Eitt orð eða hugtak getur breytt lagaákvæði og eyðilagt það.

Þegar reynt er að meta áhrif og virkni orðalags í lagatextum kemur ótrúlega oft í ljós að með því að skjóta aðeins einu orði inn í textann er hægt að gera hann ónýtan.

Gott dæmi um þetta voru ákvæði umferðarlaga hér um árið varðandi skyldu ökumanna til að nota stefnuljós.

Þeir, sem vildu gera ákvæðin skýr og afdráttarlaus, fengu því framgengt að í þeim væri tæmandi upptalning á öllum þeim tilvikum, þar sem gefa ætti skilyrðislaust stefnuljós.

Í lokaafgreiðslu málsins var orðið "einkum" komið inn í textann á undan orðinu "þegar" og þar með hljóðaði greinin þannig að skylt væri að gefa stefnuljós, "einkum" þegar ekið væri á þennan eða hinn háttinn.

Þegar síðan reyndi á þetta fyrir dómstólum kom í ljós að greinin var gagnslaus, því að þetta litla orð "einkum" var túlkað sem svo að ökumenn væru ekki skyldir að gefa alltaf stefnuljós við umrædd skilyrði og réðu því þar með alveg sjálfir hvort þeir gæfu stefnuljós eða ekki.

Þetta ófremdarástandi ríkti í mörg ár þangað til þetta litla orð "einkum" var fjarlægt úr textanum.

Það eru svona atriði, sem virðast vera svo smá, sem geta orðið svo ótrúlega stór.

Þess vegna er nauðsynlegt að skoða hverju stjórnarskrárnefnd vill breyta í texta stjórnlagaráðs.

Ekki þarf nema smá bút, sem birtur hefur verið, til að sjá, að stjórnarskrárnefnd fellir burtu orðin "við nýting auðlinda skal hafa sjálfbæra þróun og almannahag að leiðarljósi" og "fullt gjald..." ef marka má þær fréttir sem hafa birst um efni textans.

Hún setur orðið "eðlilegt" (gjald) í staðinn fyrir "fullt" (gjald). Í báðum tilfellum þýðir breytingin að ákvæðið verður óskýrara og loðnara, en það gefur einmitt tækifæri til túlkunar út og suður.

Hugtakið "sjálfbær þróun" er skýrt skilgreint og viðurkennt alþjóðlegt lykilhugtak um nýtingu auðlinda jarðarinnar og því nauðsynlegt að hafa það í þessum texta.

Einhver mikilsverð ástæða hlyti að liggja að baki því að fjarlægja slíkt grundvallarhugtak, og það getur varla verið annað sem vakir fyrir þeim, sem það gera, en að deyfa svo lagagreinina að hún verði óskýr og máttlítil.

Ágætur maður sagði mér áðan að orðin "að jafnaði" séu komin inn í textann. Áhrif slíks gætu allt eins orðið svipuð og þegar orðinu "einkum" var lætt inn í textann um stefnuljósagjöf.

Svona lagað getur haft afdrifaríkar afleiðingar og er nýlegur Hæstaréttardómur ágætt dæmi um það.

Þegar loksins náðist samkomulag um að lögfesta Árósasamninginn á Alþingi löngu eftir að hann hafði verið lögfestur allt í kringum okkur, tókst snjöllum lögfræðingum á vegum andstæðinga samningsins að læða inn að því er virtist smávægilegum atriðum.

Yfirlýstur tilgangur samningsins í öllum aðildarlöndum er að almannasamtök náttúruverndar- og umhverfisverndarfólks geti átt svonefnda lögaðild að framkvæmdum.

En strax og reyndi á samninginn fyrir Hæstarétti kom í ljós að þessi sakleysilegu atriði nægðu til að hann úrskurðaði, að stórir hópar, hundruð útivistarfólks og þúsundir félaga í útivistar- og náttúruverndarsamtökum ættu enga lögaðild að hervirkjunum í Gálgahrauni, þvert ofan í yfirlýstan tilgang Árósasamningsins.

Venjulega komast svona úrskurðir Hæstaréttar fyrir á örfáum blöðum, jafnvel einu eða tveimur.

En í þessu tilviki þurfti Hæstiréttur hvorki meira né minna en ellefu blaðsíður til að réttlæta þennan fráleita dóm.

Með þetta í huga er rétt að hvetja til þess að hafa varann á þegar virðist vera ætlunin að leika svipaðan leik varðandi kaflann um auðlindir og náttúru í stjórnarskrá.

Þeir sem beita þessari aðferð kunna trixin og við verðum að þekkja þau til að varast þau.

  

  

Hvernig verður stjórnarskránni breytt?

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 02:04]

Frumvarp Stjórnlagaráðs:

34. gr. Náttúruauðlindir

"Auðlindir í náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar.

Enginn getur fengið auðlindirnar, eða réttindi tengd þeim, til eignar eða varanlegra afnota og aldrei má selja þær eða veðsetja.

Til auðlinda í þjóðareign teljast náttúrugæði, svo sem nytjastofnar, aðrar auðlindir hafs og hafsbotns innan íslenskrar lögsögu og uppsprettur vatns- og virkjunarréttinda, jarðhita- og námaréttinda.

Með lögum má kveða á um þjóðareign á auðlindum undir tiltekinni dýpt frá yfirborði jarðar.

Við nýtingu auðlindanna skal hafa sjálfbæra þróun og almannahag að leiðarljósi.

Stjórnvöld bera, ásamt þeim sem nýta auðlindirnar, ábyrgð á vernd þeirra.

Stjórnvöld geta á grundvelli laga veitt leyfi til afnota eða hagnýtingar auðlinda eða annarra takmarkaðra almannagæða, gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í senn.

