Tvö nýyrði í púkk dagsins: "Sjálfviti". "Sárhnjáður".

Eitt af því sem eykur bjartsýni um framtíð íslenskrar tungu á þessum degi hennar er máttur "ástkæra ylhýra..." til endurnýjunar og nýsköpunar. Enginn einn Íslendingur hefur sennilega lagt þar meira af mörkum en Jónas Hallgrímsson.

Mörg nýyrða hans eins og "samúð"og "ljósvaki" eru þess eðlis, að manni finnst þau hafa verið til í meira en þúsund ár.

Í tilefni dagsins er við hæfi að kynna tvö nýyrði og hið fyrra þeirra sannar, að á góðum degi getur íslenskt nýyrði yfir erlent hugtak gefið miklu betri lýsingu á því sem felst í því hugtaki en hin erlenda tunga gerir.

1. "Sjálfviti".  

Íðilsnjallt nýyrði Sigmundar Ernis Rúnarssonar yfir hið erlenda hugtak "besserwisser". Lýsir eðli þess mun betur, því að í fyrri hluta orðsins, "sjálf.." felst að sjálfvitinn telur yfirleitt sjálfur að hann viti betur en aðrir. Þar að auki rímar orðið vel við orðið "hálfviti" og getur vísað til þess í einstökum tilfellum að "besserwisserinn" sé í krafti eigin ofmats ekki aðeins jafn erfiður við að eiga og hálfviti heldur jafnvel verri viðfangs.

2. "Sárhnjáður."

Með öldrun þjóðarinnar og fjölgun aðgerða á liðamótum í fótum og mjöðmum vex þörf á orðum, sem lýsa ástandi þeirra sem eiga við eymsli, þjáningar og óþægindi að stríða vegna ónýtra eða slitinna liðamóta. Mér finnst mér beri skylda til að leggja þetta nýyrði í púkk dagsins til að lýsa líðan þeirra, sem eru með sködduð eða ónýt hné af þvi að sjálfur hef ég farið í þrjá uppskurði á hnjám og er oft á tíðum með mjög sár hné. Helsti kostur nýyrðisins er að staðsetja eymslin eða verkina, en einnig hefur það reynst mér vel að hugsa um nýyrðið þegar hnén eru óvenju aum, því að við það kemst ég yfirleitt í betra skap.   

Börn og unglingar tefla í ráðhúsinu

Athugasemdir

[Þorvaldur S (IP-tala skráð) 16.11.2014 kl. 15:36]

Að sönnu um margt ágætur pistill.  En þó getur mönnum skotist þótt skýrir séu.  Jónas var afburða orðasmiður en samúð átti hann ekki.  Það orð er talið úr smiðju Björns Bjarnasonar frá Viðfirði sem uppi var áratugum síðar.

[Haukur Kristinsson (IP-tala skráð) 16.11.2014 kl. 15:49]

Merkilegur þessi áhugi á orðinu "Besserwisser". Orðið er "slang", "Umgangssprache" og ekki einu sinni mikið notað í þýskumælandi löndum.

Þá eru "Besserwisser", "Klugscheisser", "Alleswisser", "Rechthaber" eða "Schulmeister" afar sjaldgæfir á klakanum.

En því ekki að nota orðið sem tökuorð?

[GB (IP-tala skráð) 16.11.2014 kl. 16:24]

Ég byrjaði að nota Besserwisser á netinu, sem dulnefni, en hafði það upphaflega frá þjóðverja sem bjó hérna.

[GB (IP-tala skráð) 16.11.2014 kl. 16:26]

Ég kom líka með Sjálfkynhneigður..☺

[Vésteinn Valgarðsson, 17.11.2014 kl. 22:40]

Hvers vegna er Sigmundi Erni eignaður sjálfvitinn? Það er verið að meina að hann hafi fundið upp á íslenska orðinu, er það ekki? Eða er meint að hann sé sjálfur sjálfviti? Ég veit ekki hvenær þetta orð kom fyrst fram, en ég man a.m.k. eftir því af munnu föður míns á tíunda áratugnum.