"Light heavy industry"?

Heitið stóriðja er íslensk þýðing á enska hugtakinu "heavy industri", en annað íslenskt orð er "þungaiðnaður". Orðahlutarnir "stór-" og "þunga-" tákna að um sé að ræða stórar verksmiðjur með miklu framleiðslumagni og oftast einhæfu líka, þ. e. hráefni fyrir annan iðnað. 

Það er út af fyrir sig hægt að nota orðalagið "litlu sætu stóriðjuna" til að lýsa á myndrænan og skemmtilegan hátt andstöðu við þá stóriðju sem við þekkjum og ekki skal ég draga af þakklæti mínu til Marðar Árnasonar sem góðs baráttumanns fyrir stefnubreytingu í orku- og virkjanamálum Íslendinga. 

Mörður var formaður Græna netsins, sem félag umhverfissinnaðs fólks í tengslum við Samfylkinguna og er öflugur á þessu sviði. 

En strangt til tekið er ekki til neitt sem heitir "lítil stóriðja" eða "léttur þungaiðnaður", "light heavy industry".  Að minnsta kosti hef ég hvergi í erlendum bókum eða tímaritum séð talað um "light heavy instustry". m

Mörður hefur eina hliðstæðu um svona orðanotkun til að styðjast við þótt af ólíkum toga sé.

Framan af var þungavigt efsti þyngdarflokkurinn í hnefaleikum. Síðan fannst mönnum þurfa að skipta þessum þyngdarflokki, sem spannaði frá 175 pundum upp í um og yfir 300 pund í fleiri þyngdarflokka og bjuggu til þrjá flokka, léttþungavigt, milliþungavigt og þungavigt.

Þetta var gert til samræmis við það að léttari þyngdarflokkum var skipt upp í flokka, til dæmis léttmillivigt, millivigt og yfirmillvigt. 

Að þessu leyti hefur Mörður hliðstæðu til að miða og er ágætt að varpa nýju ljósi á stöðuna í Þingeyjarsýslum. 

Hins vegar þarf að gæta að því fara um víðan völl með orðið stóriðja.

Stundum hefur verið sagt að hitt og þetta í atvinnulífi, sem er óskylt framleiðslu á rafmagni og áli geti kallast stóriðja á sínu sviði.  Þetta virkar alltaf svolítið skondið á mig þótt ætlunin með þessu sé að gefa óbeinan samanburð.

Mörður er íslenskufræðingur og þessi pistill er skrifaður okkur báðum til gamans, svona eins og spjall ef við hefðum hist á kaffistofu Alþingis.

Lítil og sæt stóriðja

Athugasemdir

[Sævar Helgason, 3.3.2011 kl. 14:58]

Oft er talað um á hernaðarsviðinu að þessi eða hinn herflokkurinn hafi verið léttvopnnaður eða þungvopnaður. Í þeim tilvikum kemur upp i hugann t.d herflokkur vopnaður rifflum eða stórfallbyssum. Í iðnaði hefur þessi skilgreining miðast við þunga þeirra framleiðslu eininga sem afurðin er. Gott dæmi er t.d álverksmiðja þar sem þungaeining framleiðslunna nemur nokkrum tonnu og er þá þungaiðnaður og síðan LEGO það sem leikubbarnir eru nokkur grömm-léttiðnaður.... Mér datt þetta svona í hug..

[Gunnar Th. Gunnarsson, 3.3.2011 kl. 15:22]

Þegar sagt er að eitthvað sé "stóriðja á sínu sviði", er þá ekki bara verið að tala um að það hafi ígildi stóriðju í fjölda starfa? Eða hafi góð áhrif, t.d. á búsetuskilyrði á tilteknum stað, líkt og stóriðja?

En auðvitað er mörgum illa við að nefna jákvæða atvinnusköpun og kenna hana við stóriðju. Það er skiljanlegt.

