KALLAR Á SÆSTRENG ?

Sjónvarpið fjallaði í kvöld aðeins nánar en áður hefur verið gert um sjávarfallavirkjanir í Breiðafirði. Minnst var á þann stóra galla að "á liggjandanum" eins og tímibilið er kallað milli þess sem fellur út og fellur inn, standa hverflarnir kyrrir og framleiða enga orku. Því var ekki fylgt eftir nægilega að rafmagnsleysið á þessum tveimur klukkustundum kemur í veg fyrir að hægt sé að nota orkuna fyrir stórfyrirtæki sem þurfa samfellda orku. Minnst var á að aðrar virkjanir gætu fyllt upp í gatið en hvernig þá?

Ekki er að sjá að hægt sé að bæta í afköst annarra virkjana á þessum dauðu stundum því að þær virkjanir eru hannaðar fyrir samfellda orkuframleiðslu. Ef hægt væri að vera með jafn stórar sjávarfallavirkjanir nógu langt frá Breiðafirði til þess að liggjandinn sé ekki á sama tíma og við þar væri dæmið leysanlegt með samtengingu flutningsnetfsins.

En því miður sýnist mér ekki að hliðstæðar aðstæður finnist annars staðar á landinu sem skapi jafn mikla orku úr sjávarföllum. Þá er aðeins eftir sá möguleiki að tengja íslenska raforkukerfið við það evrópska þannig að sveiflur í sjávarfallavirkjunum þar vegi upp sveiflurnar hér.

Mikið orkutap yrði í slíkum streng og það myndi draga mjög úr hagkvæmninni. En sá tími kanna að koma að samt yrði talið semkeppnisfært að koma orkuöfluninni fyrir á þennan hátt.

Þetta er eitt af því sem sýnir hve fráleitt það er að rasa um ráð fram nú með stórfelldum náttúruspjöllum við aðrar virkjanir ef umhverfisvænni virkjanir upp á 3-4 Kárahnjúkavirkjanir eru handan við hornið.

Fyrir nær 60 árum las ég af áfrergju bók sem hét "Undur veraldar" og innihélt fróðlegar greinar af ýmsu tagi, meðal annars um tilraunir til að klífa fjallið Everest, en það hafði þá ekki tekist og frásagnirnar af Mallory og Norton voru til merkis um hve illmögulegt það yrði.

Einn kafli bókarinnar fjallaði um þá framtíðarsýn að mannkynið myndi í framtíðinni framleiða langmest af orku sinni með sjávarfallavirkjunum. Það myndi hins vegar hafa þau áhrif að hægja myndi smám saman á snúningi jarðar sem aftur leiddi til þess að tunglið myndi vegna minnkandi miðflóttaafls færast nær og nær jörðu uns það félli til jarðar með þeim afleiðingum að heimsendir yrði hvað snerti mannkynið og líf á jörðinni.

Þessari atburðarás var lýst á dramatískan og eftirminnilegan hátt í bókinni allt til hinstu stundar mannkyns þegar tunglið, þá orðið að risastórum hlemmi á himninum, félli með öllum sínum þunga á jörðina.

Ekki veit ég hvort þessi pæling stóðst á sínum tíma vísindalegar kröfur en get þessa hér aðeins til gamans.

Athugasemdir

[Sævar Helgason, 6.1.2008 kl. 21:14]

Það er nú ekkert smámál ef hægt er að keyra í 20 klst /dag 3-4 Kárahnjúkavirkjanir frá sjávarfallavirkjun. inná landsnetið . Þessar 4 klst á fallaskiptum  ganga allar varnsaflssvirkjanir á fullu en draga síðan úr framleiðslu meðan sjávarfallavirkjunin er inni og stórspara með því dýrmætt vatnið í lónunum og það sem meira er þá er hægt að hanna vatnsaflsvirkjun með smálóni og eða minnka lón þeirra sem fyrir eru og ná aftur í dýrmætt land...möguleikarnir eru miklir....  Tölvutæknin og netið einfalda málið .. endilega kynntu þér málið Ómar

