23 leikmenn á vellinum.

Japanski dómarinn, sem dæmdi opnunarleik HM, var mannlegur þegar hann lét bugast gagnvart einstæðri stemmingu á troðfullum heimavelli þjóðar, sem lítur á úrslitaleik HM 1950 sem þjóðarharmleik sinn.

En þótt viðbrögð hans væru mannleg voru þau ekki stórmannleg.

Vissulega var axlarsnerting leikmannana tveggja í vítateignum staðreynd, en þó ekkert umfram það sem eðlilegt má teljast, og alls ekki var um ólöglegt peysutog að ræða.

En leikaraskapurinn, sem menn fá að komast upp með, að láta sig detta hvenær sem þeim sýnist það geta haft áhrif á leikinn, er hvimleiður.

Fílhraustur og þrautþjálfaður afreksmaður hrynur ekki niður við litla og skammvinna snertingu.

Ef eitthvað var átti dómarinn frekar að gefa honum gult spjald en að verðlauna hann með vítaspyrnu á mótherjann.

Dómarinn reyndi að gera sitt besta og tókst það yfirleitt, en maður hafði það samt allan tímann á tilfinningunni að hann væri það sem kallað er heimadómari, 23. maðurinn á vellinum.

Það bjargaði leiknum að Oscar, besti maður leiksins, skoraði 3ja mark Brassanna, en það mark og fyrra mark Neymars voru dæmi um muninn á knattspyrnusnillingum og góðum knattspyrnumönnum.

Þegar lið hefur slíka menn innanborðs er erfitt að deila um leikslok.  

Japanski dómarinn fær að heyra það

Gefur tóninn fyrir gott HM.

Opnunarleikurinn á HM var skemmtilegur og spennandi lengst af og gefur góðar vonir um gott mót.

Króatar sýndu í þessum leik hvers vegna þeir slógu Íslendingar út úr undankeppninni, því að þeir áttu á stórum köflum alveg eins mikið og Brassarnir í leiknum.

Brassarnir voru seinir í gang og með því að skora sjálfsmark galopnuðu þeir leikinn.

Meistaraheppni var með Brössum og vítaspyrnudómurinn var að mínu mati rangur og slæmt þegar leikaraskapur blekkir reynda dómara.

Snertingin, sem dæmt var fyrir, var ekki þess eðlis að maður þyrfti að falla við hana og augljóslega ekki peysutog.

Neymar var heppinn að skora úr lélegra skoti en oftast sést frá honum í vítaspyrnum.

En ef annað liðið átti að vinna á annað borð voru það þó Brassarnir.

Króatarnir voru það góðir að það væri synd ef þeir komast ekki áfram.  

Neymar með tvö í opnunarleiknum

Kaldrifjuð stórveldapólitík samtryggingar.

Það er hagur allra helstu iðnríkja heims og stórvelda að tryggt sé nægt og öruggt framboð á olíu á síðustu áratugum olíualdarinnar.

Myndast hefur ákveðin verkaskipting sem er líklega mest þeim stórveldum í hag, sem nýkomin eru í klúbbinn, Kína og Indlandi.

Komin er hefð á að Bandaríkjaher sé beitt ef vafi leikur á um að olíuvinnsla og framboð í einhverju olíuframleiðsluríkjanna sé trygg. Út úr því hlutverki komast Kanarnir ekki þvi að þeir geta enga áhættu tekið.

Í þessu felst ákveðin verkaskipting stórveldanna, því á meðan þetta ástand ríkir geta Kínverjar, sem eiga allt sitt undir því að fá olíuvörur á öruggan og hagkvæman hátt,  sparað fé og fyrirhöfn við að tryggja þessa hagsmuni. Í staðinn geta þeir staðið glottandi hjá og látið bandarískan almenning blæða peningum í öflugasta her veraldar.  

Innrásin „misheppnaðist algjörlega“

Samtíðin á erfitt með að meta virði hlutanna.

Samtíðin hverju sinni á erfitt með að meta virði hluta og fyrirbæra. Oft líða ár og áratugir, jafnvel aldir þar til hið raunverulega gildi kemur í ljós. Í hraða amsturs hversdagsins fer margt forgörðum, sem síðar kemur í ljós að betra hefði verið að varðveita, því að allir nýir hlutir, sem varðveittir eru, verða að fornminjum um síðir.

Ég hef margoft hér á blogginu minnt á þetta og til dæmis harmað hvernig farið hefur verið með margar stríðsminjar og flugminjar vegna skammsýni og þröngsýni.

