Endurómur frá eftirstríðsárunum.

Stalín og rússneskir ráðamenn töldu eðlilegt eftir hrikaleg griðrof Hitlers og herför hans inn í Sovétríkin, að hafa full hernaðarleg yfirráð yfir þeim löndum Austur-Evrópu sem samkomulag Stalíns við Churchill kvað á um. Þetta þýddi að þessi lönd voru í raun ekki fullvalda, heldur leppríki Sovétríkjanna.

Vesturveldin litu öðru vísi á málið og stofnuðu hvert hernaðarbandalagið af öðru, fyrst NATO og síðar net sem umkringdi Sovétríkin allt austur til SEATO-bandalagsins í Suðaustur-Asíu. 

Aðal skipuleggjandinn í þessu var John Foster Dulles, þáverandi utanríkisráðherra BNA. 

Sovétmenn litu á þessi hernaðarbandalög sem hreint umsátur um kommúnistaríkin, nánast sams konar fyrirbrigði og Öxulveldin og bandalagsríki þeirra í upphafi Heimsstyrjaldinnar síðari. 

Þegar ríki í Austur-Evrópu og allt austur fyrir Svartahaf gengu í NATO eftir að Kalda stríðinu lauk, vöknuðu gamlar hugrenningar tortryggni og vænisýki hjá Rússum. 

Það var að vísu eðlilegt að Eystrasaltsríkin og fyrrum aðildarríki Varsjárbandalagsins og Sovétsambandsins teldu það þjóna öryggishagsmunum sínum að komast undir verndarvæng NATO, en hugsanlegra hefði orðið farsælla að hafa í huga munnlegt samkomulag Bakers við Gorbatsjof um að gefa Rússlandi færi á að hafa nokkurs konar stuðpúða hlutlausra ríkja við landamæri sín. 

Telja að setið sé um Rússland

Tekur tíma að vinda ofan af afleiðingum langtíma spillingar.

Á hundrað ára afmælisári fullveldis Íslands stingur í augu þegar skoðað er, hvaða stjórnmálaflokkar hafa næstum því einokað eistök ráðuneyti, til dæmis að sjá hvernig einn flokkurinn hefur komist upp með það að fá dómsmálaráðuneytið í sinn hlut mestöll þessi hundrað ár. 

Ef hann á aðild að myndun ríkisstjórnar er það eins og ófrávíkjanleg krafa að hann fái dómsmálaráðuneytið í sinn hlut. 

Í þau skipti sem þessi flokkur hefur ekki verið í stjórn hefur sá flokkur, sem hefur staðið næst honum í litrófinu vinstri-hægri, yfirleitt fengið þetta ráðuneyti og þar með vald ráðherra til að skipa dómara og jafnvel fleiri embættismenn. 

Það gerðist strax 1927 og var hinn hluti þess að efla tengsl hægri vængs stjórnmálanna og dómsvaldsins. 

Í þau tvö skipti um nokkurra mánaða skeið, 1958-1959 og 1979 til 1980, þegar Alþýðuflokkurinn sat einn í nokkurs konar starfssjórn, minnihlutastjórn, var dómsmálaráðherra flokksins háður því að stóri valdaflokkurinn verði hann vantrausti og því í raun algerlega háður þessu aldarlanga valdi. 

Embættisveitingavaldið hefur sem sé lagað sig að því fyrirkomulagi að dómsmálaráðherra geti andað ofan í hálsmálið á jafnvel lögreglustjórum eins og gerðist til dæmis hjá einum ráðherranum fyrir nokkrum árum. 

Þetta síðasta, næsta lárétt tengsl frá dómsmálaráðherra til embættismanna á borð við lögreglustjóra, hefur að sjálfsögðu vakið athygli GRECO, en ekki er víst að þau samtök ríkja gegn spillingu á vettvangi Evrópuráðsins hafi áttað sig á heillar aldar undirrót spillingar í dómsmálum hér á landi. 

