Mat og þekking í spennandi mótun

Líkt og í Kröflueldunum 1975-84 valda mælingar og atburðir því að mat og þekking vísindamanna á því sem er að gerast tekur breytingum og er í mótun.  

Á flugi yfir óróasvæði Bárðarbungu í dag tók ég eftir atriði sem kunnáttumaður á þessu sviði ætlar að athuga til morguns og kann að gefa dálitla breytta mynd af því sem þarna gæti gerst.

Læt þetta nægja að sinni en bíð spenntur eftir því hvað kemur út úr því. 

Stóri skjálftinn vegna sigs

Nýtt fjall í framtíðinni?

Í Gjálpargosinu 1996 myndaðist nýtt og snoturt eldfjall undir mörg hundruð metra þykku íslagi jökulsins. 

Í Kröflueldum urðu til nokkrir nýir gígar á svæðinu.

Nyrst í Gjástykki er sprunga eða berggangur sem nær upp á yfirborð þar sem upp kom hraun sem breiddi úr sér og er einstakur staður á heimsvísu, vegna þess að myndir náðust af þessu fyrirbæri á sínum tíma, einu myndirnar sem til eru af slíku.

Hraunið rann síðan sums staðar niður í sprunguna á ný á minnsta kosti einum stað.

Í skipulagi miðhálendisins er gert ráð fyrir að þetta verði að virkjana- og iðnaðarsvæði.

Spurningin er hvort undir miðjum Dyngjujökli eða jafnvel á Jökulsárflæðum muni myndast nýtt fjall eða gígaröð sem bætist við Bárðarbungu og Kverkfjöll sem útverðir Vatnajökuls í norðri.

Víst er skðpun Íslands og jarðarinnar einstakt sjónarspil, hugsanlerga "the greatest show on earth." 

Sá stærsti hingað til

Verður askan eins og reykur?

Askan úr Eyjafjallajökli 2010 var líparítaska og svo fíngerð, að hún var líkari reyk en ösku. Hún smaug inn í tæki, sem áttu að vera vatnsheld.

Eil dæmis eyðilagði tölvuna mína. 

Þegar ég barði létt á mælaborðið í FRÚnni eftir að askan hafði dunið á henni þar sem hún stóð við Hvolsvöll, gaus upp reykur, eins eldur kraumaði undir því, en það var hins vegar bara askan úr jöklinum.

Vegna þessa léttleika hennar barst hún svo víða sem raun bar vitni.

Askan úr Grímsvötnum 2011 var hins vegar basaltaska og mun grófari. En flugmálayfirvöld brugðust við henni að það var langt umfram þörf eins og ég hef nokkrum sinnum rakið hér á síðunni.

Ekki er vitað hvers konar aska myndi koma upp í öskugosi af völdum Bárðarbungu. Ef það gýs þar á annað borð. 

Af veru minni á Brúaröræfum síðustu áratugi hef ég séð, að framburður Jöklu, sem nú hefur verið drekkt í Hálslón, og framburður Kringilsár, sem er þverá hennar, er gerólíkur, því að framburður Kringilsár er svartur og mun grófgerðari.

Samt koma báðar árnar undan sama skriðjöklinum, Brúarjökli.  

Hættustigið gæti varað vikum saman

Eyjafjallajökull tók sér 11 ár. Hvað gerir Bárðarbunga?

1999 komu skjálftahringur í Eyjafjallajökli og í gang fór svipað atferli og núna, undirbúningur fyrir að gos yrði í jöklinum. 

Nokkrum sinnum eftir þetta endurtók þetta sig og ýmsum fannst viðbrögðin við þessu mjðg ýkt, líkt og að jarðvisindamenn og aðrir væru að finna sér vinnu.

Svo kom innskotið inn í Fimmvörðuháls með ferðamannagosi og í kjölfarið gosið í Eyjafjallajökli sem truflaði samgöngur um allan heim.

Enginn veit hvort Bárðarlbunga er að gera eitthvað svipað nú. En í ljósi reynslunnar eru aðgerðirnar núna réttmætar og ætti ekki að þurfa að deila um þær.  

Grímsvatnagosið ári seinna vakti meiri athygli en ella vegna þess sem gerst hafði árið áður.

Nú þarf fjölmiðlafólk víða að úr heiminum að læra enn eitt nýtt orð: Bárðarbunga.