[Sævar Helgason, 3.3.2011 kl. 15:47]

Við Íslendingar höfum verið með stóriðju í gangi t.d alla s.l öld. Þar ber hæst fiskiðjan í landi hvort sem er frystiiðnaður,saltfiskiðnaður eða síldariðnaður-einnig var ullar og skinna iðnaður mikill.

Oft störfuðu ekki færri við svona stóriðju en við risaálver í dag/fyrirtæki. Mestu mannvirki svona iðnaðar voru góðar  hafnir og húsakynni þar við. Rafmagn og vatn kom af bæjarkerfunum.

 Munurinn á þessu og það sem við köllum stóriðju í dag eru ekki stóriðjuverin sjálf sem er ekki ólík fiskiðnaðarbyggingum fyrri daga. Það er fyrst og fremst hið gríðarlega náttúrurask og himinhár stofnkostnaður við raforkuna sem þessi iðnaður krefst- sem er undirrót þeirrar andúðar sem til er orðinn gegn þessari tegund stóriðju. Þetta eru miklar orkufrekjur á kostnað umhverfisins...

[Gunnar Th. Gunnarsson, 3.3.2011 kl. 16:34]

En ekki gleyma því Sævar, að hinn "himinnhái stofnkostnaður" skilar sér til baka. Að vísu vilja margir að hann skili sér fljótar til baka og það er fullgilt sjónarmið, sérstaklega í dag, þegar orkuverð er sífellt að verða hærra í heiminum.

Auk þess kemur framkvæmdafé vegna virkjana ekkert við buddu ríkissjóðs og er því ekki að taka fjármagn frá öðrum verkefnum.

[Þorvaldur Sigurðsson (IP-tala skráð) 3.3.2011 kl. 18:39]

„Auk þess kemur framkvæmdafé vegna virkjana ekkert við buddu ríkissjóðs og er því ekki að taka fjármagn frá öðrum verkefnum.“

Skemmtileg fullyrðing.  Rökstyðja takk!  Hver fjármagnar t.d. Búðarhálsvirkjun?

[Sævar Helgason, 3.3.2011 kl. 18:59]

Og þá stendur eftir samkvæmt þessu:

Gríðarlegt náttúrurask sem er óafturkræft-að eilífu glatað. Við höfum fyrir okkur hinn óhemju fórnarkostnað t.d vegna Kárahnjúka. Ómar hefur upplýst vel um þann þátt og á eftir að gera enn betur.

 Þannig kostnaður hefur aldrei verið vegna fyrri stóriðju. Ekkert fjármunamat hefur verið lagt á þessa eyðileggingu á okkar takmarkaða landi.

Hann er ekki á neinn hátt innifalinn í raforkuverðinu-utan þessara smáaura sem landeigendur fá sem missa land og vatn.

Þetta er nú verkurinn mikli sem landsmenn svíður sárt undan... og er dýpt andstöðunnar við þá stóriðju sem ástunduð hefur verið - sérstaklega síðustu 15-20 árin.

Orkuna verðum við að nýta . Tími álvera er liðinn vegna gríðarlegrar orkusóunnar. Smá og meðalstór og mörg orkunýtingarfyrirtæki er það sem við eigum að stefna að-en hafa okkar dýrmætu náttúru og umhverfi ætíð í fyrirrúmi. Við erum fullfær um það - með smá hugsun.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 3.3.2011 kl. 20:17]

Þorvaldur, framkvæmdafé Landsvirkjunar er ekki tekið úr ríkissjóði. LV er sjálfstætt fyrirtæki og fjármagnar verkefni sín sjálft.

Sævar, að sjálfsögðu fylgir virkjanaframkvæmdum rask. Á þá ekkert að virkja?

Varðandi Kárahnjúka, þá var sú framkvæmd vissulega umdeild. Þegar áróður anstæðinga framkvæmdarinnar náði hæstu hæðum, þá var rúml. 60% þjóðarinnar á móti þeim. Svo þegar málið var kynnt betur og fólk sá að málflutningur andstæðinganna var að stórum hluta ýkjur og bull, þá snerist dæmið við.

