Hliðstætt leikrit og í Súezdeilunni 1956 ?

Ýmsir aðilar, beinir og óbeinir að óróanum í Úkraínu, reyna að stunda vandasaman línudans í málinu, vegna samtvinnaðra beinna og óbeinna hagsmuna, sem hið alþjóðlega hagkerfi bindur á milli þjóða.

Í þessum línudansi virðist margt vera líkt leikriti, svo sem yfirlýsingar Pútíns þar sem hann er að hvetja sína menn í Úkraínu til að hægja á sér. Samt hafa þeir boðskap þessa erkibiskups sína að engu og Pútín er grunaður um græsku, að segja þetta sem hluta af leikriti sem hann hafi sett upp.

Upp í hugann kemur Súezdeilan 1956. Þá var leikið heilmikið leikrit. Egyptar þjóðnýttu Súezskurðinn og Bretar og Frakkar urðu æfir. Bandaríkjamenn reyndu hins vegar að halda aftur af þeim, en þessi gömlu stórveldi, sem máttu muna sinn fífil fegri, áttu afar erfitt með að sætta sig við ægivald Kananna.

Sett var í gang leikrit, sem leit vel út á yfirborðinu: Ísraelsmenn réðust á Egypta út af litlum sökum, hertóku Sínaískaga og sóttu í átt að Kaíró og Súezskurðinum.

Bretar og Frakkar, sem auðvitað voru búnir að æfa leikritið vel og vígbúast fyrirfram vegna ótryggs ástands, sendu þá  öflugt herlið, nefnt "friðargæslusveitir" til að stilla til friðar á milli Egypta og Ísraelsmanna, og fyrir merkilega tilviljun stóð þannig á, að til að komast á milli stríðandi aðlia þurftu Bretar og Frakkar að hertaka Súezskurðinn.

Bandaríkjamenn sáu greinilega í gegnum þetta og nýttu sér aðstöðu sína hjá Sameinuðu þjóðunum og atbeina Sovétmanna til að þær legðust gegn þessari herför og eftir heilmiklar samningaviðræður varð niðurstaðan alger sneypuför fyrir Breta og Frakka.

Súezdeilan, sem átti að sýna að Bretar og Frakkar væru enn öflugar þjóðir í fremstu röð varð þvert á móti til þess að sýna, að tími þeirra sem stórvelda var liðinn og að tvö risaveldi, Bandaríkin og Sovétríkin drottuðu í raun yfir heimsmálunum næstu 35 árin.

Anthony Eden bugaðist í deilunni og sagði af sér embætti forsætisráðherra. Bæði Bretar og Frakkar höfðu tapað nýlendum sínum, Frakkar beðið afhroð í Vietnam 1954 og framundan voru tveir áratugir hjá Bretum sem "the sick man of Europe" sem urðu að sætta sig við það að geta ekki einu sinni beitt herafla sínum af alvöru í þremur Þorskastríðum við örþjóðina Íslendinga, heldur skíttapa þeim öllum.

Það var ekki fyrr en Járnfrúin Thatcher koms til valda að stríð  út af smáeyjum hinum megin á hnettinum hressti Breta við tímabundið.

Hvernig spilast úr hugsanlegu leikriti í kringum Úkraínudeiluna er óvíst, en hitt er víst, að það er ekki alltaf allt sem sýnist.   

 

 

 

  

Mannfall í Mariupol

Flestar verðlaunaveitingar orka tvímælis. Bandarískt glerhús.

Söngvakeppni evrópskra sjónvarpsstöðva orkar tvímælis, er eins og flestar verðlaunaveitingar eða keppni.

Því veldur ekki aðeins það að erfitt er að deila um smekk, heldur einnig umdeilanlegar reglur sem keppt er eftir.

Sum frægustu lögin, sem kynnt voru fyrst í söngvakeppninni, komust til dæmis ekki í efstu sætin árin sem þau kepptu. Og önnur lög, sem urðu efst, hurfu fljótlega af sjónarsviðinu.

Þegar bandarískt blað bendir á þetta varðandi söngvakeppnina er kastað úr glerhúsi varðandi vitið á bak við hana. Sjálfir hafa Bandaríkjamenn verið í fararbroddi varðandi keppni af ýmsu tagi, sem skilar oft mjög umdeilanlegum niðurstöðum, en hefur þó þann viriðingarverða tilgang að veita skemmtun, umræður, deilur og síðast en ekki síst, heilmikið "show".

