"Þar sem snjór getur fallið á hallandi land, geta fallið snjóflóð." (Líka á Blönduósi)

Þegar norskur snjóflóðasérfræðingur, sem fenginn var 1994 til leggja mat á mannskætt snjóflóð sem féll á Seljalandsdal og yfir í Tungudal var spurður hvort hann gæti lýst meginatriðum snjóflóða almennt í einni setningu, mælti hann ofangreind orð:

"Þar sem snjór getur fallið á hallandi land, geta fallið snjóflóð, og enginn veit fyrirfram hvenær og hvar slíkt getur gerst að vetrarlagi."

Á árunum 1993 til 1997 gekk mesta snjóflóðahrina sögunnar yfir Ísland, mannskæð flóð í Skutulsfirði, á Súðavík og Flateyri, í Reykhólasveit og Bláfjöllum, all"s 38 manns. 

Auk þess má nefna snjóflóð með engu manntjóni á borð við risaflóð á óbyggðu svæði innst í Dýrafirði og annað snjóflóð alveg við byggð á Blönduósi, - já, ég endurtek, - alveg við byggð á Blönduósi. 

Flóðið á Blönduósi var það snjóflóð, sem einkum átti við um orð Norðmannsins. 

Flóðið féll úr brekku utan í lágum melum við norðurjaðar byggðarinnar, sem heita Ennismelar. 

Hjörleifur Guttormsson lýsti því í blaðagrein, hvernig viðleitni til almennra viðbragða eftir snjóflóðið í Norðfirði 1974, hefði því miður ekki borið neinn árangur næstu tuttugu ár á eftir.

Og frá því að þau orð voru sögð eftir flóðið á Seljalandsdal 1994, var að vísu hafin viðleitni til að afmarka snjóflóðahættusvæði og gera rýmingaráætlanir, en engu að síður var það ekki nóg, eins og kom í ljós. 

Og nú hefur stórt snjóflóð á Flateyri leitt í ljós, að hvergi nærri hefur verið farið eftir áætlunum um snjóflóðavarnir, sem svonefndum Ofanflóðasjóði er ætlað að fjármagna.   

 

Varasöm hengja í vesturbrún Mosfells

Hvernig geta svona margir grætt svona mikið án þess að nokkur borgi?

Það skal tekið strax fram að þessi pistill er skrifaður af algerri vanþekkingu á því, hvernig rafmyntakerfið virkar. 

Vikum saman má sjá vitnisburði fólks á netmiðlunum, sem hefur tekið þátt í kapphlaupi um að græða sem óheyrilegastar fjárhæðir á sem skemmstum tíma. 

Oft er þetta frægt fólk á íslenskan mælikvarða, sem ber því vitni, hvernig það gat með nánst engri fyrirhöfn orðið milljónamæringar á methraða. 

Ekki er þess að minnast að nokkur maður hafi játað að hafa tapað neinu. 

Nei, þvert á móti, langflestir græða tugi og jafnvel hundruð milljarða á geimhraða. 

Er möguleiki á að einhver útskýri það fyrir okkur aulunum, sem skiljum ekkert í þessu, af hverju hið einfalda lögmál um að fjöldi fólks fái gríðarlegar fjárhæðir greiddar í sinn hlut án þess að neinn borgi þær. 

Koma þessi auðæfi ekki neins staðar frá?  Eða detta þau af himnum ofan?

 

Vilja milljarð frá rafmyntafyrirtæki

Á skjön við kenninguna um refurinn eyðileggi lífríkið?

Friðun refsins á Hornströndum hefur lengi verið gagnrýnd í ræðu og riti, og því verið meðal annars haldið fram, að stjórnlaus fjölgun hans sé ógn við lífríki svæðisins auk þess sem friðaða svæðið sé gróðrastía fyrir útrás sístækkandi refastofns þaðan í allar áttir, sem sé ógn á landsvísu.  

Gegn þessum kenningum hefur verið beitt þeirri spurningu, hvers vegna refurinn hafi ekki verið búinn að eyða lífríkinu í þau tíu þúsund ár eftir ísöld og fyrir landnám, sem hann var óáreittur af mönnum.  

Svarið við þeirri spurningu hljóti að vera, að þá hafi það gilt í náttúrunni, að stærð dýrategunda leiti að lokum jafnvægis í samræmi við afkomumöguleika hverrar tegundar fyrir sig. 

