Fyrirsjáanleg harka.

Það er ekki nýjung hér á landi að sett sé á verkfall sem jafngildi útflutningsbanni. Það var á dagskrá hjá íslenskum verkalýðsfélögum 1978.

Hins vegar býður Rio Tinto upp á ýmsar nýjungar í kjaradeilunni í Straumsvík og má segja að þær hafi verið fyrirsjáanlegar miðað við feril þess fyrirtækis í gegnum tíðina og það hvernig það notar aðstöðu sína gagnvart þjóðum, einkum í þriðja heiminum, sem standa höllum fæti gagnvart svo stóru og voldugu fyrirtæki.

Eftir heils árs gagnslausar viðræður í kjaradeilunni fór svo að verkalýðsfélagið guggnaði á því að efna til verkfalls og aflýsti því eftir að Rio Tinto hótaði því að loka álverinu.

Það hreif, verksmiðjan er einfaldlega of stór til að loka henni í hugum starfsmanna, sveitarfélagsins og þeirra Íslendinga sem taka málstað þess.

Á þeim tíma sýndist mörgum, meðal annars mér, að um lokasigur Rio Tinto væri að ræða, enda ekki við neitt venjulegan viðsemjanda að eiga.

Af einhverjum ástæðum áttu starfsmennirnir samt erfitt með að sætta sig við algeran ósigur, ekki síst eftir að gefin var út allsherjar úrskurður yfirstjórnar Rio Tinto að tekið skyldi fyrir allar launahækkanir hjá því um víða veröld, og vitað var þar að auki, að ekki yrði hvikað frá kröfunni um að færa vinnu í verksmiðjunni frá fastráðnum starfsmönnum yfir í verktaka, sem að sjálfsögðu gat opnað á eitthvað í líkingu við það sem við sjáum nú um víðan völl og mansalið í Vík var angi af.  

Forsvarsmenn Rio Tinto eru ófeimnir við að spila út trompum sínum, nú síðast í morgun, þegar útskipun á áli heldur áfram eins og ekkert sé.

Líka hefur verið boðað að ekki verði hikað við að taka starfsmenn fyrirtækisins af launaskrá eftir því sem talið verði nauðsynlegt, og raunar felst í því höfuðatriði deilunnar, því að verði opnað á verktakavæðingu í Straumsvík verður eftirleikurinn auðveldur, fyrirtækið getur látið kné fylgja kviði og krafist þess að starfsmenn taki á sig tap vegna lágs álverðs, þótt þótt milu minna mengandi gagnaver bjóðist til að kaupa bæði orku og vinnuafl á mun hærra verði og skaffa miklu fleiri störf en álver miðað við orkueyðslu.

Rio Tinto er búið að byggja upp einstæða og sterka stöðu, mest vegna þess að innanlands ríkir enn svipað hugarfar og að allt sé óbreytt síðan 1970.

Bæjarstjórn Hafnarfjarðar skelfur af ótta við að missa svona stóran vinnustað, öflugur hópur Íslendinga styður málstað fyrirtækisins, og hjá ráðandi valdaöflum á Íslandi ríkir óbiluð trúin á álframleiðslu sem það eina sem "geti bjargað" íslensku atvinnu- og efnahagslífi.

 

 

 

Yfirmenn ganga í störf verkamanna

Hættulegur vinnustaður?

Í tengdri frétt á mbl.is er sagt frá beinbroti á leiksýningu í Þjóðleikhúsinu.

Ekki veit ég hvort til eru rannsóknir á slysatíðni á leiksviðum. Líklegast ráða tilviljanir mestu um það hvort slys séu tíðari þar eða meiri en að jafnaði, eða hvort slys og óhöpp koma í bylgjum.

Flestir verða einhvern tíma fyrir hnjaski á lífsleiðinni svo notað sé orðfæri Bjarna Fel, og beinbrot eru þar á meðal.

Þegar ég lít yfir 63ja ára "brotaferil" minn er áberandi, að leiksviðið ber höfuð og herðar yfir aðra vinnustaði, með þrjú beinbrot af fimm, -  og fjögur tilfelli af slæmum meiðslum af sex.

Er þá átt við slys þar sem þurft hefur að vera á hækjum eða í gipsi.

