Herferðin gegn vísindum og sérfræðingunum.

Herferð er stórt orð um fyrirbæri, en þegar farið er yfir það stórflóð andróðurs gegn vísindum vísindamönnum og sérfræðingum sem hefur verið á samfélagsmiðlum og víðar síðustu ár kemur þetta lýsingarorð vel til greina. 

Þegar þessi orð eru skrifuð er verið að sýna heimildarmynd um starfsemi Veðurstofu Íslands í eina öld, sem gefur svolitla nasasjón af því fjölþætta vísindastarfi sem unnið er þar á bæ. 

Síðuhafi hefur farið í ótal leiðangra með náttúruvísindamönnum um allt land í hálfa öld og dáðst að þeim eldmóði og dugnaði, sem þarf að sýna í vísindaleiðöngrum um allt land við hvaða aðstæður, sem er og við hvaða veðurskilyrði sem er. 

Í ljósi þess ómissandi gildis sem vísindastörfin skila verða til tvenns konar tilfinningar við að sjá heimildaþætti á borð við þennan. 

Annars vega gleði og hrifning yfir því hvernig "vísindin efla alla dáðÞ" eins og skáldið orðaði það, en því miður einnig undrun og dapurleiki yfir því hvernig áhrifamiklir skríbentar á netinu sýna þessu vísidastarfi hina megnustu óbeit og fyrirlitningu. 

Það er tll dæmi undarleg tilfinning að sjá á svona mynd eftir ótal ferðir með vísindafólki hvernig í mörgum ummælum og skrifum er leitast við að ófrægja vísindastarfið.

Í myndinni áðan var til dæmis greint frá samfelldari og langvinnari mælingum á jöklum og veðurfari en þekkst hafa annars og rætt við Odd Sigurðsson, sem hefur starfað við þær í meira en aldarþriðjung, en andófsmönnum gegn niðurstöðum vísindamannanna munar ekkert um það að bera lygar og falsanir upp á vísindafólkið varðandi hlýnun loftslags og áhrif hennar á jöklana.

Nú er meira að segja farið að bera á andófi gegn því sem færustu sérfræðingar í sóttvarnarlæknavísindum hafa fram að færa, einmitt þegar mest þarf á þekkingu þeirra og reynslu að halda.

Nú standa jarðarbúar frammi fyrir mörgum árskorunum þar sem lífsnauðsynlegt verður að vinna úr breyttum aðstæðum með rannsóknum og upplýsingum, meðal annars í ljósi COVID-19 faraldursins og áhrifum rányrkju jarðarbúa á fjölmörgum auðlindum, sem koma fram í súrnun hafs og útblásturs koldíoxíðs.

En harðsnúin valdaöfl með harðsnúna forystu, standa fast gegn öllum breytingum, sem vísindasamfélagið getur lagt til.    

Faraldurinn mun breyta framtíðinni

Gegn alheimsdrepsótt verður að nota öll bestu fáanlegu úrræði.

Nú má víða sjá í aðgerðum stjórnvalda og stofnana hve mikilvægt það er að taka COVID-19 engum vettlingatökum.  

Í Noregi lagði ríkisstjórnin fram lagafrumvarp um það að þegar brýn nauðsyn krefði þyrfti ríkisstjórnin ekki samþykki þingsins við lög og aðgerðir, sem þyldu ekki bið. 

Heimildin átti að gilda til fjögurra mánaða, en á þinginu heyrðust þær raddir, að með þessu tæki Erna Solberg sér einskonar einræðisvald, sem ekki hefði áður verið tekið þar á friðartímum í meira en tvö hundruð ár. 

Fór svo að gildistíminn var styttur niður í 100 ár og settir varnaglar, en þetta mál sýnir glögglega að einskonar hernaðarástand getur ríkt í baráttunni við vágesti á heimsmælikvarða. 