Þegar ferðast er um önnur lönd, til dæmis Bretland og Noreg, sést glöggt hve þessar þjóðir eru langt á undan okkur í þessu efni.

Safnamál eiga erfitt uppdráttar á landi okkar, þar sem skammtímagróðinn  og hugarfarið "take the money and run" eru svo stór hluti af hugsunarhættinum. Á fyrstu áratugum Sjónvarpsins töldu menn sig tilneydda til að farga mestum hluta upptekins efni vegna þess hve myndspólurnar voru dýrar.

Bæði hjá RUV og Stöð 2 hafa hafa mikil menningarverðmæti farið forgörðum vegna þessa.

Þegar ég flutti nú á dögunum um set í Útvarpshúsinu úr vinnuherbergi mínu í kjallara hússins var herbergið fullt af myndspólum af merkum fyrirbærum, sem ekki hafði unnist tími eða aðstaða til að fara í gegnum og flokka og koma á skipulegt safn.

Þeir sem komu inn í þetta herbergi undruðust allt þetta mikla myndefni, sem var lítt flokkað og átti alveg eftir að fara í gegnum og skrásetja efni þess til hlítar.  

Meðal annars ákvað ég 1995 að geyma allt myndefni, sem tekið var af snjóflóðinu á Flateyri, alls 55 spólur. Skemmtileg tala, sama og hjá SDG.

Þessar spólur af aðeins einum atburði tóku þá ansi mikið pláss, en mér fannst 1995 engin leið til að vinsa úr þessu efni einhvern hluta þess svo vel væri og henda megninu.

Hver veit til dæmis nema eitthvert af börnunum, sem sjást á myndunum, eigi eftir að verða forseti Íslands síðar meir, eins og litli drengurinn Ólafur Ragnar Grímsson var á ljósmynd, þar sem hann stóð framan við forsetabíl fyrir vestan í heimsókn þáverandi forseta.

Nú hefur bylting í stafrænni tækni gert mögulegt að þjappa þessum myndsplóluhlaða niður í örlítið brot að fyrirferð.

Í vor fór ég við annan mann í það verk í tvær vikur að skoða möguleika á þáttagerð upp úr þessu efni auk þess að útbúa og koma á safn myndum frá öllu landinu og frá ferðum mínum um önnur lönd.

Við fljótlega yfirferð sýndist vera efni í gerð allt að 30 sjónvarpsþátta.

Fyrir um 30 árum gekkst ágætur maður í því að safna 8 mm kvikmyndaspólum. Í ljós kom að á þeim var varðveitt myndefni, sem annars hefði farið forgörðum af því að á þeim tíma eins og ævinlega gerðu menn sér ekki grein fyrir því hve mikils virði heimildir um líf hversdagsins gætu verið.

Myndin sem ég sá, sýndi fjölskyldu heima hjá ér á Akureyri, sem síðan fór í lautarferð á fjölskyldubílnum. Á þeim tíma sem myndin var tekin, í kringum 1960, urðu svo örar þjóðfélagsbreytingar yst sem innst, að þessar myndir eru algert gull.     

Sigmundur: Kassarnir voru 55

Ástandið í Írak leiðir hugann að Bush eldri.

George H.W. Bush, sem nú er níræður, lagði sig fram um sem breiðasta samstöðu margra þjóða gegn innrás Saddams Husseins í Kuwait og að Sameinuðu þjóðirnar styddu hernaðaraðgerðir gegn Saddam.  

Í Flóastríðinu hafði bandamannaherinn yfirburði og hefði getað marsérað inn í Bagdad og líka langt Írak undir sig.

Ráðgjafar Bush réðu honum frá þessu á þeim forsendum að ef þetta yrði gert, myndi skapast ástand fyrir borgarastríð í Írak sem myndi kosta miklu fleiri mannslíf en einræði Saddams, þótt það væri slæmt.

Bush fór að þessum ráðum.

Sonur hans gerði hins vegar þveröfugt, létt spinna upp lognar ásakanir um gereyðingarvopn Saddams, fara með her inn í Írak án samþykkis Sþ, leggja landið undir sig og drepa Saddam. 

Og afleiðingarnar, sem ráðgjafar föður hans spáðu fyrir um, hafa sannað gildi sitt.

Dapurlegast fyrir okkur Íslendinga er sú staðreynd að í fyrra Flóastríðinu héldum við okkur til hlés en í því síðara ákváðu tveir Íslendingar að við skyldum láta skrá okkur í hóp "viljugra stuðningsþjóða" við innrás í Írak.  

