Íslands þúsund ár

23.9.2018 | 11:34

Sömu "breyturnar" í jafnréttislandinu um aldir?

Fyrir fimm árum blöskraði mér sú firring gagnvart kjörum alþýðu um aldir hér á landi og þáverandi forsætisráðherra hélt fram 17. júní að hefðu verið hér alla Íslandssöguna.

Nú les maður aftur hér á blogginu að Ísland sé jafnlaunaland og að í gegnum aldirnar hafi verið sömu "breyturnar" í þeim efnum hér á landi.

Fólk hafi getað "valdið sér foreldri" ef það var heppið og líka komist vel af ef það var óheppið með foreldri.

Ég hef aldrei heyrt það fyrr að fólk geti valið sér foreldri og talið um jöfnuð í gegnum aldirnar passar ekki við mína reynslu af fyrrum samtíðarfólki mínu.

Amma mín heitin valdi sér ekki foreldri þegar hún var send að heiman sjö ára gömul frá Hólmi í Landbroti austur yfir Skeiðarársand í skiptum fyrir kú. Og hún valdi sér ekki heldur verðmiðann.

Það er ekki lengra síðan. Ég er að tala um ömmu mína.

Afi minn var sendur frá 16 ára aldri í tíu vetur gangandi um vegleysur frá Landbroti í Skaftafellssýslu til Suðurnesja til að róa á vertíð um hávetur á litlum bátum við hættulegar og útrúlega frumstæðar aðstæður.

Hann gekk heim í maí og afhenti húsbónda sínum launin, en þáði húsnæði og fæði í staðinn fyrir vertíðarvinnuna og stritið heima síðari hluta árs.

Það er ekki lengra síðan. Ég er að tala um afa minn.

Á bænum þar sem ég var í sumardvöl í sveit í fimm sumur sem drengur kynntist ég fjórum konum, sem hvorki "völdu sér foreldri" né áttu þess kost að ráða kjörum sínum eða búsetu.

Ein þeirra, Margrét Sigurðardóttir, var niðursetningur á bænum, þá orðin fjörgömul en hélt heilsunni með göngum um dalinn í hlutskipti förukonu.

Skarpgáfuð og fjölfróð um ljóð og fagurbókmenntir, en hún var fædd á bæ ómegðar og hörmulegra kjara, þar sem fjölskyldan flosnaði snemma upp og henni var holað niður sem barn. Hún valdi sér hvorki foreldri, fósturforeldri né búsetu og lýsti fyrir mér þeim kulda, sulti og eymd sem hún ólst lengstum upp við.

Systir hennar varð næstum úti í óveðri og missti fæturna vegna kals. Var uppnefnd Steinunn fótalausa en Margrét "Manga með svartan vanga."

Þótt vistarbandið hefði í orði kveðnu verið aflagt, var fólk af hennar toga í raun haldið í fátæktrargildru vistarbands. Það hafði ekki atkvæðisrétt. Vesturfarirnar voru úr sögunni og ráðandi öfl á Íslandi höfðu haldið myndun þéttbýlis við sjóinn niðri eftir föngum.

Manga átti sér draum um bónda og fjölskyldu á eigin jörð, en missti eina barn sitt við fæðingu af völdum vinnuhörku á bænum. Eftir það var hún jafnvel kölluð Gelda Manga.

Barnsfaðirinn hljóp frá henni, enda öll kot í Húnavatnssýslu setin, allt upp í 330 metra hæð á Laxárdal, þar sem 200 manns bjuggu á 30 kotum, og einnig var búið langt inn á heiðar og hálendi, allt upp í Rugludal í 440 metra hæð langt inni á Auðkúluheiði.

Á því koti bjó Ásdís Jónsdóttir skáldkona, um hríð með heilsuveilum bónda sínum sem lést um aldur fram. Ég á í fórum mínum bréf frá henni til vinkonu sinnar sem lýsir vel ófrelsinu og ömurlegum kjörum hennar líka.

Það er ekki lengra síðan.

Hún varð niðursetningur ásamt tveimur dætrum sínum og var þeim holað niður í ömurlegasta hreysi Húnavatnssýslu, hálfhrundan torbæ í Hvammi, þar sem ég var í sveit.

Engin þeirra valdi sér foreldri né búsetu.

Þær bjuggu við ömurleg kjör sem ég reyni að lýsa í bókinni "Manga með svartan vanga - sagan öll."

Síðan koma menn í dag og halda því fram að um aldir hafi ríkt hér frelsi og jafnrétti.

Eins og áður sagði lýsti þáverandi forsætisráðherra því meira að segja í hátíðarræðu 17. júní, hvílíkur jöfnuður hefði verið hér á landi alla tíð, og þetta tal stingur enn og aftur upp kollinum.

En ennþá eru þeir þó til sem geta borið vitni um hið sanna í þessum málum.

Vitnað til samtíðarfólks og ættingja fyrr á tíð.

Það er ekki lengra síðan.