[Guðjón Sigþór Jensson, 6.1.2008 kl. 23:03]

Þá er spurning hvenær tæknilega verður hagkvæmt að virkja Reykjanesröstina og sjálfsagt fleiri áþekkar. Varðandi neðansjávarkapal þá er orkutapið nálægt því að vera um 35% þannig að enn er töluvert langt í land að það borgi sig að selja orku á því formi t.d. til Skotlands. Nú er verið að skoða svonefnda ofurleiðara og spurning hvenær sú þróun verði komin langt að raunhæft verði að tala um stórtæka orkusölu. En Bretar eiga t.d. Pentlandsfjörð þar sem er gríðarlegur straumur sem valdið hefur mörgum skipssköðum. Sama má segja um Ermasund þar sem straumar eru geysimiklir enda munur á flóði og fjöru mikill t.d. við Lúndúni.

Annars vill undirritaður taka skýrt fram að hann hafi mjög takmarkað vit á þessu, hefur aðeins heyrt og lesið en er enginn sérfræðingur á þessu sviði. En það er alltaf gaman að taka þátt í góðri og þarflegri umræðu og spá í framtíðina.

Bestu kveðjur

Mosi 

[Magnús Jónsson, 6.1.2008 kl. 23:26]

Eins og Sævar bendir á hérað ofan, þyrfti að hugsa dæmið upp á nýtt það mæti ímynda sé að nokkrum núverandi falvatna virkjunum, yrði breitt þannig að hverfar yrðu stækkaðir til muna og framleiðsla þeirra færi fram á þessum tveimur 3 stunda lotum í kringum liggjandann, það hefði reyndar í för með sér að rennslið í fráveitum þeirra yrði alveg gífurlegt, og væri líklaga skaðlegt fyrir lífríki ánna sem notaðar væru, en engin rós er án þyrna.....   

[Gunnar Th. Gunnarsson, 6.1.2008 kl. 23:49]

Ef sömu lögmál gilda um jarðstrengi og sæstrengi, þá er það ekki tæknilega mögulegt í dag að leggja sæstreng héðan til Evrópu.

[haraldurhar, 7.1.2008 kl. 00:09]

      Eg hef alltaf hugsað mér að við virkjun á sjávarföllum, muni hluti orkunar sem framleidd er vera til að búa til Vetni, og því síðan brennt á fallaskiptunum til raforkuframleiðslu.  Þetta hefur verið eina raunhæfa notkuninn sem ég hef sé vetnisbrennslu.   Það eru margar vatnaflsvirkjanir, sem nota orkuna sem framleidd er útan álagstíma, til að dæla vatni upp í uppistöðulón, sem síðan er nytt á álagstímum.

[Ómar Ragnarsson, 7.1.2008 kl. 08:47]

Ef verið er að tala um orku á við 3-4 Kárahnjúkavirkjanir þarf væntanlega orku sem því svarar á fallaskiptunum til að hlaupa í skarðið. Það þyrfti því að koma fyrir viðbótarhverflum af þeirri stærð og auka rennslið í göngum sem eru ekki hönnnuð fyrir aukið vatnsmagn nema að hluta.

Ef um keyrslu af auka-vetnisbirgðum yrði að ræða þyrfti að vera til búnaður til þess arna og allt myndi þetta kosta peninga. En eins og ég sagði í pistli mínum, er hugsanlegt að orkuverðið verði orðið það hátt að þetta nálgist að vera framkvæmanlegt.

Síðan er rétt að geta nýrrar tækni við virkjun vatnsfalla við ósa sem unnið er að í Noregi. Allt þetta leiðir til einnar niðurstöðu: Minnkun losunar gróðurhúsalofttegunda er verkefni langt fram eftir öldinni og því fráleitt að fara út í stórfelld náttúrusspöll í óðagoti á næstu árum í hefðbundnum virkjunum sem valda slíkum skaða.

Aldrei þessu vant hafa þeir Davíð og Jón Baldvin hitt naglann á höfuðið þegar þeir hafa sagt, sitt í hvoru lagi: Orkan fer ekki neitt / orkuverðið getur ekkert nema hækkað.