 

Bush eldri níræður í dag

Sálarlíf dýra og manna mun líkara en fyrr var talið.

Nú eru liðin um 30 ár síðan sálfræðingar fundu út mikil líkindi með mönnum og dýrum í sambandi við makaval. Fjallað var um þetta í margra blaðsíðna aðalgrein tímaritsins Time og forsíðufyrirsögn að auki.

Með þessu fékkst að hluta til skýring á svonefndum "gráum fiðringi" karla og því að konur löðuðust að hermönnum og valdamiklum mönnum, en hvort tveggja sögðu rannsakendur að væri algengt meðal apa og fleiri dýra.

Kvendýrið laðaðist oftast að öflugu karldýri, sem gæti varið það og afkvæmið. Byssa og hermannabúningur eru tákn um vald og þess vegna vaknar svipuð kennd hjá mörgum konum þegar þær sjá hermann.

Karldýrið laðast hins vegar oftast að kvendýri, sem er ungt og hraust og getur alið hraust og mannvænleg afkvæmi. "Grái fiðringurinn" væri dæmi um slíkt.   

Grænlenskir sleðahundar raða sér sjálfir í eykin þannig að öflugasti hundurinn er fremstur og er forystuhundur. Þegar einhverjum hundinum finnst, að hann eigi skilið að færast fram um eitt sæti í eykinu, ræðst hann á hundinn fyrir framan sig þegar hundarnir eru að hvíla sig.

Einvígið fer fram líkt og um menn væri að ræða, þ. e. að enda þótt hvor hundurinn um sig gæti drepið hinn fara þeir báðir að vissum mörkum og virða þau, þannig að báðir koma lítt skaddaðir úr átökunum.

Vinni aftari hundurinn skipta þeir sjálfkrafa um röð.

Hegðunin er ekki ósvipuð atferli fólks í prófkjörum eða persónukjöri í kosningum. Það er tekist á um röð eftir ákveðnum reglum og niðurstöðum hlítt.

Þar sem ég var í sveit að Hvammi í Langadal voru tíu kýr. Ein þeirra, Branda, mjólkaði mest og var stærst og hraustlegust. Hún var þar að auki greinilega fremst kúnna að gáfum, ef hægt er að nota svo stórt orð um vitsmuni dýra.

Branda var forystukýrin í hópnum og var á fremsta básnum í fjósinu. Kýrnar röðuðu sér í básana inn frá henni og fóru alltaf sjálfviljugar á sinn rétta bás.

Þegar kýrnar voru reknar út, fór Branda fyrst út og á leiðinni í hagann gekk hún fremst.

Í haganum létu hinar kýrnar Bröndu ráða því hvar þær bitu hverju sinni og Branda leiddi hópinn heim og gekk fremst þeirra inn í fjósið inn á fremsta básinn. Branda fann stundum á sér komandi veðrabrigði  og fór að færa sig fyrr en ella heim á leið þegar þannig stóð á.

Ég undraðist að dýr, sem talin eru heimsk, samanber lýsingarorðið nautheimskur, höfðu þó vit á að velja sér forystukú og nýta sér hæfileika hennar og atgerfi, rétt eins og gert er víða í mannheimum varðandi val á leiðtoga eða fyrirliða.

Enn eru vísindamenn að uppgötva líkindi með mönnum og dýrum sem við mennirnir getum stundum lært af og notað til að skilja betur okkur sjálfa og gerðir okkar.

Við erum nú einu sinni ekki ennþá orðnir fullkomnari en þetta.    

 

 

Rottur finna fyrir eftirsjá

Dæmigert vanmat á gildi aðdráttarafls fyrir ferðafólk.

Bandaríkjamenn reka þjóðgarða sína fyrir ríkisfé án þess að reikna með beinum tekjum af þeim. Þeir líta á dæmið í heild varðandi það, hvað dragi ferðamenn til landsins og reikna með, að óbeinar tekjur af náttúruperlunum varðandi almenna umferð ferðamanna um landið séu meiri en halli á rekstri einstakra atriða.

Og jafnvel þótt það dugi ekki til telja þeir heiður og sjálfsvirðingu þjóðarinnar nægja til að vanrækja ekki umhirðu mannvirkja, safna og náttúruverðmæta.