Það þarf að fara aftur til Sovétríkjanna sálugu og kommúnistaríkjanna til að sjá eitthvað sem tekur fram hinu sérstæða íslenska kerfi í 100 ár, en í Sovétríkjunum var það skilyrði fyrir að geta orðið dómari eða lögreglustjóri í Sovétríkjunum að viðkomandi væri félagi í Kommúnistaflokknum.

Eitt skref til að aflétta hluta af hinni næstum því sovésku skipun hér á landi var þegar hjólreiðamaður á Akureyri tókst fyrir einstaklingsframtak að kæra fyrir Mannréttindadómsstólnum í Strassburg framferði dómsvaldsins við að sami aðilinn beitti lögregluvaldi, rannsakaði málið og dæmdi í því. 

Nokkuð, sem Íslendingum virtist fram að því að þykja alveg jafn sjálfsagt og að einn sterkur stjórnmálaflokkur færi langt með að einoka næstum dómsmálaráðherraembættið. 

Og þegar áberandi halli á yfirráðum yfir dómsmálaráðuneytinu er skoðað, bera þeir flokkar líka ákveðna ábyrgð, sem hafa í heila öld beygt sig fyrir einhliða kröfu eins og sama flokksins um úthlutun embættis dómsmálaráðherra. 

Mál Jóns Kristinssonar á Akureyri snerist þó aðeins um að sekt fyrir brot á reglum um hjólreiðar, en krafan um óháð vinnubrögð við framkvæmd dómsmála var af hálfu Mannréttindadómstólsins talin prisipp- eða grundvallarkrafa og olli því að Íslendingar, með hangandi hendi, urðu að gerbylta dóms- og réttarkerfi landsins svo að það uppfyllti lágmarks mannréttindakröfur.  

Þegar eitthvað ástand hefur varið í hátt í eina öld, tekur tíma að vinda ofan af því og er nýlegt dæmi varðandi Landsdóm vitni um það.  

Setja þurfi reglur og framfylgja þeim

Hringlandi og upphlaup. Það, sem þjóðir heims þurfa síst.

Stórfelldustu ásakanir Donalds Trumps á hendur leiðtogum Bandaríkjanna á þessar öld fólust í því að stimpla Hillary Clinton og Barack Obama sem "stofnenda ISIS", hvorki meira né minna. 

Þau hefðu í raun stofnað ISIS með því að styðja uppreisnarmenn í Sýrlandi í svonefndu Arabísku vori til að steypa Assad Sýrlandsforseta. 

Út á þetta aflaði Trump sér atkvæða meðal óánægðra kjósenda og bætti því jafnvel við, að þau Hillary og Obama hefðu líka látið sér vel líka herför George W. Bush á hendur Saddam Hussein í Írak 2003 á grundvelli meintra yfirráða hans yfir "gereyðingarvopnum" á borð við eiturefni. 

Með því að sóa bandarískum skattpeningum í ómæld hernaðarútgjöld vegna gereyðingavopna, sem ekki voru til, heldur tilbúningur frá rótum, hefði verið búinn til jarðvegur fyrir ISIS og skelfilega borgarastyrjöld í Sýrlandi, sem skæki þjóðfélögin í kring og raunar norður um alla Evrópu vegna flóttamannastraums.

Trump lofaði að draga Bandaríkjamenn út úr vitleysunni í Sýrlandi og spara með því hernaðarútgjöld. 

Trump var varla fyrr kominn í Hvíta húsið en hann byrjaði að éta þetta ofan í sig með því að stórauka útgjöld til hernaðarmála og láta gera loftárás á herstöðvar Assads vegna notkunar hans á efnavopnum. 

Nú var vitað, að bæði Assad og Saddam Hussein höfðu á löngum ferli sínu notað efnavopn gegn eigin þegnum.

Listi alþjóðasamtaka varðandi notkun efnavopna í Sýrlandi er ljótur.

En Saddam gerði sína stærstu árás ´meðan hann var studdur af Bandaríkjamönnum í stríði við Írani. 