Ekki er því að neita að tilkoma minksins í lífríki Íslands olli miklum usla í lífríkinu, en me menn hafa fyrir löngu gefist upp við það verkefni að útrýma honum alveg, þótt veiðar á refnum og minknum séu almennt leyfðar. 

Nú berast þær fréttir, að refastofninn á Hornströndum sé að minnka þrátt fyrir allar hrakspárnar um að hann myndi þenjast svo út, að aðrar tegundir í lífríkinu yrðu fyrir stórfelldum skaða. 

Skýringarnar á minnkun stofnsins nú eru meðal annars þær, að í gangi sé að hluta til kenningin um að stofnstærð dýrategunda leiti jafnvægis í samræmi við möguleika til fæðuöflunar.   

Færri óðul og aukin afföll yrðlinga

Spánska veikin drap fleiri en Fyrri heimsstyrjöldin.

Nýjar og nýjar drepsóttir eru líkast til eilífur og óhjákvæmilegur fylgifiskur lífs á jörðinni. Læknavísindamennirnir heyja stanslaust stríð við sýkla, sem þróa með sér vaxandi sýklaónæmi, og síðan spretta líka upp nýjar og nýjar veirur. 

Hver jarðarbúi er með fleiri bakteríur utan á sér og inni í sér en nemur tölu allra frumanna í líkamanum. Án margra af þessum bakteríum gætum við, þrátt fyrir allt, varla lifað.  

Spánska veikin 1918 drap fleiri samtals en nam þeim, sem fórust í Fyrri heimsstyrjöldinni. 

Að vísu eru sóttvarnir og lyf á miklu hærra stigi núna en fyrir öld, en samt vofir ekki aðeins yfir ógn af völdum enn einnar nýrrar veiru, heldur einnig sá möguleiki, að hún kunni að stökkbreytast og verða enn skæðari en hún er nú.  

Meta á morgun hvort lýsa eigi yfir neyðarástandi

Stór eldvirk svæði fara mikinn með nokkurra alda millibili.

Á nokkurra alda millibili verða einhver stærstu hamfaraeldgos heims á svæðinu milli Mýrdalsjökuls og Vatnajökuls.  Stærsta hraungos á sögulegum tíma í heiminum var Eldgjárgosið 934 og annað stórgos var á Veiðivatnasvæðinu. 

Aftur varð stór eldgosahrina í kringum 1480, Skaftáreldar komu 1783, og nú kann því að styttast í næstu stórgos á þessu svæði. 

Við upphaf Skaftárelda varð neðansjávargos undan Reykjanesi og hermt að upp hefði komið eyja, svipuð Syrtlingi við Surtsey 1963, sem hvarf aftur í sæ. 

Á norðausturenda eldvirka beltisins, sem gengur í gegnum Ísland frá Reykjanetá til Öxarfjarðar, voru Mývatnseldar á fyrri hluta 18. aldar, og tveimur öldum síðar komu hrinur Kröfluelda með níu eldgosum 1975-85 eins og rakið er í pistli á undan þessum. 

Í upphafi Kröfluelda kom mikil og löng jarðskjálftahrina í Kelduhverfi fyrri hluta árs 1976 með einn stóran skjálfta við Kópasker, sem olli talsverðum skemmdum á mannvirkjum.  Landssig varð í Kelduhverfi og myndaðist nýtt vatn í sveitinni auk fjölda gjáa, sem hlaut heitið Skjálftavatn. En ekkert gos varð svona norðarlega í þessum umbrotum. 

Vitað er að síðasta stóra hrina eldgosa á Reykjanesskaga varð á 13. öld og lauk 1280.  

Hugsanlega er að hefjast margra ára langt umbrotatímabil á skaganum, eða eins og það er stundum orðað:  Það er að koma tími á svæðið. Að minnsta kosti er réttara að vera á varðbergi.  

Það þarf ekki að þýða umsvifalaust eldgos. Fyrsti íbúafundurinn vegna óvissuástands varðandi Eyjafjallajökul var haldinn ellefu árum áður en "tími var kominn á fjallið" og tvö gos urðu þar með örstuttu millibli árið 2010.  

Eyjafjallajökull hafði þar áður síðast gosið 1835 og verður líklega rólegur næstu tvær aldir eða svo. 

Öræfajökull gaus 1262 og 1727 og var með óróa í fyrra og hitteðfyrra eftir 280 ára kyrrstöðutímabil.  Alls óvíst er hvort hann sé að minna á það að það sé að koma tími á hann, en ráðlegt að vera á varðbergi, rétt eins og við Grindavík núna. 