[Sævar Helgason, 7.1.2008 kl. 08:59]

Anna !

Skýrðu þetta nánar ...

Í Brokey var sett upp fyrsta sjávarfallavirkjun hérlendis á fyrsta hluta síðustu aldar. Þessi sjávarfallavirkjun malaði korn og reyndist vel fyrir fólkið í Brokey og sjálfsagt aðra á eyjunum í kring . 

Ennþá er þessi virkjun sýnileg í Brokey þó tímans tönn hafi unnið sitt tjón á henni enda ekki viðhaldið.  Þarna sýndi ábúandinn Vigfús Hjaltalín mikla útsjónarsemi við að nýta sér hina hörðu strauma sem þarna verða virkir í 20 klst /dag.

Sjávarfallavirkjun í Röstinni á Breiðasundi yrði sennilega óviðkomandi eyjunum sunnan Breiðasunds- hún myndi hafa staðsetningu á Dagverðanesi..Engar stíflur yrðu þarna --bara rafalar neðansjávar og strengir í stöðvarhús í landi...spennandi tímar þarna. 

[Kári Harðarson, 7.1.2008 kl. 10:34]

Á norðurströnd Bretagne er sjávarfallavirkjun sem Pompidou vígði 1966.

Lesa má um hana á hér á wikipedia.

Ég heimsótti hana þegar ég fór til Paimpol þaðan sem frönsku sjómennirnir sigldu til Íslands.  Virkjunin nýtist líka sem brú yfir ármynnið, það hlýtur að hafa verið stór þáttur í að frakkar ákváðu að byggja þessa virkjun.

[Sævar Helgason, 7.1.2008 kl. 10:45]

Og aðeins meira :

Kostirnir við svona sjávarfallavirkjun þarna í Röstinní Breiðasundi er að hafaldan er orðin útjöfnuð þegar að Röstinn er komið og því gott jafnvægi þarna- hámarksstraumhraði getur orðið 25 km/klst þegar mest gengu á. 

Auðvitað yrði aldrei ráðist í 3x Kárahnjúkaafl þarna nema á einhvrjum áratugum, en  þar sem notaðir yrðu margir rafalar gefur það mikla möguleika á að auka raforkuframleiðsluna í landinu með litlum tilkosnaði smá saman og hámarka afkastagetu núverandi virkjana langt umrfam sem nú er mögulegt...án teljandi kostnaðarauka þar.

Það er fyrst og fremst landsnetsflutningskerfið sem þarf að styrkja  þ.e flutning orkunnar um landið allt ...

Það er greinilega mikið verkefni fyrir nýjan orkumálastjóra í straumvatninu..

[Guðjón Sigþór Jensson, 7.1.2008 kl. 13:07]

Vestarlega á Skógarströndinn er bærinn Straumur. Þar úti fyrir eru gríðarlegir sjávarstraumar og þurftu bændur þar um slóðir að sæta sjávarföllum þegar þeir áttu erindi í Hólminn eða í eyjar. Milli eyja eru víða blindsker og siglingaleiðir aðeins færar þeim sem vel kunnugir eru á þessum slóðum. Sagnir eru um að menn hafi strandað bátum sínum, jafnvel drepið sig og ekki ráðið við neitt ef þeir fóru af stað á vitlausum tíma.

Mosi

[Gestur Guðjónsson, 7.1.2008 kl. 13:10]

Ef maður horfir fram hjá umhverfisáhrifunum sem fylgja þvinguðum vatnsskiptum, lokun fjarða og þess háttar, er hægt að geyma orkuna tímabundið með nokkrum aðferðum til að halda . Það er ekki hægt að bjóða vatnsfallsvirkjunum og nágrönnum þeirra upp á að fá flóð niður árnar tvisvar á sólarhring. Sú einfalda er að nýta hluta orkunnar til að dæla vatni upp á fjall og láta það falla niður á liggjandanum. Önnur aðferð væri að framleiða vetni en skemmtilegasta leiðin, sem ég veit ekki hvort að borgi sig, væri að geyma orkuna sem loftþrýsting. En vatnsdæling upp og niður fjöll er alþekkt lausn sem getur auðveldlega leyst þetta liggjandavandamál.