Og það tókst meira að segja að fá Assad til að eyða lunganum af efnavopnum sínum, en það gerðist ekki með tafarlausum látum og fyrirgangi, heldur með blöndu af lagni og ákveðni, sem byggðist á pottþéttum sönnunargögnum. 

Nú reynist hins vegar ekki auðvelt að sanna notkun efnavopna í Douma. Samt hefur Trump ráðið til sín "sérfræðing" í slíku, þann sama og blekkti George W. Bush með því að skálda upp eign Saddams Husseins á "gereyðingarvopnum." 

Sjálfur sagði Saddam við yfirheyrslur eftir að hann var handtekinn að hann hefði ekki trúað því fyrirfram að Bandaríkjamenn og Bretar myndu í alvöru ráðast á Írak því að CIA vissi vel, að engin gereyðingarvopn væru í þar í landi. Tregða hans við að samþykkja lúsarleit um allt Írak að slíkum vopnum hefði stafað af af eðliegu stolti sem forystumanns sjálfstæðrar þjóðar. 

Efnavopnaárás núna á Douma af hálfu Assads hefði verið frekar heimskuleg, - hann sýnist hvort eð er vera á leið með að ná þessu síðasta vígi uppreisnarmanna á vald sitt og því aðeins tapa á því að gefa Bandaríkjamönnum höggstað á sér. Nema hann sé að þreifa fyrir sér um það hve langt hann geti komist í kjölfar þess að í öðru orðinu gortar Trump af því að vera að draga her sinn út úr Sýrlandi, þótt hann rjúki núna allt í einu upp með látum. 

Enginn forseti Bandaríkjanna hefur frá upphafi vega djöflast jafn linnulítið við að gefa stórkarlalegar og vægast sagt oft fljótfærnislegar yfirlýsingar út og suður og láta stanslaust illum látum. 

Ekki minnast menn heldur Bandaríkjaforseta sem helst verr á samstarfsfólki, sem ýmist gefst upp á því að reyna að þjóna þessum flautaþyrli, eða er rekið úr starfi algerlega fyrirvaralaust og fréttir af því á samfélagsmiðli. 

Bandaríkin eru enn öflugasta risaveldi heims hernaðarlega og ríki í slíkri stöðu þarf síst á forystumanni að halda sem oft virðist varla vita sitt rjúkandi ráð, heldur efna til hringlanda og upphlaupa í tíma og ótíma. 

Slíkt er áhyggjuefni fyrir aðrar þjóðir heims, ekki síst bandalagsþjóðir Bandaríkjanna, sem engjast oft af óvissunni vegna hættunnar sem misráðnar ákvarðanir valdamesta manns heims geta valdið. 

Í fréttum hefur verið frá því greint að Teresa May vilji fá betri sannanir fyrir fyrir því að efnavopn hafi verið notuð í Douma. 

Á það er að líta, að íbúar Douma standa örvæntingarfullir frammi fyrir því að hinn illi Assad hertaki borgina með skelfilegum afleiðingu, og gætu þess vegna reynt með öllum ráðum að fá Trump til að skerast í leikinn, sem virðist jafnvel vera möguleiki, þrátt fyrir að með því gæti hann verið að éta endanlega ofan í sig öll stóryrðin í kosningabaráttunni.   

Bandaríkin hafa ekki ákveðið næstu skref

Brákaður háls, axlarbrot, djúpur skurður á enni og slitið rassgat slógu í gegn.

Ætla mætti að leiksviðið sé einhver hættulegasti staður sem hægt er að vera á. 

Fjórum sinnum á 64 ára leikhúsferli hef ég slasast á sviðinu, beinbrotnað í tvö af þeim skiptum, en í öll skiptin ætlaði allt um koll að keyra í fagnaðarlátum. 

Hið fyrsta gerðist á Kirkjubæjarklaustri 1979 þegar ég misreiknaði örlítið stöðuna í lok Sveitaballs og hallaðist það mikið fram af sviðsbrúninni í leikinni ölvun sveitaballatöffara, að óhjákvæmilegt var að fara fram af. 