Slík leyfi skal veita á jafnræðisgrundvelli og þau leiða aldrei til eignarréttar eða óafturkallanlegs forræðis yfir auðlindunum."

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 02:05]

"Píratar leggja áherslu á að í stjórnarskrá verði fest ákvæði um sameign þjóðarinnar á auðlindum í náttúru Íslands.

Ríkið skal bjóða aflaheimildir upp á opnum markaði fyrir hönd þjóðarinnar.

Handfæraveiðar séu þó frjálsar fyrir þá einstaklinga sem kjósa að stunda þær.

Allur afli skal fara á markað."

Stefna Pírata í sjávarútvegsmálum - Píratar

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 02:42]

"Sjálfbær þróun (í umhverfisrétti) - Það að endurnýjanlegar auðlindir séu hagnýttar á þann máta að ekki sé gengið á höfuðstólinn og auðlindin haldi því óskertu gildi sínu til frambúðar."

Lögfræðiorðabók með skýringum, Lagastofnun Háskóla Íslands, útg. 2008.

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 03:02]

"Án skýrra og skilgreindra hugtaka verður ekkert unnið að viti á sviði lögfræði.

Ef ekki eru til almennt viðurkenndar skilgreiningar er sá kostur fyrir hendi að sá sem talar eða ritar ákvarði sjálfur merkingu þeirra orða sem hann notar og máli skiptir að séu skýrrar merkingar.

Þetta gerir löggjafinn iðulega með því að skýra og skilgreina þau orð sem notuð eru í lagatextanum og máli skiptir að séu skýrrar merkingar.

Og slíkar skilgreiningar eru bindandi á sama hátt og ákvæði laganna."

Sigurður Líndal, Um lög og lögfræði, Grundvöllur laga - Réttarheimildir, bls. 29, útg. 2003.

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 03:26]

Dæmi um skilgreiningar á hugtökum í lögum:

Í 5. gr. Laga um náttúruvernd nr. 60/2013 eru 29 skilgreiningar á hugtökum taldar upp:

Alfaraleið, ábyrgðartegund, ágeng framandi lífvera, berg, búsvæði, byggð, eignarland, framandi lífverur, garðyrkja, innflutningur lifandi lífvera, jarðfræðileg fjölbreytni, landslag, líffræðileg fjölbreytni, náttúru- og umhverfisverndarsamtök, náttúruminjar, náttúrumyndun, náttúruverndarsvæði, óbyggðir, óbyggt víðerni, ræktað land, steind, steingervingur, tegund, útivistarsamtök, vegur, vistgerðir, vistkerfi, þéttbýli, þjóðlenda.

[Stefán Þ Ingólfsson, 19.2.2016 kl. 10:02]

Hvað er "fullt gjald" og hver ákveður hvað það skal vera. Væri ekki nær að segja "eðliegt gjald sem stjórnvöld ákveða"

[Vagn (IP-tala skráð) 19.2.2016 kl. 13:09]

Fullt gjald er þannig að aðeins þeir stærstu geta keypt kvóta, strandveiðar og byggðarkvóti verða stjórnarskrárbrot. Fullt gjald er að þú borgar sama verð fyrir hvern dropa vatns sem streymir úr eldhúskrananum og átöppunarverksmiðja greiðir. Fullt gjald er þannig að þú borgar sérstakt auðlindagjald til ríkisins af rafmagni og hitaveituvatni. Fullt gjald er einn verðmiði sem allir þurfa að greiða og miðast verðið við það sem sá stöndugasti er tilbúinn til að borga. Fullt gjald leifir engan sveigjanleika. Fullt gjald gefur hinum efnameiri einkarétt á auðlindum lands og sjávar. Þeir einir fá sem greitt geta fullt gjald.

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 13:28]

Verði allir skyldugir til að selja sjávarafla sinn á fiskmarkaði og greiða ákveðið hlutfall af verðinu sem þar fæst fyrir aflann í ríkissjóð er væntanlega hægt að halda því fram að það sé fullt gjald, sem yrði þá í raun ákveðið af kaupendunum með markaðsverði hverju sinni.

Hlutfallið (prósentuna) sem greiða þyrfti af söluverði aflans á fiskmarkaði í ríkissjóð þyrfti þá að ákveða og gæti því talist eðlilegt gjald af markaðsverðmæti aflans hverju sinni.

Þannig væri í raun um að ræða bæði fullt og eðlilegt gjald.

Og fiskmarkaðir hafa verið bæði hér á Íslandi og erlendis í áratugi.

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 14:24]

Að sjálfsögðu er misjafnt hvort þeir sem kaupa frekar lítið eða mikið af sjávarafla á fiskmarkaði bjóða hæsta verðið í aflann hverju sinni.

Það verð sem kaupandinn er tilbúinn að greiða fer meðal annars eftir því hversu hátt verð kaupandinn getur fengið fyrir aflann eftir að hann hefur verið unninn.

Einnig til að mynda hversu langt viðkomandi þarf að flytja aflann frá þeim stað sem honum hefur verið landað þangað sem hann er unninn.

Kaupandinn er ekki í öllum tilfellum þar sem aflanum er landað og flutningskostnaðurinn misjafnlega mikill.

Sumir vilja kaupa ýsu en aðrir einhverja aðra tegund og sjávarafli er misjafnlega verðmætur eftir til að mynda tegund og ástandi aflans.

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 19:36]

Stjórnarskráin - Nýju ákvæðin komin

 

[Þorsteinn Briem, 19.2.2016 kl. 19:57]

Til­lög­ur stjórn­ar­skrár­nefnd­ar í heild