[Jóhannes Snævar Haraldsson, 7.1.2008 kl. 13:24]

Þið megið ekki klikka á einu. Það er ekki liggjandi á sama tíma í öllum Breiðafirði.

Ég hef starfað sem þangöflunarmaður fyrir Þörungaverksmiðjuna á Reykhólum  í mörg á og þvælst þarna um allar trissur. Þessi blessuðu sjávarföll er ég búinn að  berjast við síðan ég var 16 ára, og hef ýmislegt lært á þeim tíma.

Varðandi framleiðslustopp um liggjandann vil ég benda á að t.d er ekki liggjandi á sama tíma sunnan og norðan við "Brokeyjasvæðið".

Í sjálfri Röstinni, milli Rifgirðinga og Purkeyjar er allt annar tími en t.d austan við Helgafellseyjarnar í sjónum sem flæðir inn og út úr Álftafirði. Svo er að sjálfsögðu 2,5 til 3 tíma munur á Hvamsfjarðar straumunum og sjónum norðan Skarðstrandar.       

En, það verða alltaf fallaskipti og það mun því alltaf kosta tvöfalt kerfi, hvort sem verða aðrar sjóvirkjanir eða landvirkjanir. Væri ekki best að virkja landvirkjun með litlu lóni sem fyllast á meðan sjávarföllin eru að streyma en tæmast svo næstum yfir liggjandann?

ATH að liggjandinn er aldrei nema nokkrar mínútur. Þegar ég fer í Röstina með þangsláttupramma í togi , þá keyri ég í útfallið og er stopp góða stund. Svo kemur aðfallsbylgjan í rassinn á manni og maður mjakast af stað og er kominn á fulla ferð áður en komið er inn fyrir norður hornið á Rifgirðingum. Þetta er ótrúlega stuttur tími. Það er vegna þess að Röstin er svo mikið "tímahliðruð" miðað við sjávarfallabylgjuna í Breiðafirði. (Skoðið línurit yfir sjávarföll og takið eftir að það er mesti hraðinn á miðri bylgjunni og þá er einmitt liggjandi í Röstinni)

En svo er annað. Er heppilegast að virkja á stöðum eins og í Röstinni. Þar er allt að 16 - 17 sml straumur þegar mest er og sveiflurnar eru gríðarlegar. Á stórum stórstraumum er hæðarmunurinn flóð/fjara utan við Röstina 6 -7 metrar en á smástraumnum sem fyrgir í kjölfarið er munurinn innan við 2 metrar. Þetta þýðir að brekkan getur verið á 3. metra um stórstrauminn og það eru enginn smá læti. Ég var einu sinni brattur og hélt að þetta væri ekkert mál. Lagði af stað út , með einn þangsláttupramma í eftirdragi, á miðju útfalli upp á 4,2. Þegar við vorum komnir á 13,7 hnúta þorði ég ekki oftar að líta á GPS inn og var samt löngu hættur að keyra með, lét bara strauminn bera mig þangað sem örlögin ætluðu mér að lenda. Það er ekki gamann að fara í river rafting á 15 tonna dráttarbát og ég geri þetta ekki aftur. Eginlega skammast mín, með alla mína reynslu, að bera ekki meiri virðingu fyrir náttúruöflunum, en þetta er bara svo ótrúlegt að maður þarf að sjá til að trúa.

Ef ykkur langar til að sjá straumana með eigin augum, takið ykkur þá far með Eyjaferðum þegar þeir fara í skoðunarferðir um mynni Hvammsfjarðar að vori til og veljið ykkur stórstraum. Þá fara þeir yfirleitt inn að Steinaklettum í leiðinni. Svo fáið þið dýrindis hlaðborð með. Mæli með þessum ferðum.

