Stuðlagil er enn, en Stuðlagátt, Stapar, Arnarhvoll, langur nafnalisti, að eilífu grafin.

Þetar Kárahnjúkavirkjun var á dagskrá, stærsta og mest umhverfisspillandi mannvirki Íslandssögunnar, reyndi náttúruverndarfólk að halda fram öllum hinum fjölmörgu náttúruperlum sem Austurland bjó yfir til að styðja þá skoðun hinnar öflu baráttukonu, Louis Crossley, að virkjanasvæðið og áhrifasvæði þess byggi yfir þvílíkum náttúruverðmætum, að miklu frekar ætti að friða það, gera að þjóðgarði sem væri á Heimsminjaskrá UNESCO. 

Crossley hafði verið í fararbroddi slíkrar lausnar varðandi merkilega Franklinána á Tasmaníu og vissi hvað hún söng. 

Í viðleitni sinni við að halda fram náttúruverðmætum Austurlands var nefndur langur nafnalisti: Hafrahvammagljúfur, Stuðlagil, Sandskeið, Hjallar, Stapar, stuðlakletturinn Arnarhvoll, fossagilið Stuðlagátt, Töfrafoss, heita laugin Lindur, Kringilsárrani og Hraukarnir þar, Sauðárhraukar, Sauðárflugvöllur o.s.frv á svæði fyrirhugaðs Hálslóns.

Þetta var þó aðeins á þeim hluta virkjunarinnar sem tengdist virkjun Jökulsár á Dal, en listinn var líka langur á svæði virkjunar Jökulsár á Fljótsdal, fossarnir í þeirri á, stórfossarnir Faxi og Kirkjufoss, fossaröðin í Kelduá, hið fagra Folavatn að ógleymdum Eyjabökkum.  

En í krafti yfirburða í fjármagni, aðstöðu og völdum kaffærðu virkjanafíklar andófið og töluðu náttúruverðmæti Austurlands skipulega niður með þáverandi umhverfisráðherra í fararbroddi, sem gaf Eyjabökkum falleinkun án þess að skoða þá eða sjá, heldur felldi þennan dóm standandi í tíu kílómetra fjarlægð. . 

Virkjanamenn efndu fyrst til mikilla átaka um Eyjabakka, svo harðra, að náttúruverndarhreyfingin stóð örmagna eftir þann mikla slag.

Langi náttúrunafnalistinn drukknaði í þessu moldviðri, þar á meðal Stuðlagil, sem var, er og verður á sínum stað á Jökuldal. 

Þegar tíminn hefur liðið og mestöllum þessum stórkostlegu verðmætum hefur verið tortímt, standa samt nokkur þeirra eftir, misjafnlega lemstruð þó. 

Eitt þeirra, Stuðlagil, nokkra tugi kílómetra utar en Kárahnjúkastífla, hefur þó þá sérstöðu að vera næst hringveginum og betur aðgengilegt á lengri tíma á sumrin en áður var. 

En eftir stendur sú niðurstaða Rammaætlunar, sem séð var um að birtist ekki fyrr en búið væri að undirrita samnninga um Kárahnjúkavirkjun, að þessi virkjun hefur valdið mestu mögulegu neikvæðum og óafturkræfum umhverfisspjöllum allra virkjaakosta á Íslandi. 

Í þessu efsta sæti trónir hún og á aðeins einn jafnoka; virkjun Jökulsár á Fjöllum.  

 

 

 

Leyndarmálið um Stuðlagil

Enn er víða beitt á land sem ekki er beitarhæft.

Íslendingar eiga mjög hæfa og reynda sérfræðinga í landgræðslu sem geta borið hróður Íslands í sambandi við uppgræðslu lands víða um lönd. 

Verra er að stór hluti árangurs þeirra er étinn upp á þeim víðlendu svæðum á eldvirka hluta landins þar sem rányrkja í formi búfjárbeitar er stunduð á landi sem er óbeitarhæft að dómi þeirra sömu sérfræðinga sem flaggað er réttilega erlendis fyrir færni og árangur við landbætur. 

Af þeim ótalmörgu sjónvarpsmyndum og þáttum sem sýndar voru á níunda og tíunda áratug síðstu aldar sáust svæði, sem þá voru tvímælalaust talin sæta skelfilegri ofbeit og jarðvegseyðingu, sem var enn betur undirstrikuð og staðfest í stórkostlegri rannsókn Ólafs Arnalds, sem einn Íslendinga hefur fengið Umhverfisveðlaun Norðurlandaráðs.

