TÍU NORNIR - ENGINN KARL - TILVILJUN?

Ég minnist tíu norna og illra kvenna úr eftirfarandi ævintýrum sem ég heyrði sem barn: Þyrnirós, Hans og Gréta, Öskubuska, Mjallhvít, Giltrutt, tvær skessur í þjóðsögunni um Gissur á Lækjarbotnum að ógleymdri sjálfri Grýlu. Af hverju var og er engin þessara persóna karlkyns? Getur verið að hér hafi verið um að ræða lúmskt innrætingarspil sem kynnti undir fordómum og kynjamisrétti sem þarf að stöðva? Þarf að endurmeta þessi ævintýri og jafnvel víkja þeim til hliðar í samræmi við nýja tíma?

Sex af kvenpersónunum voru ófríðar en mamma Mjallhvítar var flagð undir fögru skinni og í tilfelli Öskubusku voru mamma og systur Öskubusku vondu konurnar og sennilega ófríðari en hún og lögðu hana því í einelti.

Ég man ekki eftir neinu karlkyns orði í íslensku sem samsvarar kvenkyns orðinu "norn". Tilviljun?

Kynjajafnréttið virðist meira hvað snertir draugana hvernig sem á því stendur. Er það kannski vegna þess að það taki því ekki og hafi engan praktiskan árangur að teygja misrétti og fordóma út yfir gröf og dauða?

Til að öllu sé haldið til haga er þó rétt hjá mér að nefna að þegar ég var lítill nefndi amma mín tvær karlkyns verur sem kæmu og tæki mig ef ég hagaði mér ekki eins og til var ætlast. Þetta voru þeir "boli" og "ljóti kallinn."

Amma mín hafði alist upp í sveit og talaði því um bola þótt hún ætti heima uppi á annarri hæð í Verkó við Ásvallagötu. Ég lenti því fljótlega í rökræðum við hana um það hvernig boli gæti komist til Reykjavíkur alla leið vestur í bæ og þar upp þrönga stiga upp á aðra hæð, bara til þess að stanga mig.

"Ljóti kallinn" var hins vegar líklegri til að taka mig en þó þótti mér skrýtið að fá engar nánari upplýsingar um hann, hver hann væri, hvar hann ætti heima og hverra manna hann væri.

Allar nornirnar voru tengdar sögupersónum og fjölskyldum sem voru kunnuglegar og það virkaði lengi vel að hóta mér með Grýlu ef ég væri óþægur.

En af hverju var "ljóti kallinn", hinn illa karlpersóna "ljót"? Var það ísmeygileg tilraun til að lauma inn fordómum gagnvart ófríðu fólki?

Og var þá "ljóta kellingin" byggð á tvöföldum fordómum gagnvart ófríðu fólki og kvenkyns fólki?

Í lok þessa pistils tel ég rétt að ítreka upphafsorð mín í pistli með heitinu "Hugarfarið að baki orðunum" á dögunum, að aðgát skuli hafa í nærveru sálar og forðast allt það sem geti verið meiðandi og alið á fordómum eða misrétti og ósanngirni í garð þjóða, hópa, kynþátta og kynja.

En nauðsynlegt er að átta sig á raunverulegum áhrifum sagna og söngva, sjá ekki draug í hverju horni en vera meðvitaður um breytta tíma.

Athugasemdir

[Margrét Birna Auðunsdóttir, 1.11.2007 kl. 22:53]

Það er til afskaplega fróðleg grein, nú man ég ekki eftir hvern hún er, kannski var það Helga Kress. Ég fann hana á Bókhlöðunni þegar ég var að leita að einhverju allt öðru, hún var í einhverju safnriti. En greinin fjallar um hin ýmsu orð sem hafa verið höfð um konur og eru flest neikvæð, svo sem nornir, völvur, flögð og fleira. Áhugavert.

[Jónas Björgvin Antonsson, 1.11.2007 kl. 23:23]

Er orðið "völva" neikvætt? Ekki vissi ég það. Hélt að það væri bara notað yfir konur sem búa yfir dulrænum hæfileikum eins og spádómsgáfu. Svona svipað og orðið "miðill". Er reyndar nokk klár á að þetta orð er engan vegin gildishlaðið.

Ég veit heldur ekki hversu neikvætt það er að vera "norn". Sumar konur nota þetta orð með töluverðu stolti. Ég hygg að karllægt ígildi þess - seiðskratti - sem illilegra og neikvæðara. 

[Margrét Birna Auðunsdóttir, 1.11.2007 kl. 23:35]

Á Íslandi í dag hafa þessi orð enga merkingu, allavega ekki neikvæða. En fyrr á öldum þótti þetta ekki æskilegt, nornir voru til dæmis brenndar á báli um alla Evrópu. En auðvitað lýsa þessi orð kvenleika - sem margir karlmenn eru hræddir við og nota því neikvæð orð, þetta er utan þeirra valdsviðs.

[Villi Asgeirsson, 2.11.2007 kl. 14:51]

Ég efast ekki um að margar sögur hafa verið sagðar til að innræta, ala upp og viðhalda gildum samfélagsins. Það er sennilega engin tilviljun að í flestum ævintýrum er talar mjög fallega um konungsfjölskyldur. Konungurinn er yfirleitt sanngjarn, prinsinn hetja, prinsessan fallegust í ríkinu og drottningin góðhjörtuð (og dáin). Það er yfirleitt alltaf aðkomufólk sem er til vandræða, eins og stjúpan í Mjallhvíti og ýmsar persónur sem vilja hrifsa völdin af konungsfjölskyldunni góð.