Slys á leiksviði hafa þá sérstöðu að þar gildir oft orðtakið "sýningin verður að halda áfram", eða "the show must go on."

Í öllum fjórum tilfellunum, þar sem ég fór í gips eða á hækjur eftir slys á sviði, urðu slysin hluti af leiksatriðunum og í öll skiptin vöktu þau mikla hrifningu og hlátur, af því að áhorfendur héldu að þau væru einungis afar vel heppnuð "stunt" svo að aftur sé slett útlendu fagmáli.

Enda héldu sýningar áfram í öll skiptin.  

Hið síðasta, slæmt axlarbrot á jólaskemmtun í byrjun aðventu, þótti svo vel heppnað og fyndið, að annað eins hafði ekki sést á þeirri árlegu skemmtun í hálfa öld.

Ég var að bregða mér sem snöggvast í stellingar Gluggagægis þegar ég söng:

"Hafið þið Gluggagægi séð  / 

gráa og síða skeggið með? /

Glápir hann alla glugga á  /

gott ef hann ekki brýtur þá.

Til að leika með tilþrifum síðustu setninguna, steig ég tvö skref fram og stangaði með hausnum en tók ekki eftir því að hið svartmálaða og myrkvaða svið, sem virkaði eins og svarthol í mínum augum þegar ég horfði fram í sviðsljósin, var með tröppu sem náði inn í sviðsbrúnina, þannig að Gluggagægir steig niður í tómið og steyptist fram yfir sig niður í salinn.

Nú kom sér illa gamalgróin venja sjónvarpsmanna, að láta velferð hljóðnema eða tökuvéla hafa forgang, því að í fallinu snerist allt um að bjarga hljóðnemanum, sem ég hélt á í hægri hendi.

Það tókst, en fyrir bragðið tók öxlin því meir við högginu þegar lent var eftir flugið ofan af sviðinu, og fór í maski.

Það voru slæmu fréttirnar en góðu fréttirnar voru þær að hljóðneminn var í lagi, svo að það var hægt að klára lagið skemmtiatriðið með því að halda á hljóðnemanum stráheilum í vinstri hendi.

Kynnnirinn hvíslaði að mér spurningu um það hvort ég hefði meitt mig og ég hvíslaði á móti: "Ég er axlarbrotinn."

"Hvernig veistu það?" hvíslaði kynnirinn.

"Ég er síbrotamaður, hef brotnað áður, en the show must go on", hvíslaði ég og hélt áfram með að syngja um jólasveinana.  

Það sem var víst svo óborganlega fyndið við þetta atriði, ef marka mátti viðtökurnar, sem það fékk, var, að úr því að Gluggagægir gat ekki brotið neinn glugga með því að stanga sér fram af sviðinu, braut hann bara öxlina í staðinn með tilþrifum.

Vettvangur minn í 65 ár hefur meðal annars verið hröð borgarumferð, sprengingar í húsgrunnum og skurðum, þeysireiðar á hestum og reiðhjólum, flug í verstu veðrum og slark- og jöklaferðir um allt land, ferðir í Afríku, meðal annars á slóðum glæpagengja, hamfarir, eldgos og rallakstur í 39 röllum hérlendis og erlendis, en ekkert hefur reynst eins hættulegt og leiksviðið.

Banka nú undir borðið og segi: 7-9-13.     

 

  

Slys í Þjóðleikhúsinu

Tímamótaverkfall?

Í 45 ár hefur ekkert gerst í samskiptum á vinnumarkaðnum sem er hliðstætt því sem nú er að gerast í kjaradeilunni í Straumsvík.

Aldrei fyrr hefur það gerst í samskiptum erlendra stóriðjufyrirtækja og íslenskrar verkalýðshreyfingar að frá erlendum höfuðstöðvum eins þeirra hafi komið fyrirskipun, sem gilda á í fyrirtækjum þess alls staðar í heiminum um að laun megi ekki hækka í þessum fyrirtækjum.

Þar með er vinnudeilan í Straumsvík orðin hluti af launapólitík fyrirtækisins hvarvetna og það, sem gerist í henni, mögulega fordæmisgefandi fyrir verksmiðjur þess víða um lönd.

