Íslands þúsund ár

14.9.2018 | 02:05

Hvílíkir vængir!

Þegar ég fór að kynna mér flug af ástríðu og gefa mig því á vald, varð lofteðlisfræði eftirlætis fyrirbærið.

En enda þótt NASA og færustu sérfræðingar á sviði hennar hafi hannað flugvélavængi með svo mikilli tækni og fullkomnun, að aðdáun vekur, bliknar það í samanburði við það sem náttúran sjálf hefur þróað.

Á best hönnuðu flugvélum nútímans má sjá afar flókinn búnað varðandi margraufa flapa, hallastýri og blöndu af þessu tvennu; vængendaugga, smágerða stýriodda (vortec generators) ofan á vængjum o.s.frv., en miðað við hina dásamlegu fullkomnun í loftstýringu hverrar fjaðrar og sveigjanlegra beinanna í fuglsvæng, eru mannanna verk hjóm eitt.

Í vængjum fugla getur hver einasta fjöður hreyfst sjálfstætt á svo flókinn hátt, að tölvur myndu ekki ná fram neinu svipuðu.

Tveir stærstu ránfuglar Íslands, örninn og fálkinn, hafa ólíka vængi að mörgu leyti, og miðast vænglagið og vænggerðin við ólíka eiginleika þessara fugla.

Fálkinn er einfaldlega það dýr jarðar, sem nær mestum hraða, á fjórða hundrað kílómetra hraða á klukkustund þegar hann steypir sér niður á bráð sína, en vængir arnarins miðaðast við að skapa sem mestan lyftikraft á tiltölulega litlum hraða, þegar hann hrifsar bráð sína upp af jörðu eða jafnvel fiska á sjónum.

Vængir arnarins eru sérstaklega breiðir miðað við lengd, líkt og er á hægfleygum skammbrautarflugvélum á borð við Helio Courier og Fieseler Stork.

Á flugi verður örninn nánast aðeins vængirnir, en um leið og hann sest, hverfa þeir inn að búknum og fuglinn verður næstum ekkert nema skrokkurinn!

Á árunum 1987 til 1991 bar vél af gerðinni Dornier D27 einkennisstafina TF-FRÚ, en hún var þýsk eins og Storkurinn forðum og sérstaklega gerð til notkunar á stuttum og ófullkomnum flugbrautum.

Vængbúnaðurinn var afar fullkominn, miðað við stærð vélarinnar. Fastar vængraufar voru á frambrun vængjanna, stórir flaparnir voru með tveimur raufum, - en merkilegast voru þó hallastýrin, sem voru ekki aðeins með tveimur raufum, heldur féll innri hluti þeirra niður á sama tíma og flaparnir voru felldir og virkuðu sem blanda, eins og konar flapa-hallastýri (flaperons).

Hinn breiði og þykki vængur gat með þessum búnaði náð áfallshorni upp á 25 gráður, sem er langtum meira en tíðkast á venjulegum flugvélum.

Svo mikla loftmótstöðu sköpuðu þessi reistu vængir, að vélin hélt ekki hæð, nema á fyllsta leyfilegu stöðugu vélarafli (maximum constant power).

Létthlaðinni var leyfilegt að fljúga vélinni svo hægt í þessari flugstellingu, að hraðmælirinn sýndi aðeins 24 hnúta, eða 46 km/klst.

Mörg slys urðu vegna ofriss í hægflugi í óstöðugu lofti á þessum vélum vegna þessara eiginleika; nokkuð sem hinn fullkomni flugfugl örninn, þarf aldrei að óttast.

Það er hins vegar vafasamt að það standist, sem segir í íslensku vísunni: Örninn flýgur fugla hæst / í forsal vinda.

Það sést best með því að skoða vængi flugvéla, til dæmis svifflugvéla, og fugla sem hafa vængi miðaðaða við háflug, langa og mjóa.