Frb. 9365: Hugarfarið ræður mestu.

Áskorun Geðhjálpar til fjölmiðla um vandaða umfjöllum um málefni geðveikra leiðir hugann að því hvað okkur hættir til að nota orð, sem tengjast þessu sviði heilbrigðis- og félagsmála, til þess að tala í lítilsvirðandi tón um hvert annað. 

Nefna má orðið öryrki í því sambandi og í sjónvarpsviðiðtölum um neikvæðra merkingu orðsins komu fram tvenn sjónarmið. Annars vegar það að skilgreiningin væri röng en hins vegar að að hún væri það ekki, heldur hugarfarið sem lægi að baki notkunar orðsins.

Ég held að hið síðara sé nær sanni.

Á sínum tíma var var notað orðið vitskertur um skort á greind og er það afar gott orð þegar raunveruleg merking þess er skoðuð, því að allir eru í raun skertir á viti á einhverju sviði, það er, það vantar eitthvað einhvers staðar upp á fullkomnun á andans sviði hjá okkur, ófullkomnum manneskjum. 

Skerðingin getur verið mismikil en í stað þess að nota þetta orð af hófsemi, yfirvegun og fordómalaust, varð það að slíku skammaryrði að það þýðir nú að viðkomandi sé gersamlega genginn af göflunum, sem er alrangt ef nákvæm hljóðan og merking orðsins er skoðuð. 

Stofnun Styrktarfélags vangefinna var mikið framfaraspor á sínum tíma og orðið vangefinn lýsti því að viðkomandi gat sjálfur ekkert að því gert að hafa ekki fengið eins góð spil á hendina í þessu efni og gengur og gerist.

En síðan gerðist það að farið var að nota orðið vangefinn í lítilsvirðandi tóni og sem hálfgert skammaryrði svo að menn sáu sitt óvænna og tóku upp orðið þroskaheftur í staðinn.

Ekki dugði það betur í tímans rás og þetta sýnir, að engin leið er að halda svona áfram út í hið óendanlega með því að finna upp ný og ný orð, heldur verður að leita að ástæðu og uppruna þessa vanda.

Og það sem er að, er hugarfarið sem býr að baki notkun orðanna, ekki orðin sjálf.

Nú um stundir er stunduð óhófleg notkun orðsins geðveikt til að hnykkja á lýsingarorðum, t.d.  geðveikt flottur eða geðveikt góður í raun afar ósmekkleg og særandi fyrir þá sem ekki njóta sömu geðheilsu og tíðkast að meðaltali. 

Þótt ætlunin með svona orðavali sé kannski ekki byggð á slæmu hugarfari held ég að gott væri að finna einhver önnur orð til að nota til að hnykkja á lýsingarorðum. 

Hugarfarið sem hefur gert orðin vangefinn og þroskaheftur að skammaryrði er í raun sjúkara heldur en orðin sjálf og áskorun Geðhjálpar á því ekki aðeins við um umfjöllun fjölmiðla, heldur á hún erindi til okkar allra.  

Þetta er áskorun um jafnrétti, mannréttindi og virðingu, hugtök, sem Þjóðfundurinn 2009 setti ofarlega á blað og ætti að vera leiðarljós komandi Stjórnlagaþings. 

Fjölmiðlar vandi umfjöllun um málefni geðveikra