Á Sauðárflugvelli í dag varð ég að stunda framburðarkennslu til að nýsjálensk fréttakona Al-Jazeera gæti borið nafnið rétt fram, og í ljós kom, að nafnið Kverkfjöll var enn erfiðara fyrir hana en nafn Bárðarbbugu, en óhjákvæmilegt að nefna Kverkfjöllin líka, enda blöstu þau við frá flugvellium og rétt suðaustan við hann þar sem hún stillti sér upp til að segja frá því að bak við hana væri norðurjaðar Vatnajökuls, stór eldfjöll í honum og sjá mætti öflugar jökulsár renna frá jökulsporðinum á bak við hana.

  

Berggangur að myndast undir jökli

Afrek Bárðarbungu allt frá suðurströndinni til norðurstrandarinnar

Nú sést að hinar sjóðandi heitu herdeildir Bárðarbungu sækja fram einn km á dag.  Ef Það stæðu yfir réttarhöld yfir íslenskum eldstöðvum kæmi fljótlega í ljós að Bárðarbunga væri öflugasti mafíuforinginn.

Hún hefur í gegnum aldirnar byrjað að skjálfa og síðan hafa kvikustraumarnir streymt út frá henni til beggja átta og komið upp í eldstöðvum býsna langt frá upphafinu.

Þannig ollu eldstöðvar í kerfi Bárðarbungu sem ná allt suður undir friðland að Fjallabaki stórgosum árin 870 og 1480.

En magnaðasta gosið hefur sennilga verið það sem sendi hraun alla leið niður í Flóann.  Þegar menn aka um Suðurlandsveg átta þeir sig ekki á því að þessi blómlega sveit stendur á hrauni sem Bárðarbunga ber ábyrgð á.  

Hinum megin við Öxarfjörð er sandströnd sem að stórum hluta er mynduð af hamfaraflóðum vegna eldgosa undir jökli sem Bárðarbunga ber líka ábyrgð á.  

Jarðfræðilegir leynilögreglumenn hafa nú afhjúpað þetta og það er ekki lítill ,,afrekalisti" sem Bárðarbunga er á. 

Kvikan færist um einn kílómetra á dag

Bárðarbunga og Leirhnúkur: suður eða norður?

Leirhnjúkur við Kröflu minnir um margt á Bárðarbungu.  Hann er í miðju kerfis sem liggur í gegnum hann og er mikill sprungusveimur og röð eldgíga.

Í fjórtán umbrotahrinum 1975-84 var stóra spurningin ævinlega hvort kvikan, sem var að þrýstast upp á yfirborðið, kæmi beint upp við Leirkhnjúk eða hlypi annað hvort í suður eða norður.  

Einkum óttuðust menn hlaup í suður um svæði, sem í eru Bjarnarflag, Kverkfjall og gígaröðin Lútentsborgir.

Níu sinnum kom kvika upp og sem betur fór kom aðeins einu sinni kvika í suður.  Það var líkast til minnsta eldgos í heimi því að glóandi hraunmylsnan kom upp um rör í Bjarnarflagi og dreifðist um hundrað metra svæði.  

Við Bárðarbungu er sama spurningin, kvikan getur sýnst vera að fara í aðra áttina en fer svo allt í einu í hina.  

Nú hrúgast inn erlendir fjölmiðlar á höttunum eftir myndum af Báraðarbungu og umhverfi hennar og hef ég orðið var við það.

Erlendu fjölmiðlarnir vita svo lítið um málið allt að það væri algerlega fráleitt að einhverjum þeirra dytti í hug að spyrja hvort kvikan fari í suður eða norður. 

Fjallað um Bárðarbungu erlendis

Yfireldstöð Íslands.

Ef eitthvert íslenskt eldfjall ætti að fá "starfsheitið" yfireldstöð Íslands er það Bárðarbunga. Það er ekki vegna þess hve eldfjallið er umfangsmikið og um leið annað hæsta eldfjall landsins, heldur fyrst og fremst fyrir það hvernig hún virðist stjórna fjölda eldstöðva í kringum sig á um 200 kílómetra löngu svæði og láta þær framkvæma hið ógnvekjandi vald sitt.

Hún minnir á býflugnadrottningu í búi sínu eða bara einhverja af frægum drottningum í mannkynssögunni eins og Kleópötru, Elísabetu 1 eða Katrínu miklu, - allt snýst í kringum hana og allir fara eftir því sem hún skipar fyrir.

Hún er eldstöðvahershöfðinginn sem skipar kvikubrynsveitum sínum fyrir og sendir þær í mkla leiðangra.

1996 sendi hún eimyrjukvikuinnskot í suður í átt til Grímsvatna og úr varð Gjálpargosið með sínu mikla hamfaraflóði sem fór í gegnum Grímsvötn.

