Skilningsrík hjálparhella.

Verðhækkanir á aðföngum hafa reynst bændum landsins þungur ljár í þúfu, einkum sauðfjárbændum, sem voru ekki of vel haldnir fyrir. Mér er enn minnisstætt þegar ég fór um landið fyrir þrettán árum og kynntist kjörum bænda, sem komust ekki lengur af bæ eða gátu haldið við eignum sínum. Þátturinn hét "Ærnar þagna" og mér fannst ömurlegt hvernig komið var fyrir mörgum, sem voru læstir inni í fangelsi fátæktar.  

Nærri má geta að fyrir fatlaðan bónda er baráttan enn erfiðari og Ólafur Magnússon hefur sýnt sérstakan skilning og hjálpsemi með því að rétta einum af þeim bændum, sem minnst máttu sín, hjálparhönd í erfiðleikum hans. Góðar fréttir, skapaðar af góðum manni.

Fékk styrk til að leysa út vélarnar

Ef Þjóðverjar hefðu vitað um völlinn og hnitið...

Þór Whitehead prófessor hefur fundið kort, sem gert var af útsendurum Þjóðverja yfir mögulega lendingarstaði á Íslandi í stríðsbyrjun. Þeir eru merktir með krossum um allt land en enginn lendingarstaður var tiltækur, - annað hvort voru þeir of stuttir eða að það þurfti vikur eða marga mánuði til að gera þá nothæfa.

Enginn kross er við Sauðármel á þessu korti, sem var einmitt staðurinn sem Þjóðverja vantaði til að taka Ísland af Bretum í september 1940 og halda landinu líkt og þeir höfðu gert í Noregi með tilstyrk yfirráða sinna í lofti frá fyrsta degi. Á Sauðármel hefðu þeir getað valtað nógu langar brautir með flugvélum á einum degi og komið fyrir nægilega mörgum flugvélum og birgðum til að styðja innrásina úr lofti.

Enginn var þarna á ferli, langt frá byggð, og Þjóðverjar voru eina stríðsþjóðin 1940 sem réði yfir nógu langfleygum flugvélum til að stunda flutninga á liði, vopnum og vistum loftleiðis til Íslands. Áætlunin Ikarus var tilbúin og auðvelt að taka landið, en forsenda til að halda því voru yfirráð í lofti.

Það, að ekki var krossað við Sauðármel á kortinu, þýðir að hvorki Emmy Todtmann né Agnar Koefoed Hansen unnu fyrir þýsk hernaðaryfirvöld. Ég er að gera kvikmynd um þetta með nákvæmri heimildavinnu og það hvernig þetta hefði breytt gangi stríðsins verulega og orðið þjóðarharmleikur fyrir Íslendinga.

Hnit vallarins er 16 02  -  64 50 og hann er aðeins fyrir sunnan örnefnið Kvíslar, sem sýnt er á nokkrum kortum. Fyrir sunnan völlinn eru gamlar eyrar Sauðár, sem eru að gróa upp og líta því út eins og grænn blettur í fjarska. Völlurinn er rétt austan við beina línu milli Kverkfjalla og Kárahnjúka og með því að fljúga frá Sauðardalsstíflu upp með Sauðá vestari detta menn inn á völlinn.

Á hlaði vallarins standa þrír fornir bílar, rauður, hvítur og grár.  

Aka má þangað með því að fara sömu leið og til Grágæsadals, en beygja til vinstri við skilti sem á stendur "Brúarjökull 8km." Þaðan eru 3,5 km til vallarins. Gamla Brúardalaleiðin liggur um völlinn, yfir Sauðá á vel merktu vaði og þaðan eru um 6km að Hálslóni og Töfrafossi, þann tíma vors sem hann er sjáanlegur. 

2,5 km fyrir sunnan völlinn er hluti Hraukanna, hólaraðar sem er fyrirbæri, sem hvergi er að finna í veröldinni nema þarna. Auðgengið er þangað en líka liggur þangað um 5km langur vegarslóði.

Sjá nánar pistilinn hér á undan.  

Fundnar flugbrautir Agnars og Bergs?