Í Bandaríkjunum er vaxandi togstreita á milli ríkisstjóra og valdamanna einstakra ríkja og forseta Bandaríkjanna vegna meints forystuleysis þess síðarnefnda. 

Aðgerðir hér á landi hafa notið þess, eins og í Suður-Kóreu, að rösklegar var gengið að verki við skimun og sýnatöku en annars staðar og þess vegna gáfu ítarlegri upplýsingar hér um gang veikinnar betri grundvöll til að taka yfirvegaðar ákvarðanir. 

Það er því slæmt ef hægt er á því átaki, sem hófst svo myndarlega á dögunum. 

„Þetta er alveg með ólíkindum — hvað er að?“

Engin lausn er góð, en ógilding getur orðið verst.

Það fer mjög eftir aðstæðum, hvaða lausn íþróttahreyfingin velur varðandi ókláruð mót eða væntanleg. 

Ógilding keppnistímabils, sem langt er komið, er hins vegar sú lausn, sem getur orðið verst. 

Það er líkast til rétt hjá Wayne Rooney að það yrði afar ósanngjörn lausn varðandi ensku knattspyrnuna að blása mótið af og ógilda það með öllu, einkum vegna þess hve fágæta yfirburði liðið hefur lengst af haft í keppninni í vetur. 

Síðuhafi varð eitt sinn fyrir barðinu á því i Borgarfjarðarrallinu fyrir 40 árum, að langlengsta og erfiðasta sérleiðin, um Hítardal, og var eina alvöru leiðin í keppninni og gaf góðar vonir. 

En hún var síðasta sérleiðin og reyndist ófær vegna vatnavaxta, því slegin af en þáverandi staða í rallinu látin gilda. 

Vegna smá óhapps höfðu nokkrar sekúndur tapast á einni af komnum sérleiðum, og það munaði aðeins tveimur sekúndum á fyrsta sæti og þriðja sæti í lokin, sem varð hlutskiptið og súrt epli í að bíta. 

Það átti eftir að koma sér illa á stigatöflunni síðar um sumarið í þeirri afar hörðu keppni sem ríkti. 

En ógilding Borgarfjarðarrallsns hefði á heildina litið verið versti kosturinn, þótt það hefði komið sér vel fyrir síðuhafa.  

 

Liverpool á skilið að verða meistari

Atburðir og áföll sem breyta heimssögunni.

Þegar litið er á atburðarásina í COVED-19 málinu sést að það var ekki spurning um hvort, heldur hvenær drepsóttarfaraldur af nýrri gerð yrði illviðráðanlegur vegna þess að rangt var brugðist við, og menn vanmátu vágestinn af því að þeir höfðu sloppið með "þetta hafði reddast" í hliðstæðum tilfellum fram að því. 

Þegar svona gerist er þó sú von fyrir hendi, að ekki verði á ný gerð sömu mistökin, og að drepsóttarfaraldur með þessar orsakir og mistök, verði fyrirbæri, sem hverfi úr sögunni. 

Heimssagan geymir fjölmargar hliðstæður fyrirbæra, sem einfaldlega hurfu af sjónarsviðinu af því að menn sáu í hverju mistökin höfðu falist. 

Sem dæmi má nefna stóru orrustuskipin, sem stórveldi heimsins héldu að væru öflugustu vopnin í sjóhernaði. Gríðarlegur eyðingarmáttur 15 þumlunga fallbyssna á skipum eins og HMS Hood,  voru talin atriði, sem gerðu þessi bákn ómissadi og ósigrandi ógnvalda í hernaði. 

Í Seinni heimssstyrjöldinni bundu nokkrar skelfilegar ófarir þessara skipa endi á tilvist þeirra. 

Með tilkomu öflugra flugvéla, sem gátu notað stór flugmóðurskip, gerbreyttist vígstaðan í sjóhernaði og risastóru vígdrekarnir hurfu einfaldlega líkt og risaeðlurnar höfðu gert í dýraríkinu fyrir milljónum ára. 