Þrátt fyrir stórvaxandi tekjur af ferðamönnum hér á landi virðist mönnum vera ofvaxið að hafa svona sjónarmið í huga, heldur virðast umhirða og aðstaða við þau fyrirbæri, sem helst draga ferðafólk að og skapa þar með tekjur, vera stórlega vanmetin og vanrækt.

Dæmi um það eru mýmörg, og manngerði goshverinn Strókur við Perluna er nýjasta dæmið.

Íslenskur jarðvarmi er eitt helsta aðdráttarafl landsins og Strókur er sýnilegt dæmi um orkuna, sem hitar upp íslensk hús og er leidd í heitavatnsgeymana á Öskjuhlíð.

Þess vegna eru það tákn um þröngsýni, skammsýni og nísku þegar komið er í veg fyrir að fyrirbæri eins og Strókur séu nýtt og þeim haldið við.       

Borgin lét loka goshvernum Stróki

"Bjór og búálfar."

Það þykir fínt og gott, sem knúði Íslendinga til Hrunsins, að hefja veraldleg og áþreifanleg verðmæti, mæld í krónum, tonnum og megavöttum ein til öndvegis en hæða, spotta og lítilsvirða andleg verðmæti hugans.

Sú mikla blaðakona, Agnes Bragadóttir, vinkona mín, reit í grein um það að ég hefði hlekkjað mig við vinnuvélar í Gálgahrauni "út af nokkrum steinum." Neðar gat maður víst ekki komist.

Þó dettur Agnas í þann pytt í þessari setningu að hugarflug hennar gerir það að blaðamennskustaðreynd að ég hafi hlekkjað mig við vinnuvélar og mun það kannski í framtíðinni verða að því sem við Baldur Hermannsson skilgreindum eitt sinn undir hugtakið "viðurkenndur misskilingur."

Verður hlekkjun mín og syngjandi vélsög víkingarsveitarmanna við að saga hlekkina í sundur þá orðin að staðreynd í heimildum framtíðarinnar fyrir tilstuðlan Agnesar. 

Agnes sannar óvart mátt hugarflugsins í einni setningu sem á að afsanna gildi "nokkurra steina" í Gálgahrauni.

"Steinarnir" eru reyndar heil landslagsheild, endi hins magnaða Búrfellshrauns og vettvangur mikilla sagna sem birtast í nöfnunum Gálgahraun, Gálgaklettur, Sakamannastígur, Fógetagata, Móslóði, Garðastekkur, - allt heimildir um atburði og líf genginna kynslóða í hrauninu.

Þar að auki myndefni sumra af frægustu verkum meistara Kjarvals.   

Í Gálgahrauni kynntist andófsfólk nokkrum prýðismönnum, sem vegna utanaðkomandi aðstæðna horfðust í augu og áttu samskipti við okkur í hrauninu og við áttum útaf fyrir sig ekkert sökótt við.

Þeir voru að vinna sína vinnu þar sem annars staðar.  

Þessir menn munu nú standa fyrir því að færa Álfakirkju og uppskera væntanlega háð og spott fyrir það hjá mörgum. Hafa þó margir vegagerðamenn víða um land sýnt landinu og sögu þess svipaða virðingu.

Þegar ég var barn að aldri þrjú heil sumur í Kaldárseli upplifði ég í sterkri upplifum Álfakirkju rétt hjá sumarbúðunum og tröllkerlingarnar þrjár, sem urðu að steini uppi á Valahnjúkum. Á bak við tröllkerlingarnar var eftirminnileg saga, sem séra Friðrik og hans fólk hélt vel utanum.  

Kyngimögnuð sagan af Tungustapa í Dölum og lög og ljóð um álfa, svo sem lagið "Kirkjuhvoll" draga að ferðafólk og hrífa þá sem hlusta á fagran og tilfininngaríkan flutning tónlistarfólks á lagið um álfana.

Þúsundum saman hafa erlendir ferðamenn komið til Íslands og farið um Norðurmýri til þess að upplifa hugarfóstur Arnaldar Indriðasonar.

Í lok mánaðarins verður farin hópferð Íslendinga á slóðir í Þýskalandi sem ber heitið "Bjór og búálfar".

Fólkið, sem býr þar, er ekkert feimið við þjóðsögurnar þýsku og dularmögn þeirra. 

Fólk hrífst af málverkum Kjarvals af "nokkrum steinum" í Gálgahrauni.

Dóttursonur minn upplifir miklar sögur og viðburði í hreiðrabyggð við lund við Helluvatn þótt hinir fullorðnu viti aðeins um eitt hreiður þar.