Í 45 ár hefur það smám saman orðið óhugsandi í hugum Íslendinga að verkfallsaðgerðir valdi stöðvun í söluferli afurða álfyrirtækis eins og nú stefnir í í Straumsvík.

Á sama tíma og þetta er að gerast er ekki hægt að ná í forstjóra Rio Tinto af því að hann er í fríi í skíðaferð.

Í ljósi þess að krafan um launafrystingu var algild hjá fyrirtækinu og sömuleiðis krafan um aukna starfsemi verktaka, vakna áhugaverðar spurningar.

Er fjarvera forstjórans merki um það að lítið sé að marka yfirlýsingarnar um að stjórn fyrirtækisins hafi alvarlegar áhyggjur af deilunni og stöðu þess?

Eða er fjarveran merki um að eigendur fyrirtækisins séu tilbúnir að loka álverinu í kjölfar þess að öllum starfsmönnum verði sagt upp, en frá talsmanni álversins hefur komið fram sá möguleiki "að taka alla starfsmenn út af launaskrá", sem verkalýðsforystan íslenska telur ólöglega framkvæmd á verkbanni.

Eða er fjarveran tákn um magnað kæruleysi hjá yfirstjórn Rio Tinto eftir að í 45 ár hefur aldrei kastast svo mjög í kekki í samskiptum álvera og starfsmanna þess og nú hefur gerst?

Yfirlýsing forstjóra Landsvirkjunar í dag um að ekki sé hægt að anna eftirspurn eftir íslenskri raforku kemur einmitt á þeim tíma sem báðir deiluaðilar í Straumsvík eru að meta vígstöðu sína.

Það má túlka sem svo, að verði álverinu lokað, verði ekki vandræði við að finna kaupendur að orkunni.

Álverið í Straumsvík hefur alla tíð verið eitt af þessum stórfyrirtækjum, sem á íslenskan mælikvarða hefur verið talið of stórt til að það megi gerast að því verði lokað.

Sömuleiðis hefur það verið trú Íslendinga að ekki sé hægt að hugsa sér traustverðugri viðskiptavin og kaupanda íslensks vinnuafls en álver.

Í 45 ár hefur verið hægt að treysta því vegna eðlis starfseminnar að verkföll muni aldrei lama starfsemi þess eða verða til þess að menn missi vinnuna og góð launakjör.

Aðgerðir eigenda álversins til að auka framleiðni og bæta afkomuna undanfarin ár hafa að þeirra sögn ekki skilað þeim árangri sem að var stefnt og álverð sé þar að auki of lágt til að reksturinn beri sig.

Þess er því krafist að launþegar við álverið taki á sig sinn hluta af þeim taprekstri sem nú ríkir.

Það skapar nýtt sjónarhorn, því að hingað til hefur þjóðin öll tekið á sig verðfall á áli með því að hafa ákvæði í orkusölusamningum þess efnis að verð á orkunni fylgi álverði.

Við upphaf verkfalls við Straumsvíkurhöfn í nótt verða tímamót, hvort sem þau tímamót verða stór eða minni, því að nú þegar er komin upp ný og tvísýnd staða þar sem öryggi 45 ára samfellds stöðugleika ríkir ekki lengur.  

  

„Rio Tinto þarf að hugsa sinn gang“

Breyttar aðstæður geta eyðilögt viðtöl á neyðarlegan hátt.

"Neyttu á meðan á nefinu stendur", sagði tröllskessan í þjóðsögunni.

Stundum eyðileggjast viðtöl ef þau eru ekki birt strax og geta líka orðið ónýt ef þau eru birt eða endurbirt alltof seint.

Dæmi: Í desemberbyrjun fyrir nokkrum áratugum fór ég austur í Gunnarsholt og tók viðtal við Svein Runólfsson landgræðslustjóra um þann einstæða viðburð að verið væri að plægja akur þar eystra.

Fréttastjórinn brýndi mig að nota tækifærið vel og koma með minnst tvær fréttir til baka.

Ég lengdi því viðtalið og gerði holdanautarækt og fleiri aðstæður að efni í annað viðtal.

