Hluti af stórbrotnu sjónarspili sem nær upp í Skaftárkatla.

Allt svæðið frá Skaftárkötlum uppi í Vatnajökli og niður til sjávar er leiksvið stórbrotins sjónarspils náttúruaflanna á þessu svæði, sem skiptist í stórum dráttum í tvo meginkafla, sandkafla og hraunkafla, sem hvor um sig eru nokkur hundruð ára gamlir og skiptast á. 

Hraunkafli dundi á í stærsta eldgosi á sðgulegum tíma á jörðinni, Eldgjárgosinu 934, þegar hraun rann enn lengra en í Skaftáreldagosinu 1783, eða alla leið niður í Meðalland, langleiðina niður að sjó. 

Þá tók við eins konar sandkafli eða uppgræðslukafli þangað til næsta stórgos varð 1783. Rannsóknir Jóns Jónssonar jarðfræðings bentu til að mun minna gos, sem kenna mætti við bæjarröðina Tólfahring fyrir ofan núverandi byggð í Skaftártungu, hefði orðið um þremur öldum eftir Eldgjargosið. 

Í Skaftáreldagosinu 1783 rann hraun yfir þann sand og þann jarðveg sem orðið hafði til síðan 934.  

Á síðustu öld óx mjög jarðhiti í svonefndum Skaftárkötlum suður af Bárðarbungu, sem hefur brætt ísinn ofan af sér þangað til bræðsluvatnið í þeim var orðið það mikið að það brýst undir jökulinn og fer sem hamfarahlaup niður allan jarðveginn með nokkurra missera millibili. 

Þessum Skaftárhlaupum hefur fylgt gríðarmikill aurframburður sem hefur fyllt stóran hluta af Eldhrauni af sandi. Þetta tímabil, sem nú stendur mætti kenna við sandinn og kalla sandkaflann í hinu tröllaukna sjónarspili sem náttúruöflin á þessu svæði standa fyrir.  

Hið mikla sandmagn hefur skapað gróðureyðingu og smám saman tekið fyrir það vatnsrennsli, sem hefur síast niður í tvo fallega veiðilæki í Landbroti, suðaustur af Kirkjubæjarklaustri. 

Landgræðslan og Vegagerðin hafa reynt að hamla gegn ágangi hlaupanna í Skaftá með gerð varnargarða, en um þessi mál hafa staðið deilur, enda úr vöndu að ráða, hvað sem gert er eða ógert látið.  

Meginmyndin er skýr: Það stendur yfir sandkafli í hinni eilífu átakasögu hrauns og sanda í einhverju stærsta sjónarspili náttúru jarðar sem er þess eðlis, að ömurlegt er að vita til þess að nú skuli vera stefnt að virkjunum í Hverfisfljóti, Skaftá (Búlandsvirkjun) og Hólmsá. 

Og á tímabili var sótt fast að fá að veita Skaftá yfir í Langasjó og fylla þetta dásemlega fagra vatn af auri til þess að skrapa saman 30 megavöttum af raforku í Tungnárkerfinu. 

Ellefu kílómetra farvegur Grenlækjar nánast þurr