En gagnstætt því Fiskistofa hefur heimild til við nýtingu fiskimiðanna, hefur Landgræðslan aldrei fegið lagaheimild til þess að stöðva þetta líkt og gert er þegar ólöglegar veiðar eru stundaðar.

Sömu nauðbeittu svæðin og blöstu við í sjónvarpsþáttum og myndum fyrir aldarfjórðungi er langflest enn í hörmulegu ásigkomulagi. 

 

Stjórnvöld leggja áherslu á landgræðslu

Frekar að reyna að stýra hraunrennslinu en að stöðva það.

Í þessri fyrirsögn felst eðlismunurinn á því að reyna að stöðva hraunrennsli og að reyna að stýra því. 

Meðan hraun heldur áfram að koma upp á yfirborðið blasir við að slíkt er ekki hægt að stöðva; það kemur alltaf upp ný og ný hraunkvika. 

Þar með er aðeins einn kostur eftir til að bregðast við meðan á framleiðslu hraunsins stendur, að reyna að stýra því hvert það renni. 

Og einnig að stýra rennsli þess þannig að það renni yfir sem minnstan hluta Suðurstrandarvegarins  

Mikilsvert er að lenda ekki á eftir atburðarásinni, heldur að vera jafnan með ráðstafanir tilbúnar, sem svara öllum mögulegum afbrigðum af vexti hraunsins.

Myndin hér á síðunni var tekin um viku fyrir upphaf gossins á þeim kafla vegarins, þar sem mestar líkur eru til að hraun muni koma að honum og fara yfir hann og eru Nátthagakriki og Nátthagi hægra megin við veginn, séð frá þessu sjónarhorni. 

Reyna að stýra leið hraunflæðis

Hluti af stórbrotnu sjónarspili sem nær upp í Skaftárkatla.

Allt svæðið frá Skaftárkötlum uppi í Vatnajökli og niður til sjávar er leiksvið stórbrotins sjónarspils náttúruaflanna á þessu svæði, sem skiptist í stórum dráttum í tvo meginkafla, sandkafla og hraunkafla, sem hvor um sig eru nokkur hundruð ára gamlir og skiptast á. 

Hraunkafli dundi á í stærsta eldgosi á sðgulegum tíma á jörðinni, Eldgjárgosinu 934, þegar hraun rann enn lengra en í Skaftáreldagosinu 1783, eða alla leið niður í Meðalland, langleiðina niður að sjó. 

Þá tók við eins konar sandkafli eða uppgræðslukafli þangað til næsta stórgos varð 1783. Rannsóknir Jóns Jónssonar jarðfræðings bentu til að mun minna gos, sem kenna mætti við bæjarröðina Tólfahring fyrir ofan núverandi byggð í Skaftártungu, hefði orðið um þremur öldum eftir Eldgjargosið. 

Í Skaftáreldagosinu 1783 rann hraun yfir þann sand og þann jarðveg sem orðið hafði til síðan 934.  

Á síðustu öld óx mjög jarðhiti í svonefndum Skaftárkötlum suður af Bárðarbungu, sem hefur brætt ísinn ofan af sér þangað til bræðsluvatnið í þeim var orðið það mikið að það brýst undir jökulinn og fer sem hamfarahlaup niður allan jarðveginn með nokkurra missera millibili. 

Þessum Skaftárhlaupum hefur fylgt gríðarmikill aurframburður sem hefur fyllt stóran hluta af Eldhrauni af sandi. Þetta tímabil, sem nú stendur mætti kenna við sandinn og kalla sandkaflann í hinu tröllaukna sjónarspili sem náttúruöflin á þessu svæði standa fyrir.  

Hið mikla sandmagn hefur skapað gróðureyðingu og smám saman tekið fyrir það vatnsrennsli, sem hefur síast niður í tvo fallega veiðilæki í Landbroti, suðaustur af Kirkjubæjarklaustri. 

Landgræðslan og Vegagerðin hafa reynt að hamla gegn ágangi hlaupanna í Skaftá með gerð varnargarða, en um þessi mál hafa staðið deilur, enda úr vöndu að ráða, hvað sem gert er eða ógert látið.  

Meginmyndin er skýr: Það stendur yfir sandkafli í hinni eilífu átakasögu hrauns og sanda í einhverju stærsta sjónarspili náttúru jarðar sem er þess eðlis, að ömurlegt er að vita til þess að nú skuli vera stefnt að virkjunum í Hverfisfljóti, Skaftá (Búlandsvirkjun) og Hólmsá. 

Og á tímabili var sótt fast að fá að veita Skaftá yfir í Langasjó og fylla þetta dásemlega fagra vatn af auri til þess að skrapa saman 30 megavöttum af raforku í Tungnárkerfinu. 