Þegar ég kom næst á vakt þremur dögum síðar hafði veðrið gerbreyst. Það snjóaði strax daginn eftir viðtalið og jörð var alhvít. Það stakk dálítið í stúf við efni viðtalsins svo að það var ákveðið að bíða átekta eftir næstu þíðu af fjölmörgum vetrarþíðum sem venjulega koma á Suðurlandi.

Leið nú veturinn og alltaf biðum við fréttastjórinn eftir að þíðan kæmi. En veturinn reyndist verða einhver hinn snjóasamasti og kaldasti í manna minnum svo að snjóa leysti ekki fyrr en í maí, og þá var viðtalið orðið gersamlega úrelt og ónýtt.

Það var því aldrei sýnt.

Fyrirgefðu, Sveinn.

Iðrast birtingarinnar sáran

Dauðagildrur. Af hverju ekki nothæf skilti á Íslandi?

Einbreiðar brýr eru ekkert séríslenskt fyrirbæri. Slíkar brýr er að finna í mörgum löndum og öllum heimsálfum. Í hinum ríka Noregi voru meira að segja einbreiðar brýr á þjóðleiðinni milli Osló og Björgvinar, stærstu borga Noregs fyrir aðeins áratug.

Eftir akstur um endilangan Noreg, Svíþjóð, Finnland og á þjóðvegum í norðvestanverðu Rússlandi, sést vel að íslenskir þjóðvegir eiga sér samsvörun víða. Og í fyrstu slíkri ferð okkar Helgu, í hópi norrænna bílablaðamanna árið 1978 á nýjum Volvobílum frá Rovaniemi í Finnlandi um Kolaskaga til Murmansk, sáum við víða skilti við einbreiðar brýr, sem sjá má í yfirlitum yfir viðurkennd vegaskilti í Evrópu.

Efri myndin hér á síðunni er tekin upp úr íslenskri minnisbók 2016 og þar sést vinstra megin í miðröðinni á myndinni, svona skilti, kringlótt með tveimur örvum.  .

Ég tók af einu svona skilta á Kolaskaga meðfylgjandi svarthvíta mynd, sem ég hef litað eftirá með rauðleitum lit þar sem það er rautt. Bíll kemur á móti á malarvegi, og í baksýn er einbreið brú.

Á skiltinu eru tvær örvar, önnur svört en hin rauð. Svarta örin vinstra megin táknar bílinn, sem kemur á móti, en rauða örin, sem vísar upp hægra megin, táknar bílinn sem við erum í.

Hún táknar, að ef við mætum bíl á brúnni framundan, hefur umferðin á móti forgang, þannig að verði árekstur, er hann okkur að kenna. Í íslensku minnisbókinni stendur: "Skylt að veita umferð, sem kemur á móti, forgang".

Í Íslandi eru hins vegar ekki svona skilti, sem ég minnist að hafa séð, heldur á sá bíll forgang sem fyrr kemur inn á brúna og það hefur valdið mörgum árekstrum, örkumlum og jafnvel mannskæðum slysum, til dæmis þegar báðir bílstjórarnir hafa farið í nokkurs konar kappakstur til þess að verða á undan hinum inn á brúna.

Á vegi með 90 kílómetra hámarkshraða, þar sem tveir bílar mætast, minnkar bilið á milli þeirra með hraða, sem samsvarar því að annar sé kyrrstæður en hinn á 180 kílómetra hraða.

Ég hef komið að árekstri á einbreiðri brú þar sem annar ökumaðurinn hélt að hann yrði örugglega á undan inn á brúna en hinn var á aflmiklum Benz og jók ferðina svo mikið að hann komst inn á brúna en henti hinum bílnum í stórárekstri til baka út af brúnni!

Bílstjórinn á Benzinum taldi samt að hann hefði átt "réttinn", átt forgang, af því að þegar bílarnir stöðvuðust stöðvaðist hans bíll langt inni á brúnni og hinn virtist ekki hafa komist inn á hana. 

Bílstjórinn á bílnum, sem hent var afturábak í hinum harða árekstri, sagði hins vegar, að fyrir hann hefði verið ómögulegt að sjá fyrir hinar breyttu aðstæður sem breyttu stöðu hans úr því að verða á undan inn á brúna í það að báðir bílarnir kæmust inn á brúna.

