Af hverju ekki með kambása, tvíkamba eða strokka?

Ég er í hópi þeirra sem hafa alla tíð haft gaman af því að leita að góðum og stuttum íslenskum orðum yfir erlend fyrirbæri.

Fyrirmyndirnar eru margar góðar, eða hver vill nota orðið helikopter í staðinn fyrir orðið þyrla?

Fyrir 55 árum leist mér vel á að þýða orðið camshaft sem kambás, og sú þýðing er notuð í ensk-íslenskri orðabók. Sömuleiðis fannst mér íslenska orðið strokkur lýsa enska orðinu cylinder eins vel og hægt var, enda íslenska orðið styttra, - tvö atkvæði í stað þrigggja.

En af einhverjum ástæðum virðist fólk nú vera að hopa á hæli í þessum efnum í fjölmiðlum.

Í stað þess að nota orðið kambás sem liggur alveg beint við, er notað orðið knastás, sem er reyndar danskt, "knastaksel". Það þykir greinilega fínna og gefa til kynna hve forframaður og vel að sér notandi orðsins sé að sér í erlendum málum að fara frekar yfir í dönsku en að nota sitt eigið móðurmál.

Og í staðinn fyrir að nota enska heitið "twin-cam" liggur íslenskt heiti "tvíkambar" beint við. Bíllinn er með tvíkambavél.

Enn verra finnst mér að nú er orðið "sílinder" eða "sílender" að ryðja orðinu "strokkur" í burtu í umfjöllun fjölmiðlamanna um bíla.

Talað er um að vél sé átta sílendra eða átta silindra, og þessir slettarar geta ekki einu sinni komið sér saman hvernig eigi að skrifa slettuna þegar sumir þeirra tala um "sílendra".

Hvað er svona slæmt við að segja átta strokka eða bara átta gata? Af hverju þessi fyrirlitning á móðurmáli okkar?

Og ef menn vilja endilega sýna, hvað íslenskan sé ömurleg og nota fínt enskt orð í staðinn, af hverju er þá verið að sletta orði, sem þeir vita ekki einu sinni hvernig er skrifað á ensku?

Hvað er knastás?

Athugasemdir

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 1.2.2013 kl. 21:09]

Sammála. Nefna mætti fjölmörg fleiri dæmi um íslenskun erlendra orða. Ég íslenskaði orðið kokkteill forðum með orðinu kokdillir. Það hefur ekki fest í málinu en er notað af sumum. Íslenska á undir högg að sækja og mér finnst líklegt að eftir hundrað ár, þegar skipt hefur verið um þjóð, muni vera töluð hér enska. Af hverju köllum við til dæmis litla tölvu æpad? Mætti fyrirbærið ekki einfaldlega heita smátölva?

[Sæmundur G. Halldórsson , 1.2.2013 kl. 21:20]

Þó að einhverjar íslenskanir hafi ratað í orðabók og séu notaðar til spari í ritmáli þýðir það ekki að allir landsmenn hafi hætt á því augnabliki að nota orð eins og knastás eða sílinder í daglegu tali. Mikið er það þreytt að halda því fram að menn séu að snobba eða þyki útlenska svo fín ef þeir nota orð af erlendum uppruna. Tækninýjungar berast nú einu sinni nær allar erlendis frá og orðin með þeim, nema þau séu bannlýst. Þegar ég las á sínum tíma fyrir bílpróf var það erfiðast að skilja kennslubókina! Hvað í veröldinni þýddu orð eins og tengslafetill, hemlafetill eða bifhjól? Hvert barn veit hins vegar hvað kúpling, pedali, bremsa og mótorhjól þýða. Og Benedikt: Íslenskunni stafar miklu meiri hætta af því að vilja með öllum leiðum halda henni "hreinni" og fínpússaðri á sama tíma og langflestir landsmenn eru að verða tvítyngdir. Ekkert tungumál hefur liðið undir lok vegna nokkurra tökuorða. Sumir mættu leyfa sér að slappa svolítið af í þessum efnum (já, Ómar, ég veit að þetta var dönskusletta, og hvað så med det?).

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 1.2.2013 kl. 21:32]

Það er ekki rétt hjá þér Sæmundur að langflestir landsmenn séu að verða tvítyngdir. Ég hef engan áhuga á því að viðhalda íslenskunni en ef við ætlum að gera það verðum við að vanda til verka eins og kostur er. Það er einfaldlega lögmál að tunga fámennra þjóða deyr. Hvenær íslenskan leggur upp laupana er hvorki fyrirséð né ákveðið en ef við tökum upp tíu útend orð á ári er hægt að reikna út að eftir hundrað ár, þegar hér hefur verið skipt um þjóð, væri hugsanlegt að afkomendur töluðu jafnlitla íslensku og Norðmenn gera í dag.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 1.2.2013 kl. 21:37]

Ég er í meginatriðum sammála Samy, en þó eru til nokkur íslenskuð orð sem hafa fallið í gleymsku að ósekju, til dæmis „aldrif“, sem er prýðilegt orð og miklu betra en „drif á öllum“.