Nú sendir eldstöðvadrottningin eldspúandi herdeildir sínar neðanjarðar í tvær áttir, í átt til Dyngjuháls og í átt til Kverkfjalla í stað þess að spúa eimyrjunni sjálf þar sem hún kemur upp.

Og allir bíða með öndina í hálsinum. Því að Bárðarbunga ætlar að gera 21. öldina að sinni öld með því að nýta sér þá léttingu og eins konar tómarúm sem hnignun Vatnajökuls skapar.

Það er búið að vera stórkostlegt undanfarna daga og vikur að sveima í kringum drottninguna, sem vekur svona óttablandna virðingu með því að deila og drottna meðal eldstöðvanna í kringum sig án þess að hafa sig sjálf í frammi nema með því að láta alla skjálfa á beinunum.

Sjáðu Bárðarbungu í beinni

Ekkert að sjá úr lofti klukkan sjö í kvöld

Á flugi yfir óróasvæðið í Vatnajökli um sjö leytið í kvöld var ekki að sjá nein ummerki á yfirborði jökulsins sem óvenjuleg væru.  

Við slíku er raunar ekki að búast vegna þess að jökulísinn er mörghundruð metra þykkur.  Skyggni var mjög gott á leiðinni til Sauðárflugvallar þar sem ég hyggst dvelja um sinn.

Góð skilyrði voru til að taka myndir en af tæknilegum ástæðum er ekki hægt að koma þeim á facebook að sinni.

Það hefur gengið eftir sem vísindamenn spáðu að með minnkun jökulsins og léttingu hans myndi eldvirkni aukast undir honum.

Síðan 1996 hafa orðið fjögur eldgos á Vatnajökulssvæðinu og hið fimmta hugsanlega í uppsiglingu en áratugina á undan varð ekkert gos.

Eftir að ísaldarjökullinn hvarf snögglega varð 30 sinnum meiri eldvirkni á svæðinu norðan Vatnajökuls en dæmi eru til um annars staðar.  Þess vegna er þetta svæði magnaðasta og fjölbreyttasta eldfjallasvæði heims. 

Engin ummerki á yfirborðinu

Færsla í austur. Hekla og Krafla líka óútreiknanlegar.

Í fljótu bragði sýnast skjálftarnir síðan í gærkvöldi vera minni að meðaltali en þeir voru fram að því, en þeir hafa færst austar og koma meira að segja fram í Kverkhnjúkum, norðaustur af Kverkfjöllum, en þeir eru meðal gamalla gígaraða sem ganga í norðaustur frá Kverkfjöllum. 

Er virknin þá komin í 20 kílómetra fjarlægð frá Sauðárflugvelli, sem gæti orðið mikilvægur ef eldgos yrði á þessu svæði, sjá mynd á facebook af útsýni frá flugvellinum til Kverkfjalla. 

Óvissan um eldgos núna minnir svolítið á óvissuna um eldgos úr Heklu og við Kröflu 1975-84.

Fjórtán skjálftahrinur urðu á Kröflusvæðinu á árum Kröflueldanna en í fimm skipti varð ekki gos.

Hallamælir í Stöðvarhúsinu sýndi, að land reis ævinlega hærra í hverri hrinu en það hafði komist hæst áður.

Svipað er að gerast nú við Heklu. Land hefur risið hærra við hana en fyrir síðasta gos en samt bólar ekki á gosi. Enda er fyrirvarinn víst ekki nema um klukkustund.  

 

„Þetta er óútreiknanlegt“

Margar hálendisleiðir í skotlínum hamfarahlaupa.

Hamfarahlaup undan Dyngjujökli í kjölfar goss vestan við hann geta orðið gríðarstór og flæmst víða. 

Svonefndar Jökulsárflæður liggja alveg opin fyrir þeim og allt flatlendið sunnan við Öskju.  

Hlaup gæti meira að segja flætt yfir Herðubreiðarlindir og um Krepputungu. 

Engin reynsla er frá sögulegum tíma af því hvernig stórhlaup undan Dyngjujökli hegða sér, og lítil eldgos á þessu svæði gætu ýmist hafa farið alveg framhjá fólki fyrr á öldum vegna þess hve afskekkt það er, eða þá að ekki hefur þótt ástæða til að færa neitt um þau í annála.

Miðað við það að tugir eldgosa verða á hverri öld á Íslandi er merkilegt hve lítið hefur verið skráð um þau.

Ætla að setja inn tvær myndir á facebook siðu mína í tengslum við þennan pistil.  

 

Leiðum lokað vegna skjálftaóróa