Auk þess var framkvæmdin samþykkt á Alþingi með yfirgnæfandi meirihlut. Mig minnir að þeir sem voru á móti hafi verið innan við 10 þingmenn, þ.e. þingmenn VG og 2-3 úr Samfylkingunni og gott ef ekki 1 úr Sjálfstæðisflokknum. (Eða sat hún hjá?)

Það má vera að tími nýrra álvera sé liðinn, tíminn mun leiða það í ljós. En það er út í hött að útiloka stóriðju.... "af því bara".

[Sævar Helgason, 3.3.2011 kl. 20:41]

Ég held að saga Kárahnjúka verði grafskrift þeirrar óðastóriðjustefnu sem var við lýði fram að hruni. Sennilega rís álver aldrei í Helguvík og þaðan af síður á Bakka. 

 Núverandi álverum sem eru í rekstri verður sinnt vel sbr. sem er að gerast nú í Straumsvík . Þar er verið að endurnýja lykilbúnað sem kominn var á tíma ásamt nýrri framleiðslulínu og meiri orkunýtingu. Það verður gott fyrirtæki til næstu fjögurra áratuga.

Framtíðin er allt annarskonar orkunýting eins og vísir er kominn að Í Helguvík , gagnaver, ilræktun í stóriðjustíl og fl.

Jarðvarminn krefst hófsemi í framkvæmdum og þolinmæði við nýtinguna....

[Gunnar Th. Gunnarsson, 3.3.2011 kl. 22:54]

Jarðvarminn krefst hófsemi í framkvæmdum og þolinmæði við nýtinguna...."

Þessu er ég algjörlega sammála, Sævar.

En álverið í Reyðarfirði hefur verið gríðarleg lyftistöng fyrir Mið-Austurland og ætti að veita þeim sem harðast gengu fram í að veita þeirri framkvæmd, heiðusverðlaun fyrir það.

Fyrir hina, sem börðust gegn þessu mikla framfaraspori í atvinnu og mannlífi á svæðinu, á að reisa minningarskjöld á áberandi stað, með nöfnum þeirra til merkis um öfga og afturhaldssemi.

Náttúran á Austurlandi er stórkostleg og verður það áfram. 

[Ómar Ragnarsson, 4.3.2011 kl. 01:01]

Færra fólk býr nú á Austurlandi en áður en framkvæmdir hófust og fólki fækkar ár frá ári á sama tíma og því fjölgar á Norðausturlandi þar sem ekkert álver er. 

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 09:21]

Ómar, þú ert að tala um allt Austurland, ég er að tala um Mið-Austurland, en þar fjölgaði fólki í samræmi við mannfjölgunarspá vegna álversins, eða um 1500 manns, þrátt fyrir að tæplega 300 störf hafi tapast á sama tíma, í Fjarðabyggð einni.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 09:23]

"...þrátt fyrir að tæplega 300 störf hafi tapast á sama tíma í sjávarútvegi, í Fjarðabyggð einni, átti þetta að vera.

[Hreinn Hjartarson (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 09:59]

Þetta er ekki rétt hjá þér Ómar með að fólki fjölgi á Norðausturlandi, frá árini 2000 til 2010 hefur fólki á Norðausturlandi fækkað úr 5.700 í 4.900 sem er bara talsverð fækkun og fækkaði mjög á áratugunum þar á undan, ekki bulla Ómar.

Ég sá að þú fagnaðir Kísilmálmverksmiðju í Helguvík þó sú verksmiðja mengi fimm sinnum meira á MW heldur enn álver (mengar eins og meðalstórt álver og engin sagði neitt).  Það er mun auðveldara að koma framkvæmdum í gegn á höfuðborgarsvæðinu, þar sem það eru nánast eingöngu höfuðborgarbúar sem berjast gegn atvinnustarfsemi út á landi.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 10:04]

Hvernig mengun er það? CO2?