Bílstjórinn á Benzanum hélt að það sæist vel að hann hefði verið á undan af því að hinn bíllinn var handan við brúna þegar bílarnir stöðvuðust. Hann gætti hins vegar ekki að því að glerbrotin úr bílunum báðum voru á þeim enda brúarinnar sem hann kom inn á og sýndu hvar bílarnir skullu saman. 

Þegar merki blasa fyrirfram við báðum bílstjórum, þar sem sýnt er hvor á forgang og framundan er þrenging vegar, er hins vegar enginn vafi: Sá sem ekur inn á brúna og er táknaður á skiltinu með rauðri ör, ber ábyrgðina ef árekstur verður.

Ég spurði Rússana hvernig þetta hefði reynst og þeir töldu þetta hafa reynst mjög vel og voru hissa á að svona merki væru ekki notuð á Íslandi.

Þegar ég sagði frá þessu hér heima og sýndi myndina af merkinu í Rússlandi létu menn sér fátt um finnast og maður fékk nokkuð fyrirséð viðbrögð: "Við höfum ekkert með einhver rússnesk merki að gera, heldur höfum þetta í samræmi við "séríslenskar aðstæður".

Eftir tvö ár verða 40 ár síðan ég bar þetta mál upp og mér vitanlega hefur ekkert gerst.

Eina skiltið af þessu tagi sem ég hef séð er við mjóa innkeyrslu niður á bílaplan hjá Heklu við Laugaveg.

Ekki er mér kunnugt um hvort einhverjir hafa á þessum 38 árum kynnt sér notkun þessara skilta erlendis.

Útlendingar geta engan veginn vitað hvað íslensku skiltin um einbreiðu brýrnar þýða. Þeir skilja ekki orðin "einbreið brú", og í yfirlitinu í minnisbók minni um umferðarmerki eru þessi íslensku merki ekki sýnd, enda finnast þau hvergi erlendis nema í Bretlandi, og þegar gúglað er um þau finnast þau sem jólaskraut!

Með öðrum orðum: Í núverandi ástandi merkinga við einbreiðar brýr á Íslandi eru tifandi tímasprengjur fyrir útlendinga. 

Ekki þarf annað en að setja upp viðurkennd og skiljanleg alþjóðleg skilti um að þrenging sé framundan á veginum þar sem bílar nálgast einbreiðar brýr, lækka leyfilegan hraða ofan í 70 km/klst í tæka tið og hugsanlega setja líka upp forgangsskilti til þess að gerbreyta aðstæðunum, sem hafa þegar kostað tvo harða árekstra með stuttu millibili, örkuml og banaslys. 

Tæki kannski 2-3 vikur að gera það. 

Það eina sem virðist hafa gerst varðandi banaslys eystra er að annar bílstjórinn, sem lenti í öðru slysinu, útlendingur, var settur í gæsluvarðhald og er enn í farbanni, maður sem kom að stað, þar sem nauðsynleg, alþjóðlega viðurkennd og skýr skilti vantaði.  

Fyrir 38 árum var sagt að skilti sem útlendingar notuðu og skildu hvaða merkingu hefðu við einbreiðar brýr ættu ekki við á Íslandi.

Á þessu ári munu fimm sinnum fleiri útlendingar koma til Íslands en nemur fjölda okkar sjáfra. Ef þeir aka hringveginn bíða þeirra 40 einbreiðar brýr sem eru dauðagildrur fyrir þá. 

Sömu svörin heyrast nú og 1978 um gagnsleysi fyrrnefndra skilta, þrengingarskiltis og forgangsskiltis sem útlendingar þekkja og mega eiga von á við einbreiðar brýr í öðrum löndum, - að þau eigi ekki við hér á landi. 

Hefur gagn og gildi þessara skilta í öðrum löndum verið kannað af íslenskum yfirvöldum?

Og jafnvel þótt hér væru engir útlendingar, af hverju eiga þau ekki við eins og á Kolaskaga 1978, þegar þar voru nánast engir útlendingar á ferð? Af hverju hefur gagnsemi þeirra í svo einsleitri umferð ekki verið könnuð?