Er ekki bara betra að virkja þar sem straumurinn er minni og jafnari? Massinn sem  flæðir inn og út Breiðafjörðinn er gríðarlegur og það ætti að vera hægt að finna nóg af stöðum sem passa. Þarna eru engar úthafsöldur, þegar kemur inn fyir ystu eyjar og ekkert sem getur ógnað hverflunum.

Annars er straumakerfi Breiðafjarðar svo flólið að ég ætla ekki að reyna að lýsa því. Það kostar sennilega margra ára rannsóknir til að kortleggja þá nákvæmlega. Í sumum sundunum skiptir straumurinn um átt 2 -3 á einu aðfalli.

En þetta er gríðarlega spennandi, þarna er næg orka.

[Geir Guðmundsson (IP-tala skráð) 7.1.2008 kl. 14:11]

Sæll Ómar og takk fyrir að vekja athygli á sjávarfallavirkjunum.

Það er rétt að lítill tími gafst til þess í fréttinni að fjalla nánar um hvernig hægt væri að jafna þessar sveiflur sem eru í rafmagnsframleiðslu sjávarfallavirkjuna.

Fyrst er að bend á að í Breiðafirði er mikill tímamunur á flóði mili staða.  Þannig er tæplelga 3 tíma munur milli Stykkishólms og Staðarfells á fellsströnd, en orkuframleiðslan dettur einmitt niður á rúmlega 6 tíma fresti á hverjum stað. Þegar straumhraðinn er mestur við Stykkishólm, er hann við að detta niður fyrir innan röstina.  Þetta jafnar að nokkru leiti sveiflurnar. 

Hins vegar er arðsemi sjávarfallavirkjanna mjög háð straumhraða, en það er einmitt sérstaða Breiðafjarðar hversu straumhraðinn er mikill á vissum stöðum sem gerir slíka virkjun einstaka og samkeppnishæfa við aðra valkosti á Íslandi.  Vegna þess hve straumhraðinn er mikilvægur, getur það verið heppilegra að hafa alla hveflana þar sem straumurinn er mestur en þá verða sveiflurnar líka meiri.

Varðandi þær vatnsaflsvirkjanir sem Íslendingar eiga í dag, þá er nú þegar uppsett afl þeirra hærra en meðalaflið.  Það kemur til af öryggissjónarmiðum og þeirri staðreynd að orkuþörfin er meiri yfir vetrarmánuðina.  Einnig þarf að stöðva virkjanir vegna viðhalds og sömuleiðis eru sveifur í ársúrkomu.  Hugsanlega gætu vatnsafslvirkjanir Landsvirkjunar jafanað út sjávarfalla virkjun sem næmi um 2000 GWst án nokkurra framkvæmda, en til samanburðar framleiðir Kárhnjúkavirkjun 4600 GWst.  Meðalafl Kárahnjúkavirkjunar er 525 MW, en hún getur framleitt allt að 690 MW, eða 30% meira.  

Til að stýra framleiðslunni þá yrði dregið að hluta úr framleiðslu vatnsaflsvirkjanna meðan mest væri framleitt í Breiðafirði, en framleiðslan aukin upp í topp á liggjandanum.  Hver sveifla væri rúmir 6 tímar.  Lögurinn myndi t.d. sveiflast um nokkra millimetra við þetta.  Varðandi Þjórsá væri hægt að stýra þessu að hluta milli uppistöðulóna.  Heildar framleiðsla vatnsaflsvirkjannan yrði óbreitt.

Ef farið yrði í meiri en 2000 GWSt virkjun í Breiðafirði og við gefum okkur að þar sé engin tímamunur milli flóðhæðar (þeir væru allir á sama stað í Röstinni), þá þyrfti að fara í það sem Gestur Guðjónsson talar um og reisa það sem kallast á ensku "pumped storage", en það er tækni sem er vel þekkt og það eru yfir 100 slíkar virkjanir til víða um heim til að jafna út álag í raforkukerfum. 