Annars fannst mér það alltaf skondið að þurfa byggja upp iðnað á landsfjórðungi þar sem þurfti að manna mörg grunnstörf (t.a.m. fiskvinnslu) með útlendingum og farandverkamönnum. Hvaða snobb er þetta? Ég myndi sko miklu frekar fara í slor en ál :D

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 10:14]

Vandamálið við fiskvinnsluna er að hún er svo sveiflukennd. Fólk kýs atvinnuöryggi fram yfir skorpuvinnu.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 10:17]

Ég held að Ómar sé að tala um "Norð-Austur kjördæmi, með Akureyri innanborðs.

[Hreinn Hjartarson (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 11:03]

Norðausturkjördæmið nær frá Siglufirði og inniber alla austfirðina fyrir utan Hornafjörð og það getur vel verið að fólki hafa fjölgað á því stóra svæði.  Ómar var hinsvegar að benda á að fólki væri að fjölga í næsta nágrenni við fyrirhugaða álverslóð, fólki hefur hinsvegar fækkað verulega á þessu svæði og þetta eitthvað annað sem við eigum að gera virðist vera ekkert annað.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 11:33]

Sveiflukennd er fiskvinnslan, enda eltir maður þar náttúrulega nattúruna sjálfa til fanga.

Sama er með ferðaþjónustuna.

En, maður getur ekki þrætt fyrir það, að margt þetta er svo vel borgað, að maður þarf ekki allt árið í skorpu til að afla sér viðurværis. Þegar ég var í loðnu og svo salti á Austurlandi var ég alveg gáttaður á því hvað hægt var að ná inn í kaupi. Sama á sjó. Þar sem ég kem nú úr landbúnaðargeiranum sem er heldur rýr, þá var þetta enn meira sláandi.

Ég þekki reyndar manneskju sem tekur svona venjulegar árstekjur inn á svona 5 mánuðum (ferðamennska), - hinir 7 eru bara skrap. En það dugar alveg, og kemur skemmtilega út....

[Sævar Helgason, 4.3.2011 kl. 11:42]

Það er alltaf eins með okkur Íslendinga sagði karlinn þegar umræður um fyrstu álverskmiðjuna stóðu sem hæst." Nú á að fara að byggja risa álverksmiðju og hvar ætla menn að veiða álinn fyrir verksmiðjuna ? Það fiskast ekkert af þessu helv...."  Hjá þessum kall var lífið fiskur. Allt annað óhugsandi. Nú um tveggja áratuga skeið má segja að viðhorfið hafi snúist við. Allt annað en ál er óhugsandi.

 Og að fiskinum aftur. Nú er ný fiskitegund að nema sjóvist í íslenskri landhelgi-makríll. Þessi fiskur er í öndvegi um alla Evópu-sem vinsæl neysluvara í allskonar unnu formi.  Austfirðirnir eru vel staðsettir gagnvart þessum nýja og spennandi valkosti til stóriðju á vinnslu makríls-nú þegar lítið er um stóra drætti í álversmálum... ? Allavega það þarf ekkert að virkja fyrir makríkinn nema mannauðinn... 

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 12:11]

Ég þekki engan sem segir "allt annað en ál er óhugsandi". Þekkir þú einhvern, Sævar?

[Sævar Helgason, 4.3.2011 kl. 12:36]

Já. Gunnar Th. Ég þekki mjög marga sem finnst álið vera í raun eina málið. Hreint trúaratriði.