Þegar ég lá veikur sem ungur drengur og pabbi gaf mér landakort til að stytta mér stundir, af því að hann vissi að ég var orðinn landafræðinörd, varð staður á Fjallabaksleið syðri, sem heitir Sátubotnar, að miklu sjálfspunnu sögusviði hugmyndaflugs og dagdrauma með atburðum í ímyndaðri og fjölmennri útilegumannabyggð í Sátubotnum.  

Enn í dag birtast í huga mér ljóslifandi minningar um sögur og atburði á leiðinni frá Hungurfit og upp í Sátubotna, rétt eins og þeir hefðu gerst í raunveruleikanum. Samt er ekki hægt að mæla minningar í tonnum eða megavöttum.

"Maðurinn lifir ekki á brauði einu saman" sagði meistarinn mikli. Án hugarins væri bústaður hugans, líkami okkar, ekki mikils virði.

"Ég hugsa, þess vegna er ég" var eitt sinn sagt. Og þau orð lifa og eru sönn löngu eftir að sá, sem mælti þau, hefur sameinast moldinni, sem hann var kominn af.   

Álfakirkjan verður færð

Kommúnismi andskotans?

Það mun hafa verið Vilmundur Jónsson landlæknir sem kallaði það fyrirkomulag í lýðræðisríki "kapítalisma andskotans" þegar kapítalisminn virkaði aðeins í aðra áttina, það er, að hinir ríku fengju að græða að vild þegar vel gengi hjá þeim, en ríkið hlypi síðan undir bagga með þeim ef á bjátaði og afstýrði því að lögmál markaðshagkerfisins virkaði í þá átt.

Kannski gildir heitið "kommúnismi andskotans" yfir þjóðfélagsaðstæðurnar í Kína.

Þar ríkja alræðisvaldhafar sem nota það kerfi sem kommúnisminn kom á til að bæla niður "óæskilegar skoðanir" og beita kúgun og ofríki í kerfisbundnum kommúnisma til að viðhalda einræðinu, samanber stanslaus og víðtæk mannréttindabrot og aðgerðir á borð við þá sem fyrir nokkrum dögum áttu 25 ára afmæli.

En á hinn bóginn er sprelllifandi inni í þessu alræðiskerfi annað kerfi í ætt við auðvaldskerfi markaðarins lýðræðisríkjum, þar sem milljarðamæringum fjölgar lang hraðast í heiminum með velþóknun og aðstoð valdhafanna, sem þannig búa til harðsvíraða og eitraða blöndu af sósíalisma og kapítalisma þar sem þessi kommúnismi andskotans verður gerspilltur.   

Kínverskir milljónamæringar aldrei fleiri

Meiri og óþægilegri spenna utan vallar en innan?

Stærstu íþróttamót veraldar skapa oft spennu í umverfi þeirra sem getur ógnað þeim friði og því öryggi, sem ríkja þarf í kringum slík stórmót sem eiga að efla friðsamleg samskipti þjóða og trúarbragða.

Þessi stórmót fóru langt frameftir síðustu öld oftast fram í ríkjum Evrópu eða á norðurhveli jarðar þar sem lítil hætta var á að eitthvað mikið færi úrskeiðis.

Í Ólympíuleikunum í Mexíkó 1968 vöktu krepptir hnefar sigurvegaranna í 200 metra hlaupinu heimsathygli og gáfu til kynna, að hætta væri á að ýmislegt gæti farið úrskeiðis í heimi harðnandi átaka stétta, kynþátta og trúarbragða.

Hryðjuverkin í Munchen 1972 vöktu menn af værum blundi í þessum efnum og ástæða er til að vera mjög á varðbergi eftir því sem fleiri mót eru haldin í ríkjum þriðja heimsins þar sem ólga vegna mikillar fátæktar og misréttis geta orðið til að sjóði upp úr.

Brasilía er næstum eins stórt land og Bandaríkin og með álíka marga íbúa og Frakkland, Þýskaland og Bretland til samans, vaxandi þjóð og vaxandi efnahagsveldi en líka mikill órói ríkjandi.  

Þar er því allt stórt í sniðum og getur brugðið til beggja vona um að heimsmeistarakeppnin þar heppist vel.  

Þótt spennan vegna úrslita í leikjum keppninnar og mótsins í heild sé mikil er spennan vegna atburða utan vallanna óþægilegri og meira þrúgandi.

Vonandi fer þó allt vel, enda vegur þjóðaríþróttar Brasilíumanna í húfi.    

Senda forseta Brasilíu gula spjaldið