En sé í aðsigi gosatímabil á Reykjanesskaga er kannski ráðlegt að skoða vel fyrirætlanir um mannvirkjagerð á hraunbreiðum í næsta nágrenni eldstöðva, sem gosið hafa í fyrri hrinum eftir ísöld. 

Frá fyrirhuguðu flugvallarstæði við Hvassahraun eru til dæmis ekki nema sjö kílómetrar til næstu eldstöðvar, Óbrynnishóla, sem var í hópi þeirra eldstöðva á því svæði, sem sent hafa hraunflóð niur til sjávar allt frá Vallahverfinu og Straumsvík og suður úr. 

Sú staðreynd setur þá fyrirætlan að leggja niður þann alþjóðlega flugvöll við Faxaflóa, sem þó er ekki á eldvirka svæðinu í dálítið sérkennlegt ljós. 

 

Jarðskjálfti upp á 3,5 stig

Í Kröflueldum voru 14 umbrotahrinur í níu ár með 9 eldgos.

Þrír sentimetrar sýnist ekki há tala, en er það samt þegar tillit er tekið til þess að þetta ris hefur orðið á aðeins fáum dögum.  

Til samanburðar sýnir talan 18 sentimetrar varðandi sig af völdum uppdælingu fyrir virkjanirnar á þessu svæði nokkurra ára þróun. 

Kröflueldar 1975-1984 voru líklega lærdómsríkasta eldgosahrina, sem íslenskir og þar með erlendir jarðvísindamenn hafa fengið að rannsaka og fylgjast með. 

Þar hófust flest hinna níu gosa á því að jörðin rifnaði, skammt frá Leirhnjúki, sem var ekki ósvipuð miðja umbrotanna og Þorbjörn er nú. 

Í gosinu 1984 náðist loftmynd, eina kvikmyndin, sem til er af því tagi, af því þegar í myrkrinu var líkt og eldrauður hnífsoddur kæmi upp í gegnum jörðina og hækkaði hratt, jafnframt því sem eldoddurinn breyttist í eldvegg sem líktist eldrauðu og ógnarlöngu sagarblaði. 

Síðar dróst eldvirknin í afmarkaða gíga á gossprungunni. 

Svipað gerðist í upphafi Heimaeyjargossins 1973, nema að í því færðist eldurinn afar fljótt í afmarkaðar eldsúlur og eldstólpa á stuttri gossprungunni sem mynduðu litla gíga og loks eitt eldfjall, Eldfell, utan í austurhlið Helgafells. 

Á tímabili í upphafi gossins í Holuhrauni var svipuð þróun í gangi og fyrir gosið mátti sjá stutta gígaröð frá mun minna gosi fyrr á tíð. 

Gígaröðin Eldvörp er á meira en tíu kílómetra langri þráðbeinni gossprungu, er örfáa kílómetra frá þeim stað, þar sem skjálfti upp á um þrjú stig varð í morgun fyrir vestan Þorbjörn. 

Hvergi á þurrlendi jarðar nema á Íslandi er að finna gígaraðir á borð við Eldvörp, Lakagíga og fleiri svipaðar.  

Í Kröflueldum reis land og seig á víxl í umbrotahrinum alls fjórtán sinnum. 

Í fimm skipti komst jarðeldur ekki upp á yfirborðið, þótt afar litlu munaði þegar hraunmylsna kom upp í gegnum borholurör í Bjarnarflagi og sáði glóandi hreunmynslu í kringum sig. 

Fyrsta gosið 1975, var afar lítið, en síðan reis land hærra og hærra með hverri umbrotahrinu og gosin urðu stærri og stærri á árunum 1980, 1981 og 1984.   

Engin leið er að vita hvort slíkt getur verið í uppsiglingu við Þorbjörn, né heldur, hvort og þá hve oft umbrotahrinur enda án eldgoss. 

Í hinu ógnarstóra gosi í Lakagígum urðu til um 130 gígar, og gengu þeir inn í hlíðar fjallsins Laka, sem var á miðju sprungunnar. 

Að norðanverðu var þetta smágigafyrirbæri utan í Laka ekki ólíkt því sem sjá mátti utan í Helgafelli í Eyjagosinu.  

En megin umbrotahrinurnar í Skáftáreldum urðu tvær og enduðu báðar með stórgosi, hinu fyrra á suðvesturhluta sprungunnar, suður af Laka, og hinu síðara fyrir norðaustan Laka. 

 

 

Öllu má nú nafn gefa.

Það er einkenni tíma upphrópana að ofnota lýsingarorð svo mikið, að þau gjaldfalla. 

