"Viðurkenndur misskilningur"?

Það, að ferðamenn séu varaðir við því að fara til Íslands vegna hættu á eldgosi má flokka undir hugtak sem Baldur Hermannsson skilgreindi fyrir 24 árum sem "viðurkenndan misskilning."

Slíkur misskilningur, "viðurkenndur misskilningur", getur oft orðið afar hvimleiður og svo virðist sem engu skipti hve mikið sé reynt að kveða hann niður, hann færist bara í aukana. 

Hið rétta varðandi þau eldgos á Íslandi, sem hafa valdið truflunum á flugsamgöngum, er það að truflanirnar hafa orðið miklu meiri í öðrum löndum Evrópu en hér á landi og munar þar miklu, Evrópu í óhag. 

Þess vegna væri nær að vara fólk við flugferðum um Evrópu en til Íslands. 

Við Baldur Hermannsson lentum í vandræðum vegna "viðurkennds misskilnings" í einum af spurningaþáttunum "Hvað heldurðu?" sem var "Útsvar" þess tíma. 

Spurt var: "Á hvað horfir Hamlet þegar hann segir: "Að vera eða vera ekki, það er spurningin."?"

Gefið var rétt fyrir svarið: "Hann horfir á hauskúpu.", en það er í raun rangt svar því að Hamlet horfir á hauskúpuna á allt öðrum stað í leikritinu heldur en þegar hann segir: "Að vera eða vera ekki..." 

Úrskurður Baldurs. sem ég gerði engar athugasemdir við á staðnum,  var gagnrýndur, enda réði hann úrslitum í keppninni.  Við fórum vel yfir málið og sáum, að við höfðum komið okkur í hin mestu vandaræði þar sem aðeins var hægt að velja á milli slæmra kosta, því að það myndi valda miklu raski ef úrskurðinum yrði snúið við. En tvö önnur atriði vógu þó þyngra í þeirri niðurstöðu að láta úrskurðinn standa. 

1. Mistökin okkar fólust í því að setja fram spurningu þar sem á ferðinni var fyrirbæri sem kalla mætti "viðurkenndan misskilning" og að vissu leyti ósanngjarnt að ætlast til þess að svarandinn vissi það sem örfáir vissu og nær allir héldu að væri rétt. 

2. Í margri keppninni er dómarinn álitinn vera hluti af vellinum og aðstæðum og því sitja menn oft uppi með það að ekki er talið praktiskt að snúa dómum við. 

Nefna má fleiri atriði af sama toga. Það er til dæmis viðurkenndur misskilningur að frægasta setningin úr kvikmyndinni Casablanca sé "play it again, Sam", en þessi setning er aldrei sögð í myndinni. 

Með árunum hef ég þurft að glíma við tvö dæmi um "viðurkenndan misskilning".

Það flokkast til dæmis undir "viðurkenndan misskilning" að fyrsti bíllinn minn, sem ég átti í nær fjögur ár, hafi verið þriggja hjóla bíll. 

Hið rétta er að hann var ekki aðeins fjögurra hjóla bíll, NSU Prinz 30, heldur voru öllu fjögur hjólin yst úti í hornum bílsins sem var mjög óvenjulegt þá. Ég á sams konar bíl og þar geta menn séð þetta sem og á meðfylgjandi mynd, sem ég skýt hér inn til gamans, og er Prinzinn svarti bíllinn fyrir aftan gulan Fiat 500.

Annar viðurkenndur misskilningur kemur upp um hver jól þegar lagið "Jólabæn einstæðingsins er sungið á hljómleikum. 

Hann er sá að ljóðið sé allt eftir Gísla á Uppsölum og í sumum tilfellum er það meira að segja prentað í söngdagskrána. Hið rétta er að af 30 ljóðlínum eru 8 eftir Gísla en hinar 22 prjónaði ég við til að úr yrði heillegt ljóð og lag. 

Það var ekki fyrr en Gísli lést að ljóðmæli og hugleiðingar eftir hann fundust í fórum hans og stóð Ólafur nágranni hans á Neðra-Bæ fyrir því að þau voru gefin út í sérstakri bók, sem bar nafnið Eintal.

 Á meðal ljóðmælanna, sem lágu eftir Gísla, voru tvær stökur, hin fyrri prýðileg hringhenda: 

 

Jólin færa frið til manns, - 

fegurð næra hjarta.

Ljósið kæra lausnarans

ljómar skæra, bjarta. 

 

Hin síðari ferskeytlan er svona: 

 

Ljúfi Drottinn, lýstu mér,

svo lífsins veg ég finni. 

Láttu ætíð ljós frá þér 

ljóma í sálu minni. 

 

Margir halda, þeirra á meðal biskup vor, að að minnsta kosti ein og hálf vísa í viðbót úr "Jólabæn einstæðingsins" hljóti að vera eftir Gísla: 

 

Þegar raunir þjaka mig, - 

þróttur andans dvínar. 

Þegar ég á aðeins þig

einn með sorgir mínar. 

 

Gef mér kærleik, gef mér trú. 

Gef mér skillning hér og nú....