En á þúsundasta hluta úr sekúndu hætti ég við að stökkva beint niður, heldur breytti því í heljarstökk, sem misheppnaðist auðvitað gersamlega. 

Ég kom beint niður á hausinn og það var undravert að ég skyldi ekki hálsbrotna. 

Hálsliður brákaðist að vísu og fólk hreifst mjög af tilþrifunum. 

Fimm árum síðar hnykkti ég á meiðslinu í kollhnís afturábak í sama lokaatriði Sveitaballs, þurfti að fara í hálskraga og hætta keppni í ralli á miðju Íslandsmeistaramóti. 

Á litlu jólunum á Sólheimum 2015 ætlaði ég í hlutverki Gluggagægis að leika með tilþrifum þetta erindi: 

Hafið þið Gluggagægi séð

grá og síða skeggið með?

Glápir hann alla glugga á. 

Gott ef hann ekki brýtur þá.  

Í síðustu setningunni steig ég ákveðið fram og stangaði höfðinu fram á við til að túlka það hvernig Gluggagægir myndi brjóta glugga, en blindaður af ljósi framan í mig sá ég ekki í skugganum á sviðsbrúninni, að það lá trappa inn í hana. 

Ég steig því út í tómið um leið og ég hnykkti höfðinu fram, steyptst beint fram af sviðinu, lenti á hægri öxlinni og braut hana með glæsibrag í staðinn fyrir ímyndaðan glugga.  

Stóð upp og hélt áfram enda urðu fagnaðarlætin einhver hin mestu í manna minnum. 

Kona, sem var kynnir spurði mig hvort eitthvað væri að og ég svaraði: "Ég er axlarbrotinn."

"Hvernig veistu það?" spurði konan. 

"Ég er síbrotamaður" svaraði ég, "braut mig fyrst þrettán ára." 

Á stórri skemmtun í Austurbæjarbíói 1961 kom ég hlaupandi á fullri ferð á leið inn á sviðið og ætlaði að stökkva glæsilega upp í gegnum dyrnar sem voru til hliðar við sviðið. 

Ég sá ekki hvasst þríhyrnt járn, sem stóð út úr veggnum til þess að varna því að hurðin sveiflaðist út, svo að járnið skar djúpan skurð í enni mitt svo að blóðið lagaði niður andlitið. 

Járnið var haft það hátt uppi að enginn gæti stokkið upp í það, en eins og sést á bestu blaðaljósmynd BÍ fyrstu árin, stökk ég miklu hærra en menn höfðu gert ráð fyrir að væri hægt. 

Ég gerði úr þessu alveg nýtt atriði i skemmtiskránni, sem vakti mikla lukku. 

"Skemmtilegasta" atvikið gerðist í Iðnórevíunni 1969. Um jólin var ég Gáttþefur á um 50 skemmtunum og datt um það bil 150 sinnum á rassinn samtals yfir hátíðarnar í erindinu "Ég á heima á Dettlandi" og auk þess nokkrum sinnum á rassinn í sýningum Iðnórevíunnar. 

Á síðustu sýningunni gerðist afar fyndið atriði að sögn allra sem á horfðu. 

Þegar ég datt á rassinn var engu líkara en að að hægri fóturinn dytti úr sambandi. 

Ég engdist því liggjandi á sviðinu og það varð að taka mig upp og bera mig út af sviðinu við mikil hlátrasköll. 

Í ljós kom að ég hafði í öll þessi rúmlega 150 skipti dottið á hárgreiðu sem var í hægri rassvasanum og að lokum hafði hún étið sig í gegnum rassvöðvann!  

Næstu tvær vikur staulaðist ég við hækju og fóturinn varð allur eldrauður af blóði, sem seig niður hann. 

Þegar ég var spurður, hvað hefði gerst, svaraði ég því sem satt var: 

"Ég sleit á mér rassgatið."  Er hugsanleg eini Íslendingurinn sem það hefur gert. 

Niðurstaða: Leiksviðið er ekki sams konar staður og Brimborg. 

 

Slasaðist á Sýningunni sem klikkar