Stóru orrrustudrekarnir höfðu einfaldlega orðið hrikaleg tímaskekkja. 

Síðuhafa er enn í minni þegar fyrstu farþegaþoturnar, De Havilland Comet, komu til sögu snemma á sjötta áratugnum og sýndust ætla að gerbylta flugsamgöngum, tvöfalt hraðfleygari en gömlu vélarnar með bulluhreyflana. 

Síðan byrjuðu, öllum að óvörum, miklar ófarir í þotufluginu og Comet þoturnar hrundu niður. 

Á tímabili var hægt að líkja þessu við óviðráðanlegan drepsóttarfaraldur, sem herjaði á farartæki, sem væru komin fram úr sjálfum sér. 

Við tóku árin 1952-1958 þegar reynt var að endurbæta og stækka stærstu bulluhreyflavélarnar á borð við DC-7-C og Lockheed Constellation með þeim afleðingum að flug þeirra varð að vísu langdrægara, en greinilega á mörkum þess að ofbjóða getu hinna úreltu hreyfla. 

Í nokkur misseri stóð yfir yfirgripsmeta rannsókn í sögu flugsins á því, hvað í ósköpunum hefði getað grandað Comet-þotunum líkt og þegar flugur væru skotnar niður. 

Niðurstaðan kom á óvart, en reyndist timamótauppgötvun: Málmþreyta í umgjörð hinna ferköntuðu glugga á þotunum. 

Tilkoma nýrra og betri hreyfla og stærri og fullkomnari þotna gerði Comet úrelta, þótt hún væri endurlífguð, og þotubyltingin tafðist um sjö ár, en hún kom samt og sló gömlu bulluhreyfavélarnar algerlega út af borðinu. 

Og rannsóknaraðferðin við að leysa gátuna um Comet, reyndist undirstaða slíkra framfara í öryggismálum og flugslysarannsóknum, að nú koma ár með engu stóru slysi í hinni gríðarlegu flugumferð nútímans.  

Svipað hafði gerst tuttugu árum fyrr, þegar stóru lofskipin þóttu hámark fullkomunar í flugi, og Íslendigar stóðu, eins og aðrar þjóðir, agndofa og horfðu á þessi risaflykki á borð við Zeppelin fljúga yfir hausamótum sínum, strax árið 1930, áður en nokkrar farþegaflugvélar af nothæfri stærð gætu komist yfir úthöfin. 

Eitt stórslys, þegar loftskipið Hindenburg fórst 1937, batt snöggan enda á stutt yfirráð og dýrð lofskipanna.  Árið eftir flugu Þjóðverjar fjögurra hreyfla Focke-Wulf Fw 200 í einum áfanga fram og til baka í einum áfanga milli Brlínar og New York og gáfu þannig smjörþef af þeim millilandaflugsamgöngum, sem koma myndu innan tíu ára. 

Vonandi verður nú sá lærdómur dreginn af COVID-19, að orðið geti straumhvörf í læknisfræði og heilbrigðisvísundumm. 

Flugleiðir til landsins gætu lokast

Á degi ljóðsins og hertra aðgerða: "Lífið er alltaf núna."

Á þessum laugardegi 21. mars, þegar boðaðar eru hertar aðgerðir vegna COVID-19, sést á facebook, að Ingibjörg Björnsdóttir minnir á að í dag, 21. mars, sé dagur ljóðsins, og að ekki sé úr vegi að minnast þess á einhvern hátt. 

Hér kemur viðbragð við þessum aðstæðum dagsins með ljóði og lagi til uppörvunar, sem ber heitið "Lífið er alltaf núna": 

 

LÍFIÐ ER ALLTAF NÚNA. (Með sínu lagi) 

 

Hver andrá kemur og hún fer; 

og einn og sér er dagur hver. 

Hvort margir góðir dagar koma, er óvíst enn. 