 

En þetta er hluti af því sem ég prjónaði í kringum ferskeytlur Gísla. Ef þessi "prjónaskapur" minn hefði verið eftir Gísla hefði hann að sjálfsögðu fundist við lát hans og birst í bókinni Eintali.

En sá veldur miklu  sem upphafinu veldur. Hefðu stökurnar tvær, sem fundust að Gísla látnum og birtust í bókinni Eintali og lýstu Gísla og hugsununum hans svona vel, aldrei verið birtar, hefði ég aldrei séð þær eða vitað um tilvist þeirra og lagið og "prjónaskapurinn" hefðu aldrei orðið til. 

Það er Gísli sem kveikir eldinn með hinum einföldu en hugnæmu og grípandi ferskeytlum sínum sem fá flug.

Mér finnst hundleiðinlegt að leiðrétta þann "viðurkennda misskilning" sem kemur við hver jól og eftir á að hyggja hefði verið þægilegast að eigna Gísla ljóðið allt strax í byrjun. 

En fjölmiðlamaður á erfitt með og má raunar ekki annað en haft það er sannara reynist og stundum því miður, liggur mér við að segja. 

Ljóðið í heild eins og það varð í endanlegri mynd er hvergi að finna nema í textaheftinu í ferilsalbúminu "Ómar í hálfa öld." 

 

Útlendingar varaðir við Kötlu

Athugasemdir

[Gunnar Th. Gunnarsson, 7.12.2011 kl. 11:16]

Það er reyndar ekki verið að vara ferðamenn við að fara til Íslands, heldur eru tryggingafélög að selja aukatryggingar. Þessi hystería er runnin undan rifjum þeirra, s.s. sölumennska.

[eir@si, 7.12.2011 kl. 11:20]

Útbreiddur misskilningur getur tekið á sig ýmsar myndir.

Einn er sá að ákveða að aðrir hafi ekki vit á hlutunum. Ég sé hvergi í þessari grein að það sé sérstaklega verið að tala um ferðir til Íslands, heldur bara almennt um að það sé von á eldgosi einhvern tíman í Kötlu og það geti haft áhrif á flug. Það er ekkert sérstaklega verið að tala um flug til Íslands eða ferðalög til Íslands. En væntanlega er auðvelt að túlka greinina þannig.

[Gulli (IP-tala skráð) 7.12.2011 kl. 12:30]

"Beam me up Scotty" er annar þrálátur en skemmtilegur viðurkenndur misskilningur.

[Ómar Ragnarsson, 7.12.2011 kl. 16:36]

Sé svo að íslenskir taki það sem sérstaklega aðvörun vegna til Íslands sem hugsað er sem almenn aðvörun um flugferðir í Evrópu virðist vera að myndast enn einn nýr "viðurkenndur misskilningur."

[Ómar Ragnarsson, 7.12.2011 kl. 16:39]

Leiðrétting: Það vantar orðin "það" og "ferða" í efstu línuna þannig að rétt er athugasemdin svona:

"Sé það svo að íslenskir takið það sem sérstaka aðvörun vegna ferða til Íslands sem hugsað er sem almenn aðvörun vegna flugferða í Evrópu virðist vera að myndast enn einn nýr "viðurkenndur misskilningur".

[Höddi (IP-tala skráð) 7.12.2011 kl. 22:33]

þegar hætta steðjar að hjá strútum stinga þeir hausinum í sandinn kjánarnir.Af hverju eru þeir ekki útdauðir ? því að..  /  þegar hætta steðjar að hjá strútum

..hlaupa þeir hraðar en flestir.

[Þórhallur Birgir Jósepsson, 7.12.2011 kl. 22:46]

Má til að nefna hér enn einn "viðurkenndan misskilning" og er sá frá Ameríku. Sagt er að Henry Ford hefði viljað hafa bílana svarta, (nær) allir Ford bílar fram undir 1930 hafi verið svartir og Henry á að hafa sagt: "You can have your Ford any color you want, as long as it's black." Staðreynd: Algengasti liturinn var dökk blár. Sennilega svarthvítar myndir sem hafa skapað þessa mýtu.

P.S.: Ertu viss um að "Play it again Sam" hafi aldrei verið sagt í "Casablanca"? Ég sem var alveg viss um að hafa heyrt Bogart segja þetta:-/

[Gunnar Th. Gunnarsson, 7.12.2011 kl. 23:15]

Þórhallur, þetta er rétt hjá Ómari. Svona var þetta í myndinni:

Rick: You know what I want to hear.
Sam: No, I don't.
Rick: You played it for her, you can play it for me!
Sam: Well, I don't think I can remember...
Rick: If she can stand it, I can! Play it!

[Ómar Ragnarsson, 7.12.2011 kl. 23:45]

Þakka aðstoðina, Gunnar minn. Við vorum búnir að ganga úr skugga um þetta fyrir 24 árum en ég mundi ekki lengur nákvæmlega orðaskiptin heldur aðeins það, að setningin "play it again, Sam" er aldrei sögð í myndinni.

[Ari (IP-tala skráð) 8.12.2011 kl. 12:36]

Ómar, hvað er gamall bíll þinn að gera í versluninni Tekk í Kauptúni, Garðabæ, fylltur af jóladóti? Hvernig lenti hann þar?