Óskar, Emmy og hvað þetta heitir nú allt.

Sumir helstu og frægustu jöfrar í kvikmyndaheimsins fengu aldrei Óskarsverðlaun, svo sem sjálfur Hitchcock. Sumar myndirnar, sem sópuðu til sín verðlaunum, voru meira umbúðir en innihald.

Þetta á ekki aðeins við um listir heldur keppni í gerð ýmissa hluta, svo sem bíla.

Sumir bílar, sem hömpuðu titlinum "bíll ársins í Evrópu" reyndust skammlífir. Má nefna Porsche 928, Citroen CX og Rover 3500 sem dæmi.

Aðrir bílar, sem reyndust marka tímamót, svo sem Volkswagen Golf, fengu ekki náð fyrir hinum viðurkenndu álitsgjöfum.

Um allt af þessu tagi má deila, eins og árlegar deilur um "íþróttamann ársins" á Íslandi bera vitni um.

En þetta gefur lífinu og tilverunni lit og eitthvað til að tala um og deila um í samræmi við misjafnt mat manna, sem ýmist skapar hrifningu eða hneykslan.  

Vita að keppnin er fáránleg

Ástin á "Móður Rússlandi" skóp sigurinn yfir Hitler.

Rússland var, er og verður land mótsagna. Stalín hefur verið kennt um dauða að minnsta kosti 20 milljóna manna og mikil mistök í stríðinu við Þjóðverja 1941-45.

Grimmdarleg iðnvæðing landsins, harðneskjuleg þjóðnýting landbúnaðins og miskunnarlaus útrýming og dráp allra, sem þessi ofsóknarbrálæðingur stóð fyrir fyrir stríðið, ollu því að ólíklegt var að slíkur maður gæti þjappað þjóðinn að baki sér gegn stærstu innrás allra tíma.

En Stalín var slóttugur, slakaði á klónni, tók aftur upp heiðursmerki í hernum og höfðaði til föðurlandsástar Rússa, - þess að verja þyrfti "Móður Rússland", hvað sem það kostaði.

Þegar SS-sveitirnar hófu útrýmingarherferðir sínar í kjölfar innarásarinnar sá þjóðin að hún átti um ekkert að velja nema að þjappa sér á bak við Stalín og það gerði hún.

Það kostaði að minnsta kosti 20 milljónir mannlífa og fyrstu tvö ár stríðsins báru Sovétmenn hitann og þungann af striðinu. Herafli Rommels í Norður-Afríku var aðeins 5% af herafla nasista í Rússlandi, þ.e. 20 sinnum fleiri hermenn voru þar.

Sigur Breta við El Alamain markaði ekki straumhvörfin í stríðinu heldur sigrar Rússa í Stalingrad og við Kursk.  

Herafli Rommels var meira að segja aðeins hálfdrættingur á við herafla Þjóðverja í Noregi einum.

Bandaríkjamann máttu hafa sig alla við að tapa ekki fyrir Japönum á árinu 1942 en auðvitað munaði samt um þátttöku Vesturveldanna í stríðinu þótt heimsbyggðin eigi það fyrst og fremst Rússum að þakka að Bandamenn réðu niðurlögum Hitlers, Mussolinis og japönsku heimsveldasinnanna.

Það er kaldhæðni og mótsögn fólgin í því, að ef iðnvæðing Stalíns hefði ekki verið svona skefjalaus, hefði stríðið sennilega tapast. Hvort hægt hefði verið að ná þessari iðnvæðingu fram án hinna hrikalegu mannfórna er síðan önnur saga.  

Á sama hátt og föðurlandsást réði úrslitum í mesta hildarleik hernaðarsögunnar er það aðeins önnur hliðin á peningnum.  Á hinni hliðinni er sú hætta, sem því fylgir að hægt sé að misnota þessa sterku kennd.

Rússland, víðfeðmasta ríki heims, liggur á mörkum Evrópu og Asíu og Rússar hafa alltaf verið tvístígandi og átt erfitt með að vinna úr því.

Þeir eiga mjög slæmar minningar frá ásælni Napóleons og Hitlers í völd og áhrif í nágrannaríkjunum Rússlands, en þessar minningar koma óhjákvæmilega og skiljanlega upp með réttu eða röngu þegar NATO og ESB fá vaxandi hljómgrunn í hlaðvarpa Rússlands.  

