Verðmætur strompur, hluti af merkilegri sögulegri þrenningu.

Stundum þarf að sýna víðsýni við varðveislu menningarverðmæta og aðstoða við slíka varðveislu með framlögum úr ríkissjóði. 

Á árunum kringum 1950 voru þrjár framkvæmdir sögulegt tákn um sókn nýs lýðveldis til efnahagslegs sjálfstæðis, og tengdust einnig því alþjóðlega fyrirbæri sem Marshallaðstoðin var. 

Þetta voru Sementsverksmiðjan á Akranesi, Áburðarverksmiðjan í Gufunesi og tvær af þremur virkjunum í Soginu. 

Í minni eru ótal ræður forystumanna þjóðarinnar á þessum árum, þar sem þessi þrenning var nefnd og dásömuð. 

Í ráði er að hús Áburðarverksmiðjunnar standi áfram sem stórt kvikmyndaver og er það vel. 

Sogsvirkjanirnar standa áfram og mala gull, en þó þurfti að fórna þekktasta og besta laxastofni landsins vegna þeirra. Aðalatriðið héðan af er þó það að viðhalda þeim og öðrum helstu táknum um framfarabaráttu þjóðarinnar. 

Strompar geta verið mikilsverð söguleg tákn. 

Hér á landi hefur stundum verið í gangi einkennileg andúð á varðveislu þeirra. 

Þannig var eyðilagt síðasta mannvirkið sem minnti á hinn sögufræga og mikilvæga Kaldaðarnesflugvöll, sem lék mikilvægt hlutverk í baráttu Bandamanna við heri Hitlers á árunum 1940 til 1944. 

Þaðan flaug til dæmis Hudson flugvélin sem hertók fyrsta kafbátinn, sem Bretar náðu heilum af Þjóðverjum. 

Mannvirkið, sem fellt var um síðustu aldamót var vatnsturn fyrir flugvöllinn. 

Sem dæmi um varðveislu turns má nefna vatnsturninn í þeim hluta Kaupmannahafnar á Amager sem heitir Taarnbyen. 

Sem dæmi um turn, sem með naumindum tókst að verja frá niðurrifi er gamli flugturninn í Reykjavík, sem er að verða hluti af merkilegum minjum, sem varða bæði Íslendinga, Breta og Bandaríkjamenn. 

Sem tákn um framfarasókn þjóðarinnar í framhaldi af lýðveldisstofnuninni 1944 er strompur Sementsverksmiðjunnar á Akranesi mikilsvert minnismerki. 

Að verja sem svarar tveimur Landcruiserum í að bjarga honum, og siðan sem svarar einum jeppa á sex ára fresti í viðhald ætti ekki að vera þjóðinni ofviða. 

Það verður að horfa á þetta mál frá víðu sjónarhorni í tíma og rúmi og leggja Skagamönnum lið við að vernda tákn staðarins og sögu hans, sem á góðviðrisdögum blasir við frá stóru svæði við sunnanverðan Faxaflóa. 

Vel mætti halda samkeppni um lýsingu strompsins í myrkri eða annað sem gerði hann eftirtektarverðan.  

Sementsverksmiðjan, Áburðarverksmiðjan, Írafossvirkjun, þetta er þrenning, manni liggur við að segja heilög þrenning menningarverðmæta, sem tengjast lýðveldisstofnuninni órjúfandi böndum. 

Um þær allar gilda hin fleygu orð: "Eigi skal höggva!"

 

Skagamenn spurðir um strompinn

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 11.4.2018 kl. 09:11]

Sæll Ómar

Það er hverju orði sannara að við Íslendingar höfum verið duglegir að losa okkur við allt sem tilheyrir fortíðinni, ekki síst þeirri fortíð sem er okkur nær. Hellst að sjá að þeir sem um þessi mál eiga að fjalla og hugsa, telji ekkert vera merkilegt nema það sé komið vel á annað hundraðið í aldri.

Sem betur fer höfum við átt nokkra eldhuga, sem náð hafa að breyta hugarfari þjóðarinnar, hin síðustu ár. Stórt gat mun þó verða í sjáanlegri sögu okkar, frá fyrrihluta síðustu aldar og fram undir lok hennar. Flest sem úreltist og hvarf úr notkun, var þurrkað af yfirborði jarðar, eða látið drabbast uns ekkert var eftir. Hin merka saga lands okkar úr síðari heimstyrjöldinni finnst þannig varla nema á pappír.

