EKKERT GEYSISGRÍN.

Sú niðurstaða lögspekinga að ekki megi setja lög sem hindra að Hitaveita Suðurnesja í að selja orkulindir sínar sýnir vel hve erfitt úrlausnarefni bíður við að koma í veg fyrir þjóðin missi frá sér eignarhaldið yfir orkulindum landsins. Geysir green energie kom til skjalanna rétt fyrir síðustu kosningar og þá strax tók Íslandshreyfingin þetta mál ákveðið fyrir og varaði sterklega við því að rasa um ráð fram í þessu efni.

Atburðarás síðasta árs með REI-klúðrið sem hápunkt leiddi í ljós hve þessar aðvaranir áttu mikinn rétt á sér og að fyrir hefði þurft að liggja vönduð löggjöf á þessu sviði sem tryggði farsælan feril hinnar nýju starfsemi á nýjum vettvangi.

Í viðskiptaheiminum er nauðsynlegt að vera fljótur að framkvæma og hinir stórkostlegu möguleikar til útrásar orkugeirans og vísinda- og verkþekkingar og reynslu Íslendinga leiddu til hraðrar atburðarásar sem fór úr böndunum.

Nú verður að vanda sig við að búa tryggilega um hnúta á þeirri leið sem nauðsynlegt er að feta á leið okkar til þeirra framfara og útrásar sem þrátt fyrir ekki má ekki fara út um þúfur. Ef við verðum að flýta okkur verðum við samt að flýta okkur hægt. 

Hér er verið að glíma við ný viðfangsefni þar sem bæði skortir reynslu og árangur af langri rökræðu eins og gildir um mörg önnur svið þjóðlífsins þar sem menn hafa haft áratugi til að feta sig áfram á braut samþættingar opinbers rekstrar og einkarekstra.

Nú er komið í ljós að Geysir green var ekkert grín heldur alvörumál. Vonandi verður samt hægt að vinna úr því máli á þann hátt að full sátt náist og sá árangur sem allir vildu þrátt fyrir allt stefna að.  

Athugasemdir

[María Kristjánsdóttir, 13.1.2008 kl. 01:06]

En ég skildi ekki rökstuðning ráðherrans fyrir því að undanskilja Geysir Green.

[Hólmgeir Karlsson, 13.1.2008 kl. 01:20]

Mikið er ég sammála þessum pistli þínum Ómar. Eins og ég er tilbúinn að styðja útrásarmöguleikana hvað orkuþekkingu varðar, þá má þjóðin ekki stíga nokkurt það skref sem gefur færi á sölu auðlindanna til erlendra aðila. Ég get heldur ekki séð að nokkuð sé í vegi fyrir því að binda það í lög að svo skuli vera. Gef ekki mikið fyrir þessa grunnhyggnu lögfræði sem er að verða ansi amerísk, ef svo má til orða taka.

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2008 kl. 02:44]

Þetta er hálmstráið, sem þurfti að bresta.  Nú er þetta farið for gúdd. Ég er ekkert að grínast með það.  Þúfan, sem velti hlassinu í kvótabraskinu á sínum tíma var einn hæstaréttardómur um að hægt væri að færa óveiddan kvóta til bókar.

Kvóti var heimild til veiða, sem útgerðarmönnum var veitt í viðleytni til að hafa stjórn á fiskveiðum.  Þetta var ekki úthlutun eignar heldur hámarksheimildar til veiða. Útgerðarfélag á snæfellsnesi reiknnaði upp verðmæti þessarar heimildar samkvæmt ríkjandi fiskverði og færði sem eign í bókhaldið sitt.  Það gúteraði skattmann ekki og útgerðin kærði úrskurð skattsins og vann málið fyrir rétti.