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 1.2.2013 kl. 21:52]

Sæll, Vilhjálmur. Hvað um fortov og balkan? Dæmi um góð og gild orð í íslensku eru t.d. prófessor og adjúknt sem enginn veit hvað þýðir. Íslenskan deyr fyrr eða síðar hvað sem hver segir.

[Ómar Ragnarsson, 1.2.2013 kl. 21:56]

Á sínum tíma datt mér í huga orðið sídrif þegar drifið er alltaf á öllum drifhjólum, eins og var á Wagoneer, Range Rover og Lada Sport. Ég er sammála því að orðin tengsli, tengslafetill og hemlafetill og hemlar áttu ekki lífsvon, þessi orð voru einfaldlega nýyrði sem komu of seint til þess að ná fótfestu.

Þó nota margir orðið "hemlunarvegalengd" í stað orðsins "bremsuvegalengd," enda er fyrra orðið er miklu rökréttara.

En varðandi átta strokka vélar eða átta gata vélar, þá var þegar komin á nokkuð útbreidd notkun þeirra orða og því bein afturför þegar fjölmiðlamenn fara að breyta því í "átta sílendra", lengra og ljótara orðalag og auk enska orðið ekki einu sinni rétt ritað.  

[Sæmundur G. Halldórsson , 1.2.2013 kl. 21:58]

Benedikt: ég hef mikinn áhuga á því að viðhalda íslensku. Það gerum við til að mynda með því að tala alltaf íslensku við innflytjendur sem hafa lagt það á sig að reyna að læra þjóðtunguna. Alltof margir Íslendingar bregða strax yfir í ensku ef útlendingur ávarpar þá á íslensku með hreim eða hiki í málnotkun. Þetta er svo langtum mikilvægara fyrir framtíð málsins sem tjáningarmáta þeirra sem hér búa en hvort tökuorð í tal- og ritmáli eru fleiri eða færri. Málhreinsunaráráttan hefur auk þess orðið til þess að bilið á milli eðlilegs talmáls og ritaðs máls er miklu meira í íslensku en í flestum málum (sjá dæmin sem ég tiltók hér að ofan). Við erum með þessu augljóslega að gera innflytjendum erfiðara um vik við að tjá sig á íslensku en við erum líka að skjóta okkur í fótinn. Það var kannski ofmælt að við værum flest að verða tvítyngd en ég vil leyfa mér að benda á að það er nær ógerlegt að komast í gegnum háskólanám á Íslandi án þess að vera fluglæs á ensku (og skilja hana í tali og geta skrifað fræðilega á því máli). Útlendingar komast hér í gegnum háskólanám sem fer´(í orði kveðnu) fram á íslensku, án þess að kunna eða skilja íslensku!, vegna þess að allur faglitteratúr er á ensku og að þeir mega svara á ensku á prófi. Enskumælandi túristar hafa margoft sagt í mín eyru að á Íslandi tali allir ensku (ég veit að þetta er ekki rétt, en þetta var þeirra upplifun).

[Sigurgeir Jónsson, 2.2.2013 kl. 09:50]

Sílinder er löngu orðið íslenskt orð, þótt ritháttur þess hafi ekki verið lögfestur.Þetta orð verður ekki tekið ú íslensku talmáli nema með lögum og sektum,talmálslögreglu, óvíst er að það dugi til.Svo er með fjölmorg íslensk tökuorð.íslenskan breytist.Hún hefur alltaf gert það rétt eins og önnur tungumál.

[Eyþór Björnsson (IP-tala skráð) 2.2.2013 kl. 14:55]

Í okkar litla málsamfélagi hafa fjölmiðlar gífurlega áhrif á tungutak landsmanna og þróun málsins. Fjölmiðlar ættu því að kappkosta að vernda málið og nota íslensk orð en forðast enskuskotið orðfæri, sem við erum alltof gjörn á að tileinka okkur.

Málið breytist, ný orð skjóta upp kollinum meðan önnur hverfa. En við höfum mikið með þá þróun að segja. Við veljum hvaða orð við notum. Ef við viljum ekki að íslenska verði fábreytt og enskuskotin í framtíðinni er lausnin einföld; hættum að sletta ensku hugsunarlaust, búum til fleiri nýyrði og rifjum upp gömul og góð íslensk orð. Íslenskan er afar auðugt mál, en má sín lítils ef fólk nennir ekki að tala hana.

[Hörður Björgvinsson (IP-tala skráð) 2.2.2013 kl. 19:12]

Man einhver eftir því þegar ventlar í bílvélum hétu lokar?

Og ventlalokið hét lokalok.

Og lokið fyrir olíuáfyllingu í gegnum ventlalokið hér lokalokalok!