Það kæmi mér ekki á óvart að það hafi ekki verið gert, - ekki frekar en fyrir tæpum fjórum áratugum.  

 

Kostar 13,2 milljarða að útrýma einbreiðum brúm

Allir lögðu kollhúfur 2007.

Fyrstu vísbendingar um erlendan áhuga á að reisa gagnaver birtust á fundi, sem ég sat í ársbyrjun 2007.

Þá blasti við, að þarna voru komin fyrirtæki, sem vildu borga hærra orkuverð, hærri laun, menga margfalt minna og nota miklu minni raforku en álverin, sem á þessum tíma stóðu á hátindi áltrúnaðarins sem höfðu verið nokkurs konar trúarbrögð hér á landi síðan 1965.

Allir lögðu kollhúfur 2007, líka sumir meðal andstæðinga stóriðjustefnunnar.

Raunar voru lagðar kollhúfur varðandi allt sem ekki var stóriðja, sem þó bauð upp á lang mestan kostnað á bak við hvert stofnað starf og gat aldrei boðið upp á frambúðarstörf fyrir meira en 4% af vinnuafli þjóðarinnar.

Möguleikar ferðaþjónustu voru afgreiddir með tali um fjallagrös.

Gagnaverin voru talin falla undir hinn vonlausa hæðnisstimpil "eitthvað annað" og voru talin einskis verð hugmynd. Einungis sex risaálver gætu "bjargað þjóðinni".

Gagnaverin eru að sjálfsögðu ekki gallalaus frekar en álverin, en engu að síður miklu skárri kostur af ofangreindum ástæðum.

Nú eru þau að koma með alla kostina fram yfir álverin, en samt stendur enn óhögguð einróma stefnuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar frá fyrstu valdadögunum 2013 um að risaálver skuli rísa í Helguvík.  

 

Gagnaverin komin til að vera

Ekki að undra vegna kostakjara.

Á orkubloggi Ketils Sigurjónssonar að undanförnu hefur sést vel hve vel Alcoa og Norðurál eru einstaklega vel sett varðandi lágt orkuverð og tengingu þess við álverð þannig að Landsvirkjun er skuldbundin til að lækka orkuverðið með því að tengja það við verð á áli en ekki við notkun til annars.

Þar að auki eru sérstök ákvæði hjá Alcoa varðandi það að ekkert þak er á því hvað skuldsetja má álverið með bókhaldsbrellum þannig að vaxtagreiðslur þess verði jafnmiklar og tekjurnar. '

Þetta undanskot frá tekjuskatti gildir í margra áratuga samningstíma og kemur í veg fyrir að hér á landi sé hægt að setja reglur eins og gert hefur verið erlendis varðandi það að setja þak á vaxtagreiðslur, sem frádráttarbærar eru frá skatti.

Þessi vildarkjör hljóta að spyrjast út meðal erlendra orkukaupenda sem að sjálfsögðu leita til Íslands um orkukaup á þessum nótum.

Forstjóri Landsvirkjunar hefur sagt, að þessari sölustefnu fyrirtækisins verði breytt og er vonandi að honum takist það.

Landsvirkjun annar ekki eftirspurn

Búvörusamninga verður að skoða í stóru samhengi.

Eðlilega eru skiptar skoðanir um búvörusamningana og reynt er  í rökræðum um þá að setja þá í samhengi og samanburð við annað.

En þegar slíkt er gert verður samanburðurinn að vera raunhæfur, og málið skoðað með víða yfirsýn í huga, en þannig er það ekki alltaf.

Þannig hefur heildarupphæð búvörusamninga hvað eftir annað verið borin saman við upphæð fyrri Icesavesamningsins, sem þjóðin felldi í þjóðaratkvæðagreiðslu.

Nú síðast var þessi samanburður hjá fréttamanni hjá 365 miðlum.

Þetta er ekki sanngjarn samanburður. Í Icesave-samningnum var um það að ræða að Íslendingar borguðu ákveðna upphæð, sem rynni úr landi til annarra þjóða en í búvörusamningunum er um að ræða tilfærslu á fé innanlands.  

