Tregðan við að hlífa landinu.

Í tímaritinu Time var hér um árið margra blaðsíðna úttekt vísindamanna á jarðvegseyðingu á jörðinni.

Niðurstaðan var sú að eyðimerkur jarðarinnar séu í sífelldum vexti og svo er enn. Í greinarlok var settur upp listi yfir bestu "vini" eyðimerkurinnar. Í efstu tveimur sætunum voru:

1. Geitin.

2. Sauðkindin.

Heimsveldi hafa hrunið eða orðið fyrir skakkaföllum vegna illrar meðferðar á landi. Þar má nefna Mesopótamíu (Írak), Fönikíu (Túnis og Líbíu) og svæðið í kringum Kaspíahaf á síðstu öld.

Ein af ástæðum falls Nikita Krústjoffs voru stórfelldar framkvæmdir sem hann stóð fyrir og misheppnuðust hrapallega á þeim slóðum.

Rannsóknir vísindamanna hér á landi hafa sýnt að strax á fyrstu öldum Íslandsbyggðar tókst landsmönnum að höggva mestan hluta skóg- og kjarrlendis á landinu.

Skógur, kjarr og lyng höfðu bundið jarðveginn saman með rótum sínum og þegar öskufall eða sandstormar urðu vegna eldgosa, þoldi hann álagið, bæði með því að drepa vindinn niður og með því að halda gróðurþekjunni saman.

Þetta hafði skóg- og kjarrlendið gert árþúsundum saman, þótt iðulega kæmu stórgos eins og ævinlega hefur verið um þúsundir ára, og þess vegna var Ísland "viði vaxið milli fjalls og fjöru" þegar landið var numið.

Undir jarðvegsþekjunni var laus eldfjallaaska, og ef vindurinn náði að komast að jaðri þekjunnar, reif hann öskuna undan honum og svipti þekjunni af.

Þetta blasir sérstaklega vel við norðan við Skarð í Landssveit og má sjá á eldvirka svæðinu um allt land.   

Fyrir norðan Skarð og á Kili liggja þær litlu jarðvegsræmur, sem enn halda velli, beint eftir ríkandi vindátt þegar þurr og hvass norðan- eða norðaustanvindurinn vinnur sitt mikla eyðingarverk.

Í meira en aldar langri sögu Landgræðslu Íslands, sem í upphafi hét Sandgræðsla Íslands, hefur safnast fyrir reynsla byggð á verkefnum Landgræðslunnar og rannsóknum vísindamanna á orsökum og eðli jarðvegseyðingar á Íslandi, sem er sú langmesta sem þekkist í Evrópu og Norður-Ameríku.

Samt er haldið áfram sauðfjárbeit á afréttum sem Landgræðslan telur ekki beitarhæfa og ekkert virðist eiga að vera í náttúruverndarlögum sem getur komið á það böndum.

Landgræðslan hefur engin úrræði til þess að grípa til gegn hernaðinum gegn landinu. Sama er hve illa menn fara með gróður,  - engin úrræði eru að lögum til að stöðva slíkt. Landgræðslustjóri sagði í viðtali í heimildarmynd Herdísar Þorvaldsdóttur, að hann hefði orðið í starfi sínu að brynja sig með æðruleysishugsun á háu stigi til þess að geta lifað með þessu.  

Í staðinn fyrir að viðurkenna staðreyndir, má sjá og heyra sífelldan söng um það að þeir, sem mesta þekkingu og reynslu hér á landi þessum efnum séu "öfgamenn" eða vitleysingar og allt tal um skaðsemi beitar á landi, sem ekki þolir beit, sé tómt bull.

Alhæft er um það að verið sé að berjast fyrir því að sauðkindin sé gerð útlæg á landinu. Það er rangt.

Margir afréttir, einkum víða á norðvestanverðu landinu, þola vel hóflega beit.

Ólafur Arnalds er eini Íslendingurinn sem hefur fengið umhverfisverðlaun Norðurlandaráðs. Þau fékk hann fyrir stórkostlega vandaðar og yfirgripsmiklar rannsóknir á gróðurlendi á Íslandi.

En þessi verðlaun og vinnan, sem skóp þau, afgreiða menn, sem ekkert hafa kynnt sér það mál, sem tóma steypu.

Tregðan við að hlífa landinu lifir góðu lífi og hernaðurinn gegn því heldur áfram.

Mesta mælda sandrok jarðar?