Ellefu kílómetra farvegur Grenlækjar nánast þurr

"Við lifum ekki lífið af; er það? Eða hvað?"

"Er það? Eða hvað?" Vangaveltur í óendanleikanum." "Tvíræður Starkaðar." 

Þetta er langt heiti á ljóði, sem orðið hefur til við vangaveltur um lífið og tilveruna. 

Það hefst svona:  

 

Þökkum allt, sem guð oss gaf; 

hvern góðan dag 

við söng og skraf. 

Við lifum ekki lífið af; 

er það? 

Eða hvað?

 

Ljóðið er talsvert mikið lengra en látum þetta nægja núna. 

Trump og dauðinn

Kjósandi á Völlunum og annar við Akranes. Vægi annars tvöfalt meira en hins.

Skoðum eitt af mörgum dæmum um fáránleg áhrif misvægis atkvæða hér á landi. Skoðum tvo kjósendur, annar á heima austan við Akranes en hinn á Völlunum syðst í Hafnarfirði. 

Báðir eru álíka lengi á leiðinni heiman frá sér til að reka erindi við ríkisvaldið í Reykjavík. Báðir búa á sama atvinnusvæðinu, sem myndar "Virkt borgarsvæði" og nær frá Borgarnesi austur að Þjórsá. 

En samt er þvi þannig fyrir komið, að vægi atkvæðis kjósandans á Völlunum er meira en tvöfalt minna en vægi atkvæðis kjósandans austan við Akranes. 

Þetta er að sjálfsögðu fráleitt fyrirkomulag enda var yfirgnæfandi meirihluti þeirra Íslendinga, sem greiddu sérstaklega atkvæði um jafnt vægi atkvæða í þjóðaratkvæðagreiðslu 2012 þeirrar skoðunar að vægi atkvæða í kosningum ætti að vera jafnt. 

En meirihluti á Alþingi hafnaði frumvarpi um slíkt nú í þinglok. 

Skoðum áhrif þessa á málið, sem þessi pistill er tengdur við, prófkjör í Kraganum.

Frambjóðanda í kjördæmi kjósandans á Völlunum finnst það ekki gott, að sjötta sætið, sem hún lenti í í prófkjöri, skilaði flokki hennar ekki þingsæti í síðustu Alþingiskosningum.  

Ef atkvæði kjósenda í þeim kosningum hefðu vegið jafnt og í næsta kjördæmi, hefði frambjóðandinn í því sæti hins vegar flogið inn á þing. 

Kjördæmaskipanin hefur í áratugi verið kolröng miðað við þá forsendu sem gefin var fyrir henni, að íbúar innan hvers kjöræmis ættu sameiginlega hagsmuni og að kjördæmin yrðu álíka fjölmenn. 

Hvað er það til dæmis sem kjósendur á Akranesi eiga sameiginlegt með kjósendum í Fljótum í Skagafirði? 

Hvað eiga kjósendur á Siglufirði svona mikið sameiginlegt með kjósendum á Breiðdalsvík? 

Og hvað eiga kjósendur á Hornafirði svona mikið sameiginlegt með kjósendum í Vogum á Vatnsleysuströnd? 

Og hvað er svona mikið ólíkt með hagsmunum kjósenda sem búa við Hringbraut í Reykjavík, en samt er húsaröðin að norðanverðu við götuna í öðru kjördæmi en húsaröðin að sunnanverðu við sömu götu?

Af hverju er Reykjavík eina bæjarfélagið á landinu sem er skipt í tvö kjördæmi?

Jú, 1999 var það gefið upp sem forsenda, að kjördæmin sex yrðu með sem jafnastan kjósendafjölda.  

En ef ástæðan var þessi, af hverju var Reykjavík þá ekki frekar skipt í tvo hluta, sitt hvorum  megin við Elliðaárnar, sem hefði verið eðlilegri lausn?

 

 

 

 

'

 

„Listinn væri sterkari með fleiri konur“

Jökulgilið; svæðið að Fjallabaki hefur lengi skákað öllu.

Giljaheimurinn sunnan við Landmannalaugar hefur lengi skákað öllu á norðurhveli jarðar hvað snertir fjölbreytni og litadýrð.

Þegar síðuhafi flaug með danska kvikmyndargerðarmenn um gilið fyrir fimmtíu árumm, bað einn þeirra um að gert yrði hlé á fluginu og lent við Veiðivötn vegna þess að hann væri orðinn veikur. 