 

Þótt hamingjan sé ekki alltaf gefin

og óvissan sé rík og líka efinn

munum, er við æviveginn stikum, 

að ævin, hún er safn af augnablíkum. 

Það er svo morgunljóst og ekki snúið,

að þau eiga samleið, hamingjan og núið. 

Missum ekki´á hamingjuna trúna; 

munum það, að lífið er alltaf núna. 

 

Hver andrá kemur og hún fer

og einn og sér er dagur hver. 

Hvort margir góðir dagar koma´er óvíst enn. 

En fjársjóð geymir fortíðin, 

sem felur í sér vísdóminn; 

"svo lærir lengi sem lifir" segja menn. 

 

Er andstreymi og mistök okkur þreyta, 

þá er samt víst, að því mun ekkert breyta

að ævin, hún er safn af augnablikum

er æviveg í tímans straumi stikum. 

Morgunljóst það er og ekki snúið,

að þau eiga samleið, hamingjan og núið. 

Einlæg missum aldrei á það trúna, 

að við leitum hamingjunnar núna. 

 

Hver andrá kemur og hún fer

og einn og sér er dagur hver. 

Missum ekki´á hamingjuna trúna. 

Fjársjóð geymir fortíðin, 

sem felur í sér vísdóminn; 

með bæn í hvert sinn leitum hamingjunnar núna. 

 

 

Boðar hertar aðgerðir vegna veirunnar

Magnaðir danskir sjónvarpsþættir um COVID-19.

Á vef danska sjónvarpsins má sjá tvo magnaða heimildarþætti um COVID-19 veiruna þar sem vegferð hennar er rakin fjóra mánuði aftur í tímann. 

Þar sést, að í þeim ríkjum, þar sem verian hefur gert mestan usla, var ekki farið eftir tilmælum reyndustu sérfræðinga Alþjóða heilbrigðisstofnunarinar, heldur reynt að finna upp eitthvað öðruvísi hjol en kringlótt. 

Í upphafi kom veikleiki alræðis og kúgunar kommúnistastjornarinnar í Kína í ljos, þegar menn héldu fyrst að um SARS-veiruna væri að ræða og gripu til harkalegra og skelfilegra ráða alræðisins til að losa sig við þá, sem vöruðu við faraldrinum. 

Snjallsímarnir reyndust það tæki, sem sneri þessu við, því að ekki var hægt að stöðva útbreiðslu hinna skelfilegu mynda, sem bárust um heiminn, meðal annars af dauða Li Enliang læknis af völdum veikinnar, sem mest hafði varað við henni. 

Þá sneri alríkisstjórnin blaðinu algerlega við og fór út í fordæmalausar og altækar aðgerðir, þar sem geta og afl kúgunarkerfisins var nýtt til hins ítrasta. 

Þá leit Wuhan út svipað því sem nú er að sjá á Ítalíu og viðar, þar sem öllu hefur verið skellt í lás. 

En áætlað er að Kínverjar hafi´í upphafi sóað 2-3 vikum í tóma vitleysu, og þá hafi komið þeim í koll, að í fyrri faröldrum þessararar aldar, SARS og Ebólu, hefur tekist til þessa að koma í veg fyrir alheimsfaraldur. 

Samt dreifðist fyrrnefnda farsóttin til 21. lands á 21 degi.  Svo er að sjá að naumir en tímaabundnir sigrar á þessum drepsóttum hafi kostað ofmat sumra á því að skást sé að láta reka á reiðanum undir kjörorðinu: Þetta reddast og slá af kröfum þeirra, sem mesta reynslu og yfirsýn höfðu: Alþjóða heilbrigðisstofnunin, WHO. 

Svo virðist í af hinum mögnuðu dönsku sjónvarpsþáttum að tvenn frávik frá ráðleggingum WHO hafi reynst dýrkeyptust; á Norður-Ítalíu og í Bandaríkjunum. 