Til eru þeir sem telja að ekki sé rétt að styðja innlenda búvöruframleiðslu og reikna saman þjóðhagslegan ávinning sem renna myndi til neytenda ef stuðningnum yrði hætt.

Deila má um heildarupphæð búvörusamninga og hvort stuðningur við íslenskan landbúnað sé of mikill.

Hitt er nauðsynlegt að setja þann stuðning í samhengi við raunveruleikann í landbúnaðarmálum á Vesturlöndum og spyrja, hvort það sé sanngjarnt gagnvart íslenskum landbúnaði að honum sé skapað ósamkeppnishæft umhverfi samanborið við ríkisstyrktan landbúnað í samkeppnislöndunum.

Og síðan verður að reikna út þau áhrif, sem niðurskurður stuðnings hér á landi hefði á byggðamynstur og það þjóðlíf, sem meðal annars er atriði í þeirri upplifum sem sívaxandi fjöldi erlendra ferðamanna sækist eftir hér á landi.

Í Noregi er það talið stórt atriði í því að erlendir ferðamann upplifi umhverfi tónlistar Grieg og bóka Björnssons og Hamsuns, að ákveðið byggðamynstri sé viðhaldið sem tákni um norska menningu, og að þetta menningarumhverfi sé styrkt að því sé viðhaldið.

Það er að mörgu að hyggja varðandi styrktan landbúnað. Í heild eru ríkisstyrkir við hann á Vesturlöndum í ósamræmi við þá hugsjón í orði kveðnu að markaðslögmál eigi að gilda í framleiðslu þjóða og sölu á vörum.

Þessi stuðningur bitnar nefnilega á löndum utan Evrópu og Norður-Ameríku, - er í reynd eitthvert mesta óréttlæti í efnahagsumhverfi heimsins.

En á meðan við Íslendingar erum innan þessa kerfis Vesturlanda fáum við lítið að gert, einir og sér, til að þessu verði breytt.

Þetta er frágengið mál

Björgunarafrekið mikla og gleymd nöfn Guðbrands og Inga Björns.

Gott er að björgunarafrekinu mikla í Vöðlavík 1993 hafi verið gerð skil í heimildamynd, svo magnaður og merkilegur sem þessi atburður var, og er vert að þakka þeim sem gerðu þessa mynd á meðan nógu margir voru enn á lífi til frásagnar.

Aðeins eitt fannst mér vanta í þessa þörfu mynd, - að nefna nöfn tveggja manna sem lögðu á sig mikla fyrirhöfn til að berjast fyrir því að Landhelgisgæslan eignaðist fullkomna björgunarþyrlu.

Þessi nöfn eru Guðbrandur Guðbrandsson og Ingi Björn Albertsson.

Guðbrandur kynntist frönsku Super Puma þyrlunnum þegar hann var þyrluflugmaður erlendis fyrir rúmum þremur áratugum og rann svo til rifja að sjómannaþjóðin íslenska ætti ekki slíka þyrlu, að honum tókst að koma því til leiðar að ein slík kæmi til Íslands svo að ráðamenn hér kynntust henni af eigin raun.

Fréttaflutningur af þessu þarfa framtaki kom talsvert í minn hlut, en ég minnist þess enn vel hvað fordómarnir hér á landi voru miklir í garð þessarar hugmyndar Guðbrands.

Þetta var á þeim árum sem það var lenska hér á landi að telja Bandaríkjamenn fremsta allra þjóða á öllum sviðum flugsins. Að sjálfsögðu voru þeir það á flestum sviðum flugsins en ekki öllum. Maður heyrði ummæli eins og "franskt drasl" þegar rætt var um Super Puma þyrlur.

Á meðan þyrlan var hér á landi strandaði bátur utarlega undir Stigahlíð, sem er yst við Ísafjarðardjúp á milli Skálavíkur og Bolungarvíkur.

Stigahlíð og Deild eru þverbrött fjöll og óhægt um vik að bjarga skipverjum í land.

Þyrlan var hins vegar tiltæk og fór þangað til að bjarga skipbrotsmönnum.

Guðbrandur var langt á undan samtíð sinni í þessum málum, svipað og Sverrir Runólfsson varðandi aðferðina "blöndun á staðnum" sem hæðst var að og talin ótæk. Mörgum árum síðar kom síðan að því að ryðja bættri og skyldri aðferð braut við að leggja vegi hér á landi.