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 22.2.2013 kl. 00:22]

Í Dölum er nú svartur sauður,
svakalega var þó rauður,
úr öllum hann er æðum dauður,
Ásmundar er kollur auður.

[Sigurður Kristján Hjaltested (IP-tala skráð) 22.2.2013 kl. 01:38]

Svo sammála þér Ómar. Skil samt ekki þessar heimsóknir hans

Steina Briem ávallt á þinar síður. 

M.b.kv.

[Þorsteinn Briem, 22.2.2013 kl. 05:29]

Þér kemur ekki nokkurn skapaðan hlut við hver skrifar hér eða til dæmis á Facebook, Sigurður Kristján Hjaltested.

[Ómar Ragnarsson, 22.2.2013 kl. 12:16]

Algert frelsi til að gera athugasemdir í öllum regnbogans litum á þessari síðu hefur verið aðall hennar í sex ár að mínu mati. Skoðanir gesta hafa verið afar mismunandi og mér og mínum sjónarmiðum oft ekki vandaðar kveðjurnar en aldrei hef ég vísað slíku á bug.

Aðeins einu sinni í þessi sex ár hefur það gerst að ég hafi neyðst til að loka fyrir athugasemdir frá einum athugasemdagesti vegna ítrekaðra og ódrengilegra árása hans á annan slíkan.

Öllum er líka frjálst að lesa eða lesa ekki það sem þeir vilja af því sem ég eða aðrir skrifa. Það er ekki flóknara en það.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 22.2.2013 kl. 13:46]

Nú skal ég segja ykkur einn góðan.

Í Svissnesku ölpunum er fé beitt á hæstu tinda til þess að halda kjarri í lágmarki oger það vegna þess að grasrótin heldur jarðvegi betur frá skriði í bratta heldur en trjárætur.

Það gleymist oft hjá þeim sem hæst baula gegn sauðabeit, að 1 kind er ekki 1.000 og hægt er að beita skynsamlega.

[Þórir Kjartansson, 22.2.2013 kl. 16:36]

Það er alveg hárrétt hjá Jóni Loga að þeð er ekki sama hvort það eru þúsund kindur sem bíta eitthvert tiltekið svæði eða ein.  Það er eins og rolluhatararnir viti ekki af þeirri stórfelldu fækkun á sauðfé landsmann sem hefur orðið á undanförnum áratugum.  Það er furðulegt að heyra þennan söng um ,,hernaðinn gegn landinu" þegar það er vitað að aðeins örlítil svæði landsins ætti kannski að friða fyrir beit og heildar gróðurþekjan er í stöðugum vexti.  Sem kemur mest til af breyttu tíðarfari.  En verst þykir mér að þola þetta tal, þar sem forfeðrum okkar er legið á hálsi fyrir að hafa átt sök á gróðureyðingu landsins. Ofaldir nútíma íslendingar ættu að skammast sín fyrir það.

[Ómar Ragnarsson, 22.2.2013 kl. 20:20]

Það sem er undir jarðvegsþekjunni á hinum eldvirka hluta Íslands, laus eldfjallaaska,  er einfaldlega ekki sambærilegt við Alpana eða Noreg. Landnámsmönnum var vorkunn þegar þeir héldu að hægt væri að gera það sama hér og í Noregi.

Þegar lengra leið frá var sauðfjárbeitin nauðvörn soltins og fátæks fólks. Að beita sauðfé þar sem mikil jarðvegseyðing á sér stað og land er óbeitarhæft, er hins vegar óþarfi á okkar tímum.

[Bergþóra Sigurðardóttir (IP-tala skráð) 22.2.2013 kl. 20:45]

Verðum við ekki að bæta fyrir það sem voru ekki yfirsjónir fortíðarinnar heldur brýn nauðsyn? Þó ekki ofbeitin eftir 1970. Þá sá ég grösuga og viðivaxnar brekkur fara í vatnsrásir efir að beitarhús voru byggð í fögrum afdal. Nú bendir ýmislegt til að við séum aftur að safna í kjötfjall. Sbr sala á 11 kg til Spánar á liðnu ári. Þann 25. júní í sumar vildi svo til að í útvarpinu var viðtal við bónda á Norð- Austurlandi sem taldi um enga ofbeit að ræða meðan við vorum að aka fram hjá síðustu leifum gróður torfu austan Jökuls ár á Fjöllum.( Ég kann eða get ekki flutt þessa mynd hingað). Hins vegar voru kindur á beit í Dranghólaskógi, sem virtist þola beitina vel innan um hávaxinn víði og birki. Bið ættum að stilla lambakjötsframleiðslu inn á innanlands át.