Nú eru fimm ár síðan ég rakst fyrst á "Flugvöllinn", sem svo hefur verið kallaður af staðkunnugum og er á mel um 15 km suðvestur af Kárahnjúkum. Þetta er eitt elsta vallarstæði á landinu, fundið 1939 og merkilegt fyrir margra hluta sakir.

Sagnir hafa verið um að í haustleitum 1940 hafi Jökuldælingar fundið hlaðnar vörður á melnum og borið burtu vegna ótta um að annað hvort Emmy Todtmann, þýskur jarðfræðingur, sem var þarna 1938, eða þeir Agnar Koefoed Hansen og Bergur Gíslason, sem lentu þar á þýskri flugvél í september 1939, hefðu hlaðið vörðurnar til leiðbeiningar fyrir Þjóðverja. 

Vísindamenn Þjóðverja voru tortryggðir á þessum árum og einnig Agnar Koefoed vegna þess að hann flutti inn þýska landflugvél (Klemminn), þýskar svifflugur og þýska flugvini sína rétt fyrir stríð.  

Kolbeinn Arason, flugstjóri, sem flaug eystra í mörg ár og var frá barnæsku að Vaðbrekku í Hrafkelsdal segir mér nú að sagan um brottflutning varðanna sé ósennileg.

Við merkingu þriðju flugbrautarinnar á vellinum í fyrra (1000 m löng) rakst ég á tvær vörður rétt við hana en var ekki athugulli en það að ég tók nokkra steina úr þeim til að merkja nýju flugbrautina.

Í ferð minni á vellinum í fyrradag sá ég hins vegar þriðju vörðuna, og viti menn, þessar þrjár vörður liggja í þráðbeinni línu. Með því að fylgja línunni kom upp mjög hentugt brautarstæði á milli tvegga af brautunum sem þarna eru nú, fyrir alls 1100 metra langa braut.

En ekki nóg með það. Við athugun á möguleika á 1600 metra braut samsíða 1400 metra brautinni, sem þarna er, fann ég vörðu á mögulegum brautarenda slíkrar brautar.

Varla getur staðsetning þessara varða verið tilviljun. En af hverju eru þær ekki fleiri? Hugsanlegar skýringar: 1. Agnar Koefoed og Bergur höfðu ekki tíma til að hlaða fleiri vörður. 2. Jökuldælingar fundu nokkrar af vörðunum og báru í burtu en sást yfir þessar fjórar sem ég skoðaði loks af einhverju viti í fyrradag.  

Enga aðra skýringu er hægt að finna á tilvist þessara varða aðra en að þær hafi verið hlaðnar til að merkja fyrir hentugum brautarstæðum. Melurinn er misgrófur og staðsetning brauta fyrr og nú miðast við það svo og að ekki sé notað neitt verkfæri eða yfirborði raskað, - yfirborðið eingöngu valtað og egghvassir smásteinar fjarlægðir. 

Ákveðið hefur verið að leggja NA-SV- brautina niður á Reykjavíkurflugvelli hið fyrsta og eftir það er flugvöllurinn á Sauðármel orðinn næststærsti flugvöllur landsins hvað snertir heildarlengd brauta. NA-SV-brautin er 1400x30m, A-V-brautin er 1000x20 og N-S-brautin er 700x20. Í fyrradag var flughlað stækkað upp í 5000 fermetra og lokið við breikkun allra brautanna.

Í sumar útveguðu Flugstoðir vindpoka, sem ég flaug með austur og setti upp við gamlan húsbíl, sem stendur þarna sem nokkurs konar flugstöð.

Tvær Fokker F50 flugvélar hafa æft aðflug að vellinum, sem er mikilvægur öryggislendingarstaður á leiðinni Reykjavík-Egilsstaðir. Í fyrrahaust lá við nærri í upphafi hreyfilbilunar að lenda þyrfti þar. Við virkjanaframkvæmdirnar eyðilögðust fjórar stuttar brautir á svæðinu og Sauðármelsvöllur er því langstærsti flugvöllurinn á hálendinu og hinn eini á 500 ferkílómetra svæði austan Jökulsár á Fjöllum.