Samt var það ekki ógleði eða uppköst sem veikin fólst í, heldur yfirþyrmandi ofurgleði, að honum liði eins og honum hefði verið kippt út úr jarðneskri tilveru inn í geðveikislegan veruleika einhverrar fjarlægrar plánetu og að það væri ofvaxið mannlegri getu að meðtaka svona mikið magn ólýsanlegrar fegurðar.   

Svæðið allt, Þrengslin, grænu hryggirnir tveir, Hrafntinnuhraun, Blámannshattur, Brandsgil, Ljótipollur, Kýlingar, Vatnaöldur, Hraunv-tn - listinn virtist endalaus. 

Nokkru sinnum síðar á næstu áratugum var flogið um gilið og meira að segja farið um það að vetrarlagi þegar öll gilin, hryggirnir, drangarnir og kvíslarnar nutu sín í hvítri vetrardýrð, en enda þótt sjónvarpsáhorfendur tækju andköf yfir þessari undursamlegu náttúrusmíð, voru nýjar og nýjar fréttir af virkjaamöguleikum á svæðinu tíðari.  

Þegar svæðið var síðar borið saman við sjálfan Yellowstone þjóðgarðinn, Bryce Canyon og önnur helstu náttúrudjásn Bandaríkjanna og þau voru þrátt fyrir rómaða fegurð hvergi nærri jafnokar hinna íslensku, harðnaði bara ásóknin í virkjanir á íslensku svæðunum. 

Fyrst núna virðist kannski vera að rofa til í þessum efnum, og ef svo er, er það mikið fagnaðarefni. Þótt það hafi tekið svona langan tíma. 

Myndin hér á síðunni er af forsíðu og baksíðu ársrits Landverndar, sem lá frammi á aðalfundi félagsins í gær, og hún er tekin að Fjallabaki af landslagi, sem hefur verið á aftökulista virkjanafíkla í hálfa öld vegna 35 megavatta, sem framleiða megi með drekkingu svæðisins. 

Þótt vænlegar horfi nú með að af því verði ekki, verður að halda vökunni í þeim efnum, því að það hefur áður gerst, að eftir að svo virtist sem búið væri að kveða þennan draug niður, hefur hann birst afturgenginn.  

 

Skákar þessi perla Stuðlagili?

Vífilengjur í 75 ár.

Það skorti ekki stóru orðin hjá ráðamönnum íslenskra stjórnmálaflokka við lýðveldisstofnunina 1944 um það að strax eftir samþykkt bráðabirgðastjórnarskrárinnar, sem lögð var fram við fyrir lýðveldisstofnunina, skyldi verða gerða framtíðarstjórnarskrá frá grunni og draumur Jóns Sigurðssonar frá 1851 um slíka stjórnarskrár þar með uppfylltur. 

Stjórnarskráin 1944 var í raun dönsk, gerð af Dönum fyrir hönd konungs og afhent Íslendingum 1874. 1944 var eina breytingin á henni að setja inn forseta Íslands í stað konungs.

En skipun og starf sérstakrar íslenskrar stjórnarskrárnefndar á vegumld Alþingis varð gagnslaust. 

Í nýjársávarpi sínu 1949 ávítaði Sveinn Björnsson forseti Íslands þingið og krafðist þess að loforðin við þjóðina frá 1944 yrðu efnd. 

Stofnuð var önnur nefnd í framhaldinu undir forsæti Bjarna Benediktssonar, sem klúðraði málinu líka eins og allar aðrar nefndir sem þingið hefur valdið beint síðan.  

Úrslitin núna ættu ekki að koma neinum á óvart, því að þinginu er það ómögulegt að vinna þetta verk, sem snertir beint starfsaðstöðu þingmanna sjálfra af því þegar á hólminn er komið hugsar hver og einn: Hvernig kemur þetta við MIG? 

 

við MIG?

Sýnist stjórnarskrárfrumvarpið sjónarspil Katrínar

Mýrargatan og Hringbrautin: Örlítið agnarbrot af kolefnisspori.

Í hinum mikla áróðri sem hafður er uppi gegn orkuskiptum, má sjá ótal dæmi um það að hrúgað sé upp löngum lista með atriðum, sem eigi að sýna, að kolefnisspor nýtingar rafmagns í samgöngum sé svo miklu meira en nú er með notkun jarðefnaeldsneytis að það eitt sýni ótvírætt hve skaðleg fyrirhuguð orkuskipti muni verða. 