Eitt af þessum lýsingarorðum er orðið "frábær." 

Upphaflega þýddi orðið það, sem ber af, er langbest. 
Þegar hins vegar er búið að kynna hvern einasta þátttakanda í blönduðum spjallþætti í sjónvarpi sem frábæran, þátt eftir þátt, endar það með því, að vegna þess að enginn kemur lengur orðið fram í þættinum nema að smellt sé á hann þessum stimpli, er orðið frábær komið í þá stöðu að tákna það, sem er svo venjulegt, að ekkert finnst lakara. 

Ef allt er frábært, táknar heildarmyndin flatneskjuna og meðalmennskuna í einni sæng. 

Fannkyngi og það, að snjó kyngi niður, hefur löngum aðeins verið notað um mjög mikla snjókomu. 

Snjókoma, sem aðeins mælist vera um 8 sentimetrar alls, er ekkert sérlega umtalsverð á þorranum á landi, sem ber heitið Ísland. 

Áður hefur verið minnst á orðið "jeppi", sem bifreiðainnflytjendur keppast svo við að klína á sem allra flesta bíla, að það er búið að stúta merkingu þessa orðs.

Orðmyndin er hiklaust notuð, þótt jafnvel sé að ræða um eindrifsbíla með svipaða hæð og veghæð og lángt og lágt framstandandi nef og flestir fólksbílar hafa löngum verið. 

Sem dæmi má nefna hinn rafknúna Hyundai Kona, sem auglýstur er sem fyrsti rafjeppinn á Íslandi, þótt alveg vanti fjórhjóladrif, veghæðin sé aðeins 17 sm og nefið lágt og framstandandi. Sambærilegur eindrifs rafbíll af annarri gerð, sem er aðeins einum sm lægri frá vegi er að sjálfsögðu ekki auglýstur sem rafjeppi, þótt heildarhæð hans sé meiri. 

Svo gersamlega er búið að rugla alla í ríminu í báðar áttir, að um daginn var bíl einum í frétt lýst sem "litlum jepplingi" þegar um var að ræða Suzuki Jimny, sem er annar tveggja óumdeilanlegra jeppa í alla staði, sem nú eru eftir á markaðnum.  Hinn er Jeep Wrangler. 

Hin upprunalegu einkenni þessara ekta jeppa eru eftirfarandi:

Fjórhjóladrif á tveimur heilum hásingum. Millikassi með háu og lágu drifi. Sérstök grind. Föst og mikil hæð frá vegi. Stuttir og háir endar jeppanna að framan og aftan. 

Snjó kyngir niður á höfuðborgarsvæðinu

"Special VFR", "sérlegt sjónflug."

Hugsanlega gætir smá ónákvæmni í orðalagi þegar sagt er að þyrluflugmaðurinn, sem flaug þyrlu Kobe Bryant hafi "fengið sérstakt leyfi til að fljúga þyrlunni" sem fórst. 

Slíkt orðalag gæti skilist á þann veg, að hann hafi ekki haft réttindi til að fljúga Sikorsky S-76, en miðað við veðuraðstæður er hitt líklegra, að hann hafi fengið leyfi til að fljúga í samræmi við sérlegar reglur um sjónflugskilyrði. 

Í reglum um tilhögun flugs eru nefninlega sérstök ákvæði um lágmarks skyggni til flugs, og fer það eftir svæðum og flughæð, hvert lágmarks skyggni megi vera. 

Það er á ábyrgð flugmanna að fara eftir slíkum reglum um lágmörk. 

Í reglum um flug venjulegra flugvéla er tekið mið af því, að flugvélar verða að hafa lágmarks svigrúm og flugmennirnir lágmarks rými og tíma til að fljúga sjónflug, af því að flugvélar þurfa lágmarks hraða til þess að haldast á lofti. 

Einnig þarf að taka tillit til þess að ekki skapist árekstrarhætta við aðrar flugvélar. 

Ef engin árekstrarhætta er við önnur loftför, til dæmis í nánd við flugvelli, geta flugumferðarstjórar gefið sérstaka heimild um flug við verri sjónflugsskilyrði en ella, og nefnist slík heimild "special VFR" eða "sérlegt sjónflug" t,d, 1,5 km lárétt skyggni og 500 feta skýjahæð í stað 5 km skyggni og 2000 feta skýjahæð.  

Um þyrlur gilda hins vegar sérstök ákvæði vegna þess eiginleika þeirra að geta staðið kyrrar á flugi og tyllt