Íslands þúsund ár

21.11.2016 | 00:42

Eitt af því sem hefur áhrif á stjórnarskrármálið?

Það hefur lengi verið umdeilt, hvort leyfa eigi ráðherrum, sem eru Alþingismenn, að gegna báðum störfunum samtímis.

Í ýmsum öðrum löndum, jafnvel nágrannalöndum okkar, er skýrt kveðið á um það að ef þingmaður verði ráðherra, megi hann ekki gegna starfi Alþingismanns á sama tíma og hann situr í ráðherrastóli.

Honum beri að víkja af þingi á meðan og kallaður verði inn varaþingmaður í staðinn.

Talsvert hefur verið rökrætt um þetta erlendis og það var gert í stjórnlagaráði. Niðurstaðan í frumvarpi ráðsins var að ráðherrar mættu ekki gegna þingmennsku á meðan þeir væru ráðherrar.

Helstu rökin fyrir þessu voru þau að um væri að þetta væri hluti af viðleitni að skapa meira valdajafnvægi milli framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins með því að draga úr valdi ráðherranna og auka vald þingsins.

Þótt í stjórnarskrá segi að í landinu sé þingbundin ríkisstjórn, hefur það ekki nægt til þess að koma í veg fyrir að vald ríkisstjórna hefur verið miklu meira en vald þingsins.

Hefur það jafnvel verið orðað þannig að þingið væri afgreiðslustofnun fyrir ríkisstjórnina.

Önnur rök fyrir þessu eru þau, að það eitt að vera ráðherra sé fullt starf, og það eitt að vera þingmaður sé líka fullt starf.

Þess vegna bitni á störfum ráðherra ef þeir séu líka þingmenn og öfugt.

Ofurvald ráðherra þegar þeir sitji jafnframt á þingi sé ekki heppilegt.

Hinu síðastnefnda hefur raunar verið andmælt með því að segja með því að það sé ekki gott að ráððherrar hverfi líkt og inn í fílabeinsturn utan þinghússins með því að vera fjarri þinginu og að völd formanna flokkanna séu frekar áhyggjuefni.

Á móti því er hins vegar sagt, að vissulega megi koma því þannig fyrir, að ráðherrar megi taka til máls á þingi eða vera viðstaddir þar með málfrelsi, án þess að þeir hafi atkvæðisrétt, og að hægt sé að kalla þá fyrir þingið og nefndir þess til að svara fyrirspurnum um mál.

Firna langvarandi tregða hefur verið hjá Alþingi við að efna loforð landsfeðra frá 1944 um að Íslendingar sjálfir semdu og settu sér nýja stjórnarskrá (raunar baráttumál Jóns Sigurðssonar og Þjóðfundarins 1851).

Ein ástæða þess kann að vera sú, að stjórnarskráin fjallar um starf þingmannanna sjálfra og stöðu þeirra og völd og að þess vegna sé þeim þetta jafn erfitt og raun hefur borið vitni.

Þegar til kastanna getur undirliggjandi ástæða fyrir þessu, hvað snertir hvern og einn þeirra, verið sú að þeir máti áhrif stjórnarskrárinnar og einstakra greina hennar við sjálfa sig, til dæmis hvað varðar kosningalög og kjördæmaskipan.

Einu sinni var sagt í hálfkæringi um þingmenn Sjálfstæðisflokksins, þegar Davíð var að mynda stjórn, að allir þingmenn flokksins gengju með ráðherra í maganum nema gítaristinn ( Árni Johnsen).

Slíkir draumar verða kannski ekki eins stórir og ljúfir ef þeir þurfa að láta af þingmennsku á meðan á ráðherradómi stendur.