Að mínu áliti myndi það valda minnstum umhverfisáhrifum er slík virkjun yrði reist milli Hrauneyjarlóns og Sigöldulóns, en einnig væri hægt að hugsa sér að dæla jafnvel upp í Þórisvatn aftur.  Hér gætu verið um mjög aflmikla "uppdælu" virkjun að ræða, en vatnsmagnið sem dældt væri upp og niður væri ekki svo mikið þar sem streymið niður væri aðeins í rúma 6 tíma og næstu 6 tímar færu svo í að dæla upp aftur. Einhver orkutöp verða við uppdælinguna að viðbættu orkutapi í raflínum.  Þetta yrði vitaskuld mikil framkvæmd, en hún færi fram á landi sem þegar er búið að raska, þ.e. ef þær yrðu reistar við hlið núverandi virkjana og notuðu sömu uppistöðulón. 

Samkvæmt okkar útreikningum á Nýsköpunarmiðstöð gæti framleiðsluverð orku í Breiðafirði orðið lægri en þeir aðrir vatnsaflskostir sem við höfum í dag og eru óvirkjaðir.  Með byggingu "pumped storage" virkjunar myndi orkuverðið vitaskuld hækka, en gæti samt verið samkeppnishæft innan nokkura ára ef orkuverð í heiminum heldur áfram að hækka.  Enn er þó mjög mikil óvissa í öllum þessum útreikningum.

Í þessu sambandi vil ég benda á kynningu mína á síðastliðnu Orkuþingi 2006 og svo skýrslu sem við (Iðntæknistofnun) unnum fyrir Orkustofnun um Gorlov hverfla.

   www.nmi.is/files/Sjavarorka-orkuþing2006_118309159.pdf 

   www.nmi.is/files/1991739251Orka_i_streymi_vatns_lokaskyrsla.pdf 

Undanfarin ár hefur fyrirtækið Sjávarorka ehf  (www.sjavarorka.is) sem er í eigu heimamanna í Stykkishólmi og Rarik verið að rannsaka möguleika sjávarfallavirkjunar í Breiðafirði, framkvæma mælingar og búa til útreiknilíkön.  Sjávarorka hefur unnið í samstarfi við Siglingastofnun, Verkfræðistofurnar VST og Vista og er væntanlega von á niðurstöðum þeirrar vinnu á þessu ári.  Þá ætti að draga eitthvað úr óvissu um þessi mál.

Geir Guðmundsson, verkefnistjóri á Nýsköpunarmiðstöð Íslands,

[Sævar Helgason, 7.1.2008 kl. 16:36]

Þá höfum við það . 'Eg þakka þér kærlega fyrir þetta frábæra og skýra erindi Geir G.

Kynni mín af þessu svæði sem markast af eyjunum í mynni Hvammsfjarðar milli Skógarstrandar og Fellsstrandar og útá Breiðafjörðinn, eru tilkomin af kayakróðrum mínum um svæðið allt árum saman (sumarlagi) og hef því fengið alla þessa strauma beint í æð ef svo má segja . Jóhannes H. lýsir þessu afar vel hér að framan.  Að ferðast á kayak um þetta svæð er heill vísdómur svo ekki sé nú fastar að orði kveðið.

En Ómar takk fyrir að opna umræðuna hún hefur undið all hressilega og fræðilega upp á sig-  

[Guðbjörn Jónsson, 7.1.2008 kl. 17:20]

Takk fyrir skemmtilegar og fróðlegar umræður um sjávarfallavirkjani. Mig lanar að varpa hér fram einni hugmynd um notkun á rafmagni frá slíkum virkjunum. Notkun sem minnkað gæti verulega þörfina fyrir sveiflujöfnun. Þar á ég við að rafmagnið frá þessum virkjunum yrði notað til upphitunar á vatnstönkum fyrir fjarvarmaveitur á þeim stöðum landsins sem ekki eiga aðgang að heitu vatni í jörðu. Beita mætti hreyfanlegri aflstýringu á hitatúpurnar og enginn skaði yrði þó lækka yrði verulega á hitanum í tvo tíma tvisvar á sólahring. Af slíku yrði gífurlegur gjaldeyrissparnaður.

Takk fyrir skemmtilegar umræður.