Íslands þúsund ár

9.7.2013 | 19:22

Þyrfti að vera undantekingartilfelli.

Eins og nú er málum háttað gefur 26. grein stjórnarskrárinnar forseta Íslands frítt spil um það hvort eða hvernig hann beitir málskotsréttinum og einnig um það hvort eða hvernig hann rökstyður ákvörðun sína.

Engar reglur binda hann til þess að móta ákveðnar reglur um málskot né heldur varna honum þess að breyta um forsendur fyrir ákvörðunum sínum.

Í stjórnlagaráði voru skiptar skoðanir um það hvort fara ætti að dæmi þeirra mörgu ríkja, sem ekki leyfa þjóðaratkvæðagreiðslur um fjárlög og fjáraukalög, lög um skattamálefni, ríkisborgararétt og lög, sem sett eru til að framfylgja þjóðréttarskuldbindingum.

Ástæðan hjá þessum ríkjum er sú að slíkar þjóðaratkvæðagreiðslur hafi reynst og geti reynst vafasamar og leitt til vandaræða.

Forseti Íslands vísaði til þess í dag að málið, sem um væri að ræða, fælist í því hve hátt ákveðið gjald eða skattur ætti að vera í eitt ár, og tók að því leyti til undir þau rök hjá sumum þjóðum að slík mál hentuðu ekki vel til þjóðaratkvæðis.

Raunar voru ráðsfulltrúar ekki sammála um mat á því hve vel eða illa það hefði reynst að hafa engar undantekningar, en málamiðlun náðist um það að fara að með gát varðandi ný ákvæði um frumkvæði kjósenda en viðhalda jafnframt málskotsrétti forsetans.

Ég var einn þeirra sem vildi viðhalda málskotsrétti forsetans á þeim forsendum að vegna þess að leið fyrir kjósendur til frumkvæðis til þjóðaratkvæðis væri opnuð í stjórnarskránni, yrðu tilefni forsetans til málskots undantekningartilfelli, en málskotsréttur hans gæti verið nauðsynlegur í sérstökum tilfellum, til dæmis þegar ekki gæfist tími til venjulegs málskots en forsetinn gæti gripið inn í.

Forsetinn hefði einnig þá sérstöðu að vera eini embættismáður landsins, sem sækir umboð sitt beint til þjóðarinnar.

Ber þá að líta til þess að í þeim löndum, þar sem þjóðaratkvæðagreiðslur eru venjubundnar, tekur yfirleitt talsverðan tíma að koma þeim í kring.

Til dæmis líða að meðaltali 3-4 ár í Sviss frá því að hugmynd um þjóðaratkvæði kemur fram þar til af henni getur orðið.