En kannski hef ég sérstöðu. Ég er nefnilega einn af frumherjum álvinnslu á Íslandi. Byrjaði undirbúning þess árið 1966 og lauk störfum í áliðnaði 2005. Og var á þeim tíma veltengdur áliðnaði í Evrópu. Þetta var ágætt líf. En það er fleira matur en feitt ket. Það sem við eigum að stefna  að er fjölbreyttni í atvinnumálum-að hafa ekki öll eggin í einni körfu. Nú er gott lag til að auka fjölbreyttnina. En eyðilögð náttúra verður ekki aftur tekin- þar verðum við að fara með varúð og framtíðarsýn.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 13:20]

Þú veist að sjálfur, Sævar, að það segir ekki nokkur heilvita maður að ekki sé vit í neinu nema áliðnaði.

Svona fullyrðing er hugarburður þinn og virðis settur fram í annarlegum tilgangi.

[Sævar Helgason, 4.3.2011 kl. 13:34]

Já. Gunnar Th. Fyrir mér ert þú æðsti prestur hinna hrein trúuðu álsinna. Þar hef ég skrif þín um tíðina sem hinn sanna vitnisburð þess trúðaða.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 14:31]

Þú ert eflaust ekki einn um að halda það... en það er samt ekki rétt. Ég barðist hins vegar fyrir því að fá álver hingað á Reyðarfjörð og sé ekki eftir því.

Staðreyndin er samt sú að ég er fyrst og fremst áhugamaður um blómlegt mannlíf og atvinnulíf, en það helst helst í hendur eins og þú veist væntanlega.

[Sævar Helgason, 4.3.2011 kl. 14:46]

Gott að heyra þetta Gunnar Th. og þakka þér fyrir umræðuna. Og það er mér hjartans mál að blómlegt atvinnulíf þróist af fjölbreyttni á Austfjörðum (sem og annarstaðar) Ég hef sterkar taugar til Austfjarðanna frá því á síldarárunum-við alla þá uppbyggingu sem ég var þátttakandi í frá 1961-1967. Hún dugði því miður skammt -síldin hvarf.

 kveðja.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 17:45]

Það var nú svo sem ekki boðið upp á neitt nema álver, þannig að mig undrar ekki að heimamenn hafi barist fyrir því frekar en að fá ekki neitt.....á Reyðarfirði Nota Bena.

Reyðarál ? ....................>

[Gunnar Th. Gunnarsson, 4.3.2011 kl. 19:23]

Fjarðaál.

Reyðarál var í samstarfi við Norsk Hydro sem hættu við

[Þorvaldur Sigurðsson (IP-tala skráð) 4.3.2011 kl. 19:34]

Og hver á LV?  Er það ekki ríkið?  Ef ég kaupi eitthvað  í skuld munu endurgreiðslur hennar ekki bitna á ráðstöfunartekjum frúarinnar?  Lenda skuldir LV ekki að lokum á þeim sem hana eiga, þ.e. almenningi?

Og áður en lengra er haldið: Þegar Blönduvirkjun var byggð var enginn stórkaupandi til staðar.  Hver borgaði brúsann?

[Gunnar Th. Gunnarsson, 5.3.2011 kl. 01:39]

Engar greiðslur af lánum LV hafa hingað til lent á ríkissjóði. Hins vegar hefur arður (gróði) runnið inn í rikíssjóð, bæði beint og óbeint.

Beint, í formi hreins hagnaðar af raforkuframleiðslunni, og óbeint í formi virðisauka.

Engin ástæða er til að ætla að ríkissjóður beri skaða af framkvæmdum LV, en réttmætt er að gagnrýna fyrirtækið, sem vissulega er í eigu ríkisins, (þjóðarinnar), fyrir að skila ekki meiri hagnaði af orkuauðlindum landsins.

Sú gagnrýni verður þó að vera á vitrænum grunni.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 5.3.2011 kl. 12:30]

Þegar virkjað var fyrir austan var ríkið í ábyrgð, og metið var að þar væri boginn spenntur til hins ýtrasta, og því yrði að halda bremsunni á öðrum stöðum í bili. Eins dauði er annars brauð.

En sem sagt, þetta kom niður á möguleikum ríkis til atvinnuuppbyggingar.