"Hver hefur drepið mann...?" Hver hefur misst vitið?

Fræg eru orðin, sem Halldór Laxness lagði Jóni Hreggviðssyni í mun í Íslandsklukkunni: "Hver hefur drepið mann og hver hefur ekki drepið mann? Hvenær hefur maður drepið mann og hvenær hefur maður ekki drepið mann?"

Þau koma í hugann þegar Donald Trump segir, að Stephen Bannon hafi misst vitið þegar hann missti starf sitt í Hvíta húsinu.  

Stephen Bannon var svo mótandi í málflutningi og aðferðum Donalds Trumps í kosningabaráttunni 2016, að segja má að þegar Trump rak hann, hafi skepnan risið gegn skapara sínum. 

Nú segir Trump að Bannon hafi misst vitið og sé geðveikur. 

Svona orðbragð og fleira sem forsetinn hefur sagt vekur hins vegar spurningar um það hverjir séu geðveikir og hverjir ekki. "Hver hefur misst vitið og hver hefur ekki misst vitið? Hvenær hefur maður missti vitið og hvenær hefur maður ekki misst vitið?"

Trump segir Bannon hafa misst vitið

Sérkennileg þróun máls að útrýma lykilsögnum og heitum.

Málnotkun og orðaforði eru í sífelldri þróun í tungumálum heims og ekkert sérstakt um það að segja, það er bara eðlilegt. 

En sumt vekur þó furðu, eins og þegar gömul og þægileg lykilorð, eins og sumar sagnir eru, víkja fyrir nafnorðum sem skapa málalengingar og jafnvel misskiling. 

Sögnin að vera er stutt og þægileg og prýðir fyrirsögn tengdrar fréttar á mbl.is: "Helmingur seldra bíla var rafknúinn." 

En síðan hverfur þessi einfalda sögn í fréttinni og víkur fyrir nýrri sögn sem þar að auki er tvíræð, því að sögnin að mynda þýðir bæði að búa eitthvað til og að taka mynd af einhverju. 

Hliðstæða við þetta væri ef það væri ekki talið nógu fínt að segja "konur eru helmingur landsmanna" heldur þætti flottara að segja: "konur mynda helming landsmanna". 

Það má leika sér með þetta.

Segjum að rannsókn leiði í ljós að "helmingur erlendra ferðamanna tekur landslagsmyndir". 

En með nýja orðalaginu yrði sagt: Rannsókn leiðir í ljós að "landslagsmyndir mynda meira en helming þeirra mynda sem erlendir ferðamenn mynda." 

Sífellt dynur í eyrum hið skæða nafnorð "aukning" í eftirsókninni eftir hátimbruðum málalengingum, til dæmis þegar sagt er "aukning hefur orðið í fjölda fólks" í stað þess að segja einfaldlega "fólki hefur fjölgað," notuð tíu atkvæði í sex orðum í stað þess að nota sex atkvæði í þremur orðum. 

Helmingur seldra bíla var rafknúinn