Í þessu andófi manna, sem fullyrða að olían og aðrar tegundir jarðefnaeldsneytis sé hvorki meira né minna en forsenda og undirstaða fyrir mannlífi á jörðinni, er hins vegar alveg sneytt hjá því að rekja kolefnisspor vinnslu og notkunar jarðefnaeldsneytis á borð við olíuna, sem er svo stór hluti af efnahagslífinu, að okkar tími gengur oft undir heitinu olíuöldin. 

Svo stór hluti er olían í lífi okkar, að viðgerð á einni götu í Reykjavík er fréttnæm þessa dagana. Það er vegna olíuflutninga sem eru örlítið brot af leið olíunnar frá upphafsstað um þveran hnöttin til neytandans uppi á eyju í Norður-Atlantshafi. 

Lítum nánar á þessa leið. 

1. Olíuleit með gríðarlegum kostnaði. 

2. Borun eftir olíunni og dæling upp á yfirborðið. 

3. Flutningur olíunnar um langan veg til olíuhreinsistöðvar. 

4. Vinnsla olíunnar í olíuhreinsistöðinni. 

5. Flutningur olíunnar frá hreinsistöðinni til geymslustaðar í landi kaupandans. 

6. Flutningur olíunnar (m.a. um Hringbraut í Reykjavík) til geymslustaðar úti á landi. 

7. Flutningur olíunnar úr olíugeymi yfir í geyma á bensínstöð. 

8. Dæling olíunnar yfir í farartæki. 

9. Útblástur farartækisins á CO2. 

Þetta er ekkert smáræðis kolefnisspor, ekki síst þegar það er borið saman við sporið hjá farartækjum sem ganga fyrir óendarnýjumlegum orkugjöfum olíualdarinnar, sem fela í sér mestu rányrkjuna í mannheimum.  

Ekkert samráð um olíuflutninga

Miklu glæfralegra en hjá áhorfendunum í Austur-Afríku Safari rallinu.

Einhver eftirminnilegasta upplifunin fyrir keppendur í Heimsmeistarakeppninni í rallakstri er hin geigvænlega nálægð við áhorfendur á sérleiðunum og nálægðin við trén í skógunum. 

Orðið hafa fjöldaslys og merkilegt er að mannskæð banaslys hafa ekki verið fleiri en raun ber vitni, en þar hefur reynsla mótshaldara og ökumanna nýst til að halda slíku nægilega niðri. 

Versta slíka stórslysið varð í Portúgal fyrir fjórum áratugum. 

Á þeim árum var skrautlegasta rallið í HM Austur-Afríku Safari rallið og margt þar alveg einstakt. 

Eitt af því var það uppátæki margra áhorfenda við sérleiðirnar að standa inni í leiðunum alveg þangað til keppnisbílarnir voru komnir svo nálægt þeim, að árekstr og stórslys virtist óumflýjanlegt.

Var makalaust að sjá hvernig þessir fátæku, berfættu og fátæku ofurhugar sluppu oft naumlega frá bilunum. Oftast var um keppni á milli þeirra að ræða, hver yrði síðastur að bjarga sér frá bráðum bana. 

Þetta var sýnt í sjónvarpi um allan heim og kvikmyndatökumenn lögðu sig að sjálfsögðu eftir því að ná sem bestum myndum af þessu hrikalega hættuspili. 

Á Vesturlöndum var stundum talað um þetta athæfi á niðrandi hátt þegar hinir hörundsdökku  frumbyggjar stunduðu þennan glæfraskap.  

Verða þau orð ekki höfð eftir hér en hitt má íhuga hvort eftirsóknin eftir sem bestum myndum af þessu hafi verið mikið gáfulegri. 

Á myndskeiði í viðtengdri frétt á mbl.is má sjá mann einn hætta lífi sínu með því að vera að klöngrast í nýrunnu og nýstorknuðu hrauni fyrir neðan gíginn í Geldingadölum og eiga fótum sínum og hundaheppni fjör að launa, þegar hraunelfurin brýst út úr gígnum og fer hamförum niður hallann óútreiknanlega leið. 

Samanburður við blökkustrákana í Kenía er ekki hraunhlauparanum á Íslandi í vil. 

Strákarnir eru þó fyrirfram búnir að æfa sig í sínu fífldirfskuatriði, þar sem allir bílarnir koma úr sömu átt á svipuðum hraða og æða áfram í svipaðri stefnu. 

Fyrir neðan gíginn í Geldingadölum er engu slíku fyrir að fara. Hraunflóðin koma æðandi á þann hátt að engin leið er að sjá fyrirfram hvaða leið þau muni fara og hve hratt þau belja áfram. 

Uppátækið er hreinlega kolklikkað. Rússnesk rúlletta. 

Myndskeið: Hljóp undan flæðandi hrauninu