Rússar hafa alla tíð verið veikir fyrir sterkum stjórnendum, jafnvel grimmum eða spilltum einræðisherrum.

Nöfn eins og Katrín "mikla", Pétur "mikli" segja ákveðna sögu, - og veldi Lenins og Stalíns á sínum tíma sýnir svipað.

Ýmislegt sem Pútín segir og gerir þessar vikurnar vekur vonir um að haldi skynsamlega á sínum spilum svo harmsaga stórfelldra átaka endurtaki sig ekki á aldarafmæli Fyrri heimsstyrjaldarinnar.

  

  

Pútín hrósar föðurlandsást Rússa

Einsdæmi að starfsmannafélag vildi ekki nýtt húsnæði.

Líklega er það einsdæmi, að starfsmannafélag opinberrar stofnunar hafi frekar viljað starfa áfram í óhentugu húsnæði, sem ekki var hannað fyrir stofnunina, heldur en að smíðað yrði nýtt og sérhannað hús yfir starfsemin eins og gerðist með smíði Útvarpshússins á sínum tíma.

Ég var í samráðsnefnd vegna þessa og man nokkuð vel eftir þessu. Ástæðan fyrir andstöðu starfsmanna var einföld: Við sáum blasa við að nýja húsið yrði ekki aðeins of stórt, heldur var það í ofanálag ekki hannað fyrir sameiginlega byggingu yfir útvarp, sjónvarp og tækjageymslu, heldur aðeins fyrir starfsemi hljóðvarpsins og skrifstofuhluta stofnunarinnar ! 

Sjónvarpið átti að vera í annarri byggingu og tækjahlutinn í þeirri þriðju !   

Þegar "nefnd um opinberar framkvæmdir" sá þessi ósköp sem átti að þekja mestallt svæðið á milli fjögurra gatna, hafnaði hún þessari yfirþyrmandi stóru og og fáránlega dýru hugmynd að sjálfsögðu.

Þá hefði verið eðlilegt að sest yrði niður að nýju og hæfilega stórt hús hannað upp á nýtt fyrir allar þrjár deildirnar.

En nei, í staðinn fannst þeim sem að þessari vitleysu stóðu, hugmyndin vera svo heilög, að í staðinn yrði sjónvarpinu og tækjadeildinni troðið inn í það hús, sem upphaflega átti bara að hýsa skrifstofuhlutann og hljóðvarpið !  

Ég man að Emil Björnsson, þáverandi fréttastjóri Sjónvarpsins, lagðist strax eindregið gegn þessu, enda blasti við að þessi hrákalausn fáránleikans yrði að mörgu leyti verri en ef við værum áfram í Bílasmiðjuhúsinu við Laugaveg.

Hrafn Gunnlaugsson orðaði þetta vel síðar þegar hann kom til starfa síðar sem dagskrárstjóri Lista- og skemmtideildar Sjónvarpsins: "Útvarpshús á ekki að vera dýrt og hátimbrað minnismerki um glæsi-arkitektúr, heldur einungis hagkvæm bygging verksmiðju þar sem framleitt er menningarefni."  

Þrátt fyrir baráttu gegn þessum ósköpum tókst ekki að afstýra þessu stóra menningarslysi, því auðvitað er það stórfellt menningarslys þegar fjármunum er eytt í bruðl og vitleysu áratugum saman í stað þess að nýta það til þess eina, sem menning byggist á, sköpum menningar og listar.

Það var erfitt um vik fyrir okkur, sem andæfðum, að koma sjónarmiðum okkar á framfæri, af því að okkur var málið skylt og "of nálægt okkur, og því viss lömun í gangi.

Sem dæmi má nefna, að til þess að forsóma ekki alveg að Ríkisútvarpið sjálft fjallaði þó um þessar deilur, varð niðurstaðan sú að aðeins yrði flutt ein sjónvarpsfrétt þar sem gagnstæð sjónarmið fengju að vegast á.

Gerð var ein frétt og ég fékk það verkefni að rekja rök andófsmanna og varð að klára það á 40 sekúndum !

 Ég man enn hve erfitt það var fyrir mig að pakka þessu stóra máli niður í svo stuttan tíma, enda gæti ég skrifað langt og skrautlegt mál um þetta endemi sem Útvarpshúsið er.  

Borgin skoðar Efstaleiti