Meira en aldargamalt viðurkennt hugtak.

Árið 1913 fór Gandhi inn á svæði í Suður-Afríku, þar sem í krafti langvarandi aðskilnaðarstefnu, sem stóð út öldina, hafði verið sett á bann á menn af hans stigum að koma inn á. 

Þar sló í brýnu og Gandi var fjarlægður með valdi. Andóf hans má telja upphaf að fyrirbæri, sem hefur hlotið íslenska heitið borgaraleg óhlýðni og byggist á því að veita andóf án þess að beita valdi, að beita friðsamlegum mótmælum.   

Barátta Gandhi var byggð á þessu prinsippi og bar að lokum þann árangur, að næstfjölmennasta þjóð veraldar hlaut sjálfstæði 35 árum síðar. 

Síðar gerðust hliðstæð atvik í öðrum löndum, sem voru af svipuðum toga og fólust oftast í því að andófsfólkið hélt kyrru fyrir, stóð, sat eða lá og hlýðnaðist ekki skipunum lögreglu um að færa sig. Staðurinn gat verið hérað (Gandhi), sæti í strætisvagni (Rosa Park) opinber staður á almennafæri (Martin Luther King) eða land (Muhammad Ali).  

1955 settist blökkukona að nafni Rosa Park í sæti í strætisvagni í Montgomery í Alabama, sem aðeins ætla var svörtu fólki.

Rosa hafði fram að því farið eftir þessum lögum og sest í sæti svartra sem voru oft öll setin eða hinir svörtu stóðu, jafnvel þótt sæti hvítra væru ekki öll setin.

Í þetta skipti urðu sæti hvítra fullsetin, og var þess þá krafist að Rósa stæði upp fyrir hvítum manni og gæfi honum eftir sæti sitt.

Á þessari stundu fannst Rósu nóg komið og neitaði að standa upp.  

Henni var skipað að færa sig, og þegar hún neitaði var hún handtekin með lögregluvaldi og færð í fangelsi. 

Þetta atvik varð heimsfrægt og ákveðið upphaf að vaxandi réttindabaráttu blökkumanna, sem fór þó ekki að bera árangur fyrr en næstum áratug seinna. 

Það á nefnilega við um mörg svona atvik, að það þarf að biða lengi eftir árangri. 

Rósa var stundum kölluð "móðir mannréttindabaráttunnar". 

Martin Luther King var handtekinn og fangelsaður 35 sinnum í sinni baráttu, oftast fyrir að hafa verið staddur á þeim stað sem hann var, líkt og Rosa Parks. 

Hnefaleikaheimsmeistarinn Muhammad Ali neitaði af trúarástæðum að gegna herþjónustu og láta flytja sig nauðugan þvert yfir hnöttinn.

Hann vildi ráða því í hvaða landi hann væri. 1967 voru Bandaríkjamenn komnir með hálfa milljón hermanna í Víetnam og Ali spurði:  "Hví skyldi svartur maður drepa gulan mann fyrir hvítan mann, sem rændi landi af rauðum manni?" "Ég á ekkert sökótt við Viet Kong; enginn Viet-Kong maður hefur kallað mig niggara."

Ali vildi vera áfram í æfingasalnum og í hringnum, en var rekinn frá hvorutveggja og heimsmeistaratitilinn tekinn af honum.

Í þrjú og hálft ár voru málaferli yfir honum og hann stóð frammi fyrir allt að fimm ára fangelsi þar til Hæstiréttur sýknaði hann. 

Í lögum lýðræðisríkja er viðurkennd tilvera friðsamlegs andófs undir heitinu borgaraleg óhlýðni. 

Það er að þakka baráttufólki eins og Gandhi, Rósu Parks og Martin Luther King.

 

„Borgaraleg óhlýðni er nauðsynleg“