Þakka þér fyrir greinargóðann og sannann pistil Ómar.

[Björn J. Guðjohnsen (IP-tala skráð) 22.2.2013 kl. 21:52]

Sæll Ómar

Þetta er góð og þörf áminning hjá þér fyrst ekkert er minnst á beitarálag í nýju násttúruverndarlögunum. Hef svo sem ekkert kynnt mér þau annað en það sem ég hef lesið um í fjölmiðlum. Nú á t.d. að fara að hefta eitthvað umferð manna um hálendið með því að loka slóðum sem margir hafa verið eknir í áratugi. Ég fullyrði að þar sem það verður gert verður landið í mörgum tilfellum gert að einskismanns landi, fyrir undan einstaka gönguhópa, í staði fyrir reglulegar heimsóknir fólks sem kýs að ferðast á jeppum. Það er t.d. með ólíkindum að sjá sauðfé á beit umhverfis Heklu nagandi þessu stöku strá sem þar tóra og nú að fara að beita fé á Almenning norðan þórsmerkur sem er mikið uppblásið svæði. Enda þetta á sömu nótum og byrjaði. Góður punktur hjá þér Ómar

[Jón Logi (IP-tala skráð) 23.2.2013 kl. 14:46]

Það eru óteljandi regluverk sem koma að beitarálagi, fóðrun, og eins beit í heimahögum.
Svo hefur sauðfé fækkað um ca. helming síðustu 30 árin, - vetrarfóðraðar ær voru eitt sinn ca milljón, en eru nú nær 400.000.
Þar að auki er hlutfallslega mun færra fé á afrétttum en var. Í skeiðaréttum voru sorteraðir ca 20.000 hausar "í den", en fyrir 20 árum voru hausarnir bara 5.000.
Þetta er því gömul Grýla að hér séu rollur að bryðja allt niður í sand, og kómískt að fylgjast með heit-trúuðum umræðum og fræðilegum hjá fólki er aldrei hefur átt kind, fóðrað, heyjað eða beitt.
Hvað varðar almenninga (Eyfellinga) er um einhverja tugi af skaðræðis-ullarpöddumað ræða, - en það mál snýst nú frekar um réttinda-togstreitu heldur en beitarhagsmuni.
Það vill svo til að alfriðun lands virðist litlu sem engu skila á því svæði, og má þá setja Emstrurnar í samhengi, hverjar hafa verið friðaðar m. samningi við landgræðsluna síðan ca. 1990. Þar er ekki sjáanleg framför í gróðri, og heldur ekkert verið að gera á svæðinu. 1 sekkur af áburði í kring um skálann, það er allt og sumt.
Og Ómar, - Noregi er víða þunnt niður á klöpp, - ólíkt því sem víða er á Íslandi, hvar sums staðar eru fleiri metrar af reyðingi og/eða fokefnum niður á fast. Ekkert bindur slíkt betur en þétt gras. Þetta þekkja sandbarðir Rangæingar, - það er hægt með grasi og skít að vippa upp flugvelli á örsnauðu landi, jafnvel uppi á Heklubæjum. Skiptir þá engu máli ein og ein kind, nema hún fari í skrúfuna ;)

[Reynir-Ragnarsson (IP-tala skráð) 23.2.2013 kl. 15:06]

Eg skil ekki alveg hvernig fáeinar hræður sem komu frá skógivöxnu landi Noregi  með nokkrar kindur með sér, gátu komist yfir að höggva niður allan þennan Íslenska skóg. Hljóta ekki bændur sem þektu til skógar að hafa nýtt sér þann við, sem til féll og þurfti að grisja í svokölluðum viltum skógi. Þó að fundist hafi nokkrar kolagerðargrafir á landinu, held ég að þær geti ekki skýrt þessa eyðingu. Nokkur hundruð landnema geta að mínu mati ekki  alls ekki hafa eytt öllum þessum skógi.  Mér finnst líka skrítið að í margra metra moldarrofum í Mýrdal þar sem rekja má öskulögin langt aftur fyrir landnám, sjást ekki ein einustu merki um skógarleyfar.  Ég held að annað hvort fór Ari fróði frjálslega með fróðleik sinn, eða að  náttúruöflin hafa átt stóran þátt í þessari skógareyðingu.