Í báðum tilfellum felast mistökin í því sama og gerðist fyrstu tvær vikurnar í Kína, að vanrækja stórlega þá höfuðnauðsyn að afla sem fljótast eins mikilla upplýsinga um faraldurinn og mögulegt eru og gripa strax til aðgerða á þeim grundvelli. 

Þetta gerðu Íslendingar og urðu með því fyrirmynd annarra, meðal annars með því að verða fyrstir til þess að greina hættuna á Norður-Ítalíu, sem skipti miklu máli hér á landi sem annars staðar. 

Trump forseti virtist í fyrstu ala með sér von um að málin redduðust og veikin hefði engin áhrif á endurkjör hans og tók afar sjálfhverfa afstöðu, með því að hunsa ráðleggingar WHO, eins og það væri eitthvað keppikefli í sjálfu sér. 

Sú staðreynd að í Bandaríkjunum eru margt af færasta vísindafólki á þessu sviði skóp mynd af fölsku öryggi, sem forsetinn hélt mjög frammi i upphafi, því að á móti kemur að tugir milljóna Bandaríkjamana eru utan heilbrigðisþjónustu á grundvelli sjúkratrygginga, og til að bæta gráu ofan á svart, skimuðu Bandaríkjamenn færri hlutfallslega en nokkur önnur þjóð, hundrað sinnum færri en til dæmis Íslendingar og Suður-Kóreumenn, og fóru Kanar þannig á mis við lífsnauðsynlegar upplýsingar. 

Án þess að taka sýni er ekki hægt að rekja feril veikinnar aftur í tímann og reyna að kortleggja útbreiðslu hennar.

Nú eru þeir byrjaðir að súpa af því seyðið. 

Í Danmörku er búist við að veikin nái hámarki í síðari hluta apríl eða byrjun maí og rénun veikinnar í Wuhan gefur ákveðna von. 

En ef miðað er við það að veikinnar varð fyrst vart hér á landi í lok janúar, sýnist vart að búast við mikilli rénun hér fyrr en í júní.  

„Við erum öll í sóttkví núna“

Ómetanleg aðgerð og kannski sú mikilvægasta: stórfjölgun öndunarvéla.

Fregnir af örvæntingarfullri baráttu heilbrigðisstarfsfólks á Spáni til að bjarga lífi alvarlega veikra sjúklinga af völdum COVED-19 veirunnar hafa verið hræðilegar. 

Þær styðja eindregið þá markvissu viðleitni íslenskra yfirvalda að reyna að lækka kúfinn á útbreiðslu veikinnar, svo að hún verði ekki eins mannskæð og hún gæti annars orðið. 

Þar geta meira en tvöfalt fleiri öndunarvélar en voru fyrir verið úrslitaatriði og mikilvægasta aðgerðin samhliða því að fyrir hendi sé nóg af fullnægjandi húsnæði, legurými og þjónustu fyrir þá sem veikastir verða. 

Níu öndunarvélar bætast við í næstu viku

Hvað næst? Að HIV hafi eingöngu verið Afríkubúum að kenna?

Allar nýjar tegundir af farsóttum og drepsóttum hafa komið fyrst fram á einhverjum stað. Stundum koma dýr við sögu, svo sem rottur í svarta dauða og apar í eyðni. 

síðasta risastóra drepsóttin á undan COVED-19, sem varð milljónum fólks að fjörtjóni, var af völdum svonefnds HIV-smits, sem barst til Bandaríkjanna frá Afríku. 

Löngu eftir að vesturlandabúum hafði tekist að ná árangri í meðferð þessa vógests var dánartíðnin í Afríku enn mæld í hundruðum þúsunda fórnarlamba. 

Samt var því að sjálfsögðu ekki haldið fram að það væri Afríkubúum að kenna, að þessi drepsótt varð til, hvað þá að klína Afríkunafni á HIV smitið. 