Halda hefði mátt að björgunin milli Skálavíkur og Bolungarvíkur undir snarbrattri hlíð opnaði augu margra en þvert á móti hafði hún ekkert að segja. Guðbrandur og þyrluflugmennirnir voru af sumum bara sagðir hafa verið heppnir að þetta skyldi gerast einmitt á meðan þyrlan var hér!

Þegar Ingi Björn Albertsson sat á Alþingi 1987-1995 var honum þetta mál afar hugleikið og lagði hann sig svo mjög fram við að berjast árum saman fyrir kaupum á Super Puma þyrlu, að haft væri á orði í niðrandi tóni að hann "væri með þetta á heilanum."

Á síðara kjörtímabilinu sem Ingi Björn sat, eða til 1995, var flokkur hans þá, Sjálfstæðisflokkurinn, með stjórnarforystu og var "röfl" Inga Björns ekkert vel séð á þessum árum efnahagslegs samdráttar hér á landi og erlendis.

Ekki vantaði heldur fordómana hjá sumum gagnvart honum, sem byggðust á því að hann og faðir hans væru ekki marktækir í þessu máli, af því að Super Puma væri frönsk, og að þeir hefðu um langa hríð haft viðskipasambönd við Frakkland og væru aðdáendur þeirrar þjóðar.

Í myndinni í kvöld kom fram að björgunarafrekið í Vöðlavík varð til þess að loksins var gerð gangskör að því að kaupa öfluga þyrlu, Aerospatiale Super Puma sem markaði byltingu í björgunarmálum á Íslandi.  

En það hefði vel mátt nefna nöfn þeirra tveggja manna sem tóku upphaflega þetta mál upp á sína arma og börðust gegn sinnuleysi og fordómum, Guðbrandur Guðbrandsson og Ingi Björn Albertsson.

 

"Gamli-Ótryggur" eða "Gamli í dái"?

Allir goshverir heims bera alþjóðaheitið "Geysir". Það tekur oft langan tíma að fá útlendinga til þess að meðtaka þá staðreynd að um goshveri heims gildir svipað og um keisara heims, sem allir bera samheitið "Kesar" eða "Sesar".

Eftir að Evrópubúar enduruppgötvuðu Ameríku endanlega kom í ljós, að í Klettafjöllum var jafnoki Geysis í Haukadal, sem var svo reglusamur, að hann fékk heitið "Gamli-Tryggur" ("Old Faithful") og hefur ekki brugðist því trausti sem í nafninu felst síðan.

Fyrstu áratugi síðustu aldar gaus Geysir fyrir konunga og aðra gesti, sem til landsins komu, en með æ lengra millibili, þannig að frekar gefa honum mátt honum viðurnefnið "Gamli-Ótryggur".

Lengi vel var hægt að koma honum til með því að bera í hann sápu til að létta vatnsfargið, en áfram hrakaði heilsu hans.

Um og upp úr miðri síðustu öld var hann fallinn í dá, en með því að saga rauf í barm hans og bera í hann sápu og leyfa Hrafni Gunnlaugssyni að taka kvikmynd af Geysisgosi, var honum haldið um hríð í nokkurs konar öndunarvél hvað snerti það að hjálpa honum til að gjósa.

Upp úr miðjum tíunda áratugnum gaus hann nokkrum sinnum, en hefur nú verið í dái í tæplega tvo áratugi.

Það er aðeins til einn ósvikinn Geysir á jörðinni þótt aðrir goshverir beri nafn hans. 

Þess vegna er það eftirsóknarvert að sjá hann gjósa. En til að seðja hungur ferðamanna, sem koma á svæðið og verða hugsanlega yfir ein milljón á næsta ár, bjargar Strokkur málum, enda býður hann upp á miklu fleiri gos en Gamli-Tryggur í Yellostone. 

Á meðan þannig er komið málum verður fyrrum mikilfenglegasti og frægasti goshver heims að sætta sig við forna frægð eina saman, líkt og Schumacher kappakstursmeistari.  

 

 

Geysir gaus af sjálfsdáðum