Eftir það gátu menn veðsett óveiddan fisk og aflað sér lánsfjár til uppbyggingar og hagræðingar.  Menn vildu þá geta fært þennan kvóta á milli skipa og byggðarlaga undir þeim rökum að skip biluðu eða vinnslan annaði ekki afla. Alþingi gat ekki stjórnað því hvernig menn ráðstöffuðu nú því sem taldist eign og neyddust til að samþykkja þessa millifærslu.  Hinsvegar fóru menn ekki aðeins að flytja þetta á milli heldur líka selja kvótann til að tryggja fulla nýtingu heimildanna.  Það hefur síðan verið gert athugasemdalaust, þótt ekkert í lögum segi að selja megi kvóta eða skiptast á peningum í þeim tengslum.

Nú geta menn sett þessar "eignir", sem veð fyrir erlendum lánum og þar með eru líkur á að þetta lendi í erlendum höndum ef menn klikka eitthvað á skuldbindingunum.

Þetta er upphafið að kvótaklúðrinu.  Það sama er í uppsiglingu með orkuna. Innan tíu ára verður þetta allt komið í hendur erlendra lénsherra (banka/spekúlanta) því get ég lofað þér Ómar.  Þannig er skákin einfaldlega spiluð. 

Þeir sem ganga hvað harðast ram í að losa um þessar sameignir eru ekkert annað en nytsamir sakleysingjar í tafli stærri peningasamsteypa og þýðast þeim fyrir skyndigróðann. Þeir munu standa uppi slippir og snauðir, eða svo til, þegar búið er að ganga frá hnútunum.

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2008 kl. 02:58]

Klókindin felast í eftirfarandi.  Mótað er hlutafélag utanum Orkunám með þáttöku sveitaféllags og einkageirans.  Orkan, sem numin er og einnig sú er ónumin er, er færð til eignar hjá þessu félagi eða kennitölu þrátt fyrir að orkan sé almenn eign.  Þegar búið er að slíta orkueignina svona úr samhengi við almannaregluna, þá geta misvitrir einstaklingar ráðstafað henni að vild, selt og veðsett.  Í stað þess að líta á félagið sem miðlun almannaeignar til ávöxtunar, er orkan orðin óumdeilanleg eign fárra.  Hluthafar munu síðan geta arfleitt sína af sívaxandi hlut í batteríinu og lítið mun skila sér til almennings, ríkis eða sveitarfélaga.  Þetta er kúpp með lagakrókum.

Þessi dómsniðurstaða er því sambærileg við kvótaklúðrið og enginn virðist hafa lærrt af því né analyserað hvað gerðist þar.

Þessu verður að snúa við með lagasetningu núna, annars getum við kysst sjálfstæði þjóðarinnar bless á morgun.

[Karl Ólafsson, 13.1.2008 kl. 03:19]

Athyglisverð samtenging við kvótamálið hjá þér Jón Steinar.
Ég heyrði vitnað í formann LÍÚ í dag að það gengi náttúrulega ekki að endurskoða kvótakerfið núna. Menn væru búnir að fjárfesta í kvótaeign og það væri ekkert hægt að snúa til baka núna. Mér varð á að hugsa aðeins um þetta :-)

Bíðum aðeins við, er ekki einmitt alveg hægt að endurskoða hlutina? Alveg eins og það var hægt með stjórnvaldsaðgerð að úthluta kvóta er eins hægt með annarri stjórnvaldsaðgerð að taka kvótann af útgerðum og stokka spilin upp á nýtt. Þjóðin á jú auðlindina, ekki satt? Ef einhverjir útgerðarmenn eru svo óheppnir að vera búnir að fjárfesta fyrir milljarða á milljarða ofan í leigu á kvóta, er það þjóðinni að kenna eða stjórnvöldum? Voru það ekki bara frjáls viðskipti, sem einmitt fela í sér þá áhættu að það sem keypt er verður einn daginn verðlaust á alveg sama hátt og hlutabréf geta fallið í verði og hús sem keypt er í dag gæti allt eins orðið miklu ódýrara eftir 3 mánuði og jafnvel ekki staðið undir veði. Ef þetta gerist með húsið mitt þá verður það ég sem fæ skellinn af því. Af hverju á þá ekki útgerðin að taka skellinn af því að kvóti verði verðlaus?