Varðandi skorsteininn á Akranesi, sem ég horfi daglega á út um stofugluggann minn, þá er málið kannski ekki eins einfalt. Kostnaðaráætlunin sem bæjarstjórn styðst við og gerð var af verkfræðistofu í Reykjavík, er greinilega gerð við skrifborð. Skorsteinninn er klofinn nánast alla leið frá toppi til jarðar, beggja vegna. Að ekki kosti nema rúmlega 20 milljónir að gera við þá sprungu er vægast sagt ótrúlegt. Engu að síður er það gerlegt, en mun kosta talsvert mikið meira.

Saga sementsverksmiðjunnar er vissulega merkileg, ekki síst lokaárin sem hún var starfrækt. Þar sást svo einstaklega vel hvernig þetta óskabarn var tekið af þjóðinni og fært einstaklingi, með kunnum brellum sem fólust í því að gera hana fyrst að svokölluðu OHF félagi sem endaði með algjörri einkavæðingu. Eftir það fór rekstur verksmiðjunnar þráðbeint á hausinn. Samhliða þessum brellum var svo séð um að Akranesbær sæti uppi með allar byggingar og land verksmiðjunnar.

Fyrir um tveim árum síðan ákvað bæjarstjórn að leita tillagna um hvað skyldi gera á svæði verksmiðjunnar, enda þá farin að stafa hætta af foki járnplatna og fleira drasli af húsum hennar, yfir bæinn. Ári síðar komu nokkrar tillögur fram, sumar voru um að nýta eins mikið af húsakosti verksmiðjunnar og hægt væri og byggja utanum það, aðrar um að rífa sem mest og byggja nýtt hverfi. Í haust var síðan tekin ákvörðun um að megnið af verksmiðjuhúsunum yrðu fjarlægð, sum sem enn eru í notkun, munu standa áfram og strompurinn settur á "hold".

Staðan í dag er sú að kanna á vilja bæjarbúa til strompsins, hvort hann skuli standa eða falla. Flestir þeirra sem ég hef rætt við vilja fella hann, jafnvel menn sem unnu að uppbyggingu hans og ættu kannski að hafa mestu tilfinningartengsl við strompinn. Ræður þar mestu að við Skagamenn sjáum sprungurnar í strompinum og erum hræddir við að kostnaður við viðgerð og viðhald hans verði okkur ofviða, þegar til lengri tíma lætur. Jafnvel að þetta mannvirki, sem byggt var til að blása heitum reyk upp í loftið, muni grotna í rólegheitum þar sem enginn hiti fer lengur um það og að lokum útilokað að halda því við.

Eins og áður segir, er búið að gera nýtt skipulag á lóð Sementsverksmiðjunnar. Þar sem það skipulag felur í sér niðurrif verksmiðjunnar á skorsteinninn einn lítinn rétt á sér. Það mun skjóta svolítið skökku við þegar búið verður að byggja þarna íbúðabyggð að 70 metra hár skorsteinn standi á einu götuhorninu, nú eða í garði einhvers íbúans.

Sjálfur hefði ég viljað fara hina leiðina, að fella þau hús sem vegna hrun- og fokhættu verður að fella, laga það sem hægt var að laga, s.s. ofnhúsið og láta skorsteininn standa. Veggurinn langi, við sandþrónna mátti einnig standa, enda ekki síður kennileyti en strompurinn sjálfur. Þetta var auðvitað mun kostnaðarsamara en sú leið sem bæjarstjórn valdi, en þannig hefði verið hægt að halda í söguna og nýta húsnæðið. Hvort Akranesbær hefði getað staðið undir þeim kostnaði skal ósagt látið.

Úr því valið var að rífa verksmiðjuna á að fella skorsteininn líka.

[Ómar Ragnarsson, 11.4.2018 kl. 14:51]

Eins og þú sérð, Gunnar, tel ég að fyrst þessi skorsteinn er kennileiti, sem sést frá Reykjavík og er því hluti af sjóndeilarhring Reykvíkinga, eigi ríkið, sem upphaflega reisti verksmiðjunar, að kosta viðgerð og viðhald á skorsteininum. 

[456 (IP-tala skráð) 13.4.2018 kl. 19:28]

Hvenær breyttist Þingvallaurriðin í lax?

" Sogsvirkjanirnar standa áfram og mala gull, en þó þurfti að fórna þekktasta og besta laxastofni landsins vegna þeirra. Aðalatriðið héðan af er þó það að viðhalda þeim og öðrum helstu táknum um framfarabaráttu þjóðarinnar. "