[Aðalsteinn Sigurgeirsson, 26.2.2013 kl. 14:47]

Vegna athugasemdar Reynis Ragnarssonar:

Það er nóg um dæmi frá öðrum eyjum í Norður Atlantshafi (Bretlandseyjum, Írlandi, Hjaltlandseyjum, Orkneyjum, Suðureyjum, Færeyjum - og raunar mun víðar um heim) um að skógar hafi farið halloka eftir landnám manna. Í þessum efnum er Ísland ekkert einstakt tilvik. Meira að segja vesturströnd hins „skógivaxna Noregs“ var orðin afar fátæk af skógum á 19. öld, þótt þar sé mestallt óræktað land nú vaxið sjálfgrónum eða ræktuðum skógi. Danmörk, vestur-Svíþjóð og stór hluti N-Þýskalands var einnig orðinn að mestu skóglaus við upphaf 19. aldar. Íbúafjöldi Íslands við lok landnáms (árið 930) er álitinn hafa verið 30-40 þúsund manns, sem talið er samsvara um fjórðungi af íbúafjölda Noregs á sama tíma. Enda draup hér smjör af hverju strái, uns frjósemi jarðvegs þvarr smám saman, því jarðvegurinn gat ekki staðið til lengdar undir þeim kröfum sem til hans voru gerðar.

Flatarmál birkiskóga nú á tímum er um 1200 km² en er talið hafa verið 25000–30000 km² við landnám. Útbreiðsla birkiskóga á Íslandi nú er því einungis um 5% af áætluðu flatarmáli þeirra við landnám. Nýlegar rannsóknir Wöll (2008: http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1249526/?item_num=9&dags=2008-10-13) benda raunar til að ef veðurfarið eitt setti birki mörk þektu birkiskógar og kjarr allt að 40% landsins. Helsta ástæða fyrir eyðingu birkiskóga er talin vera nýting mannsins, þ.e. viðarhögg til kolagerðar og eldiviðar, sviðningur og búfjarbeit. Uppblástur fylgdi í kjölfar ofnýtingar, óhagstæðar veðurfarsbreytingar og náttúruhamfarir hafa síðan magnað afleiðingarnar. Náttúruhamfarir og sveiflur í veðurfari hafa alla tíð verið landlæg á Íslandi, en það virðist sem afleiðingarnar á uppblástur og jarðvegsrof hafi verið skammvinnar og staðbundnar fyrir Landnám.  

Mér er ekki kunnugt um að skipulega  hafi verið leitað að menjum um skóga frá því fyrir landnám í Mýrdal. Menjar um slíka skóga fúna fljótt og varðveitast illa í þurrlendisjarðvegi („margra metra moldarrofum“) en mun betur í óframræstum mýrum. Þegar sem mest var verið var að grafa framræsluskurði í Mýrdal milli 1960-1980, komu víða upp mikil lurkalög sem líklega voru frá því á „birkiskeiðinu síðara“ fyrir 5700 til 2600 árum. Ég minnist þess að hafa séð svera birkilurka í skurðruðningum í Neðri-Dal í Mýrdal skömmu eftir 1980. Í s.k. „Drumbabót“ á Þveráraurum  hafa varðveist til þessa dags leifar af skógi sem eyddist af völdum Kötlugoss skömmu fyrir Landnám. Trén sem þar hafa vaxið hafa verið á stærð við stærstu birkitré landsins eins og við þekkjum í dag, í Bæjarstaðarskógi eða Hallormsstaðarskógi (http://www.landbunadur.is/landbunadur/wgsamvef.nsf/0/92825b23a9d1216900256e3c0032cc72?OpenDocument).

[Aðalsteinn Sigurgeirsson, 26.2.2013 kl. 15:09]

Ómar: "Þetta blasir sérstaklega vel við norðan við Skarð í Landssveit og má sjá á eldvirka svæðinu um allt land.

Fyrir norðan Skarð og á Kili liggja þær litlu jarðvegsræmur, sem enn halda velli, beint eftir ríkandi vindátt þegar þurr og hvass norðan- eða norðaustanvindurinn vinnur sitt mikla eyðingarverk."

Hér sjást vel jarðvegsræmurnar í Landssveit:
http://wikimapia.org/#lat=64.0810642&lon=-19.9742174&z=13&l=0&m=b