Væri t.d. hægt að gera þetta með því að skerða kvóta um þriðjung af núverandi kvótahöfum og úthluta þeim þriðjungi til þeirra sjómanna sem hafa verið að reyna að verða sér úti um veiðiheimildir, án árangurs, til að komast í þá aðstöðu að geta sinnt sinni atvinnu eins og stjórnarskráin segir að þeir eigi að geta gert. Það er ekki ríkinu að kenna að menn sem verða fyrir þessari skerðingu hafi greitt of fjár fyrir 'eignina' til einhverra annarra. Ef menn ætla að sækja einhverjar bætur verða þeir að sækja þær á rétta staðinn, þar sem þeir keyptu eignina (good luck with that), ekki til ríkisins, sem aldrei ætlaðist til þess að kvóti gengi kaupum og sölu.

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2008 kl. 06:48]

Það sem er rangt við þetta allt saman er sú ályktun að sá sem eigi plóginn, eigi landið og allt sem af því yrkist.  Sá getur verðlagt afurðina eins og hann vill til hinna eða ákveðið að gera eitthvað við hana.

Í samhengi einkavæðingar orkufyrirtækja er það þannig að Hitaveitan er ekki bundin því að skila arði í formi skatta til síns sveitarfélags.  Ríkisfangið geta þeir flutt hvert sem er, þar sem svokallað skattaumhverfi er betra.  Í þeirri aðstöðu hafa þeir einnig ákveðið kúgunarvald um lág gjöld og skila því eins litlu til sveitarfélagsins og mögulegt er í skjóli þessa valds.

Hagnaðinn geta þeir einnig lágmarkað með að binda hann í erlendri fjárfestingu eða útrás og líklegast mun það gert og því meira tekið út úr sveitarfélaginu en lagt er til þess.  Þetta er svona vampýruhagfræði, eins og tíðkast hér.  Á meðan fólkið nýtur engra ávaxta mun uppbyggingin ekki verða nein og afkoma versna. 

Sá sem á plóginn hefur einnig vald til þess að ýta öðrum hugsanlegum plógeigendum til hliðar og gýna yfir auðlindinni einn.  Samningarnir í Orkuveituskandalnum voru þannig að einokun var tryggð til áratuga.

Samkeppnin er engin og verðlag frjálst og algert skotleyfi gefið á buddur fólksins.  Það er ýmislegt líkt með þessum blikum og með Enronmálinu, en ég mæli með heimildamyndinni "Smartest guys in the room." fyrir þá sem vilja kynna sér það.

Viðkiptahættirnir eru samt ekki aðalissuið hér heldur hvort verið er að veita fyrirtæki leyfit til að erja auðlind og hagnast á miðlun hennar, eða hvort viðkomandi fyrirtæki á auðlindina.  Hér er verið að gefa auðlindina og er mikilvægt að lögspekingar endurskoði málið, t.d. út frá kvótaharminum.  Ég er harður á því að þessir lögspekingar, sem hér fóru með efnið eru hlutdrægir í niðurstöðu sinni, því ekki er tekið tillit til grundvallarspurningar um eignarhald á orkulindum landsins.  Þeim spurningum hefur t.d. ekki verið svarað varðandi fiskinn í sjónum.  Það bara flýtur á þessu á meðan ekki sekkur.

[Landfari, 13.1.2008 kl. 15:01]

Finns t engum nema mér það skrítið að ef eitthvað nýtanlegt kemur upp úr jörðinni er það einkaeign en ef það veldur skaða er það á ábyrgð ríkisins og bætur sóttar þangað.

Arður sem ár gefa af sér án þess að "eigandi" hafi nokkru kostað til er einkaeign en flóð í sömu á er á abyrgð ríkisins.

Nýtanlegt heitt vatn í jarðsprungu er eign landeiganda en hraun upp úr sömu sprungu sem ylli skaða væri á ábyrgð ríkisins.

Er ég á einhverjum villigötum hér eða finnst fleirum þetta skrítið? Er ég kanski bara skrítinn að vera að pæla í þessu?