En nú bregður svo við að forseti Bandaríkjanna hefur hafið eins konar herferð á hendur Kínverjum vegna COVID-19 vegna þess að veirunnar varð fyrst vart í Kína. 

Hann klínir nafni Kína á veiruna og sjúkdóminn og fullyrðir, að það sé Kínverjum einum að kenna að hann varð til. Hugsanlega munu fleiri fylgja í fótspor hans og það má spyrja:  Hvað næst?

Að kalla eyðni Afríkuveikina og að sá sjúkdómur hafi eingöngu verið Afríkubúum að kenna? 

Ekki nútímahetjur heldur fávitar

Illviðri, eldsumbrot og drepsótt 1918 og 2020.

Stundum felast erfiðleikar í þjóðlífinu hér á landi í því, að að fleiri ein ein tegund af búsifjum og hamförum fara saman. 

Fyrir rétt rúmlega einni öld gerðist þetta á þann hátt, að árið byrjaði með fyrirbæri, sem síðar fékk heitið "frostaveturinn mikli", því að síðan 1918 hafa ekki komið á ný sambærilegar frosthörkur, þótt komið hafi hafísár á borð við þau sem voru á síðari hluta sjöunda áratugarins. 

Um haustið 1918 varð mikið Kötlugos, sem olli miklum landbreytingum milli Víkur og Kúðafljots og umróti á högum Skaftfellinga. 

Verst var þó spánska veikin, sem dundi yfir um haustið og drap um 500 manns hér á landi.

Nú eru aðeins liðið brot af þessu ári, en samt hafa óvenju skæðir illviðrakaflar og snjóþyngsli dunið yfir auk COVID-19 veirunnar, auk þess sem eldsumbrot neðan jarðar og jarðskjálftar hafa hrellt Suðurnesjamenn. 

Að öðru leyti eru þessi tvö tímabil, sem kennd verða við árin 1918 og 2020, ósambærileg enn sem komið er, varðandi stærð og afleiðingar.  

500 látnir 1918 samsvara um 1800 manns, miðað við fólksfjölda á landinu, en læknavísindi og kjör og bolmagn þjóðarinnar eru svo margfalt meiri nú en fyrir öld, að vonandi verður manntjón hvergi nærri í líkingu við það sem gerðist 1918. 

Illviðrunum í vetur fylgdu að vísu samgönguerfiðleikar, en frosthörkur voru engar. 

Og kvikuinnskot við Þorbjarnarfell er aðeins örlítið brot af þeim kynstrum af ösku og hamfarahlaupum, sem fylgdu Kötlugosinu 1918. 

 

Skjálftahrina við Grindavík

Sumarliði er fullur og Trump edrú: Ég veit allt, ég get allt.

Sumarliði er fullur, lag og ljóð Bjartmars Guðlaugssonar, kemur í hugann þegar skoðaðar eru yfirlýsingar valdamesta manns heims í aðeins einu máli, útbreiðslu COVID-19 veirunnar. 

Nema að valdamaðurinn þarf ekki að vera fullur. 

Hann kallar COVID-19, einn allra, alltaf Kínaveiruna, sem kínverska ógn. Hann hóf umræðuna á þann hátt að veiran væri pólitískt gabb, og að enginn þyrfti að efast um að í BNA næði hún engu flugi. 

Síðan brá svo við að hann brást við þessu gabbi með ferðabanni á útlendinga til Bandaríkjanna og segist nú hafa vitað það frá upphafi að þetta kínverska gabb yrði að heimfaraldri.

Það mætti vel íhuga það að senda Trump lag Bjartmars Guðlaugssonar í netpósti með enskum þýðingartexta, en textinn um Sumarliða byrjar svona á íslensku: 

 

Ég veit allt, ég get allt,

geri allt miklu betur en fúll á móti. 

Ég kann allt, ég skil allt, 

fíla allt miklu betur en fúll á móti....

haltu kjafti!  o. s. frv.... 

 

Kórónuveiran greind í öllum Bandaríkjunum