér á bloggið?  Við þurfum vonandi ekki að bíða eftir næsta eintaki af Jökli til að lesa um þessar miklu hamfarir.

[Pétur Þorleifsson , 23.10.2007 kl. 12:52]

Lónfyllingin og skjálftarnir fylgjast að. Páll sagði að meira að segja stoppuðu skjálftarnir þegar hlé var gert á fyllingunni í maí.    Það var varað við áhrifum á þunna,lina og heita jarðskorpuna undir Íslandi.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 23.10.2007 kl. 13:10]

Þetta er aðeins tilgáta og ég er fyrir löngu orðinn þreyttur á tilgátum (hypotesum) jarðfræðinga sem þeir trúa eins og þetta væru sannaðar kenningar (teóríur). Dæmi: Eitt sinn sagði frægur jarðfræðingur að Heimaey væri úrkula eldstöð. Því var trúað sem algildum sannleika. Nú vilja menn helst gleyma þeirri tilgátu.

[Pétur Þorleifsson , 23.10.2007 kl. 13:36]

Það er ekki tilgáta að fyllingin og jarðvirknin fylgjast að heldur staðreynd. Hvort sem það er tilviljun eða ekki.

[Andri Vigfússon (IP-tala skráð) 23.10.2007 kl. 15:35]

Ég myndi nú ekki segja að menn vilji helst gleyma þeirri tilgátu sem uppi var um að Heimaey ætti að vera kulnuð/útdauð eldstöð, Vilhjálmur minn, en jarðfræði sem fræðigrein hefur tekið miklum breytingum á síðustu árum og á síðustu öld. Líkt og í flestum fræðigreinum, þá byggist rannsóknarvinna í jarðfræði á því að setja upp ákveðnar tilgátur, sem seinna meir eru síðan sannaðar eða afsannaðar.
Skilningur manna á náttúrunni, og þar með talið jarðfræði, hefur stóraukist á seinni árum, sér í lagi með auknum tækniframförum sem gera mönnum kleyft að rannsaka hluti með mun meiri nákvæmni en áður þekktist.

Vissulega var það sett fram sem tilgáta áður en Kárahnjúkastífla var byggð, að lónið gæti haft áhrif á jarðfræðina á svæðinu (með tilliti til jarðskjálfta og annarra þátta). Hvort einhverra áhrifa muni gæta átti þá eftir að koma í ljós.
Hins vegar, núna þegar lónið er búið að ná sinni lokastærð (miðað við að byrjað var að flæða yfir affallið á dögunum), eru farin að koma í ljós skýr merki um það að fylling lónsins hefur jarðfræðileg áhrif á umhverfi sitt. Stöðug jarðskjálftavirkni við Upptyppinga, þar sem jarðskjálftavirkni er öllu jafna mjög óalgeng, ætti að vera næg sönnun þess efnis, þó vissulega eigi eftir að vinna betur úr þeim gögnum sem skjálftarnir búa yfir.

Það var vitað áður en Kárahnjúkastífla var byggð, að stíflur af þessari stærðargráðu hafa áhrif á náttúruna og jörðina í kring. Þekkt dæmi eru frá Indlandi þar sem skjálftavirkni hefur stóraukist á svæðum í kringum stíflur á við Kárahnjúkastíflu, og jafnvel við minni stíflur en það. Það má því segja að það komi ekki á óvart að slíkra áhrifa gæti vegna Kárahnjúkastíflunnar, en það þarf vissulega tíma til að staðfesta með fullri vissu öll svona mál, þar sem náttúran fylgir ekki gildum nútímasamfélagsins þar sem allt á að gerast hratt, helst í gær.

Það er því að ýmsu að huga í þessum málefnum og oft er betra að flýta sér hægt. 

[Fossvoxari (IP-tala skráð) 23.10.2007 kl. 16:06]

Einhver snillingurinn varaði við að Hvalfjarðargöngin myndu bresta og fyllast af vatni. Nú þegar allir snillingarnir reynast ekki hafa haft rétt fyrir sér með að Kárahnjúkastíflan myndi bresta, þá á jörðin sjálf að láta undan.

Það má finna fylgni í tíma á milli alls kyns hluta, sem segir ekkert um orsakatengsl. Merkilegast af öllu er þó, hvað sumt fólk virðist ávallt tilbúið að stökkva á allt neikvætt sem hægt er að segja um þessar framkvæmdir eða aðrar og finna sér það að nýju áhugamáli. Minni á frasa á borð við „einstæðar fornminjar“ um gamla skála.

[Íslands-Bersi, 23.10.2007 kl. 18:00]

Ég skil þig ekki Ómar þetta verður dyngju gos stórkostlegt fyrir ferðamanna iðnaðinn eyddu kröftum þínum í Hellisheiðna hún er þér nærri

[Ómar Ragnarsson, 24.10.2007 kl. 22:32]

Kæri Íslands-Bersi, ég hef þegar eytt kröftum í Hellisheiðina eins og þeir vita sem hafa fylgst með bloggi mínu, og mun gera það áfram. Orkan þar verður ekki endurnýjunleg vegna þess að græðgi orkuseljenda ræður því að 600 megavött verða kreist út úr svæði sem afkastar aðeins 300 megavöttum til langframa. 

Eftir 40 ár verður heiðin köld og þá munu menn þurfa að svipast um eftir 600 megavatta orkusvæði í staðinn. Hefði ekki þótt góð latína hjá Ólafi, Bjarna, Emil og Gylfa að gera svonalagað fyrir 40 árum og láta okkur sitja uppi með vandann.

Ég sé ekki að heiður okkar vaxi við það ef við komum af stað eldgosi, hvort sem það verður dyngjugos eða öskugos ef það verður undir vatni, - sé lítinn mun á því eða að koma af stað stórflóði eða skógareldum.  

[Pétur Þorleifsson , 25.10.2007 kl. 05:54]

Og Sauðárdalsmisgengið, sem hefur verið rakið 15 kílómetra frá framkvæmdasvæðinu, tilheyrir Kverkfjallaeldstöðinni. Það er sýnt á mynd í Fréttablaðinu 13.ágúst 2006 á bls.18 (18 MB) "Þá kann virkni í nærliggjandi eldstöðvakerfum, þar á meðal í Öskju, Kverkfjöllum og Snæfelli, að leiða til misgengishreyfinga (e. triggered faulting) við Kárahnjúka."

 

[Stefán Stefánsson, 25.10.2007 kl. 21:52]

Þessi málflutningur um að við mennirnir séum að koma af stað eldgosi er mjög óábyrgur og ótrúlegur í raun og veru og engum til sóma.
Við búum í eldfjallalandi og megum búast við hamförum víða og hvenær sem er og þannig hefur það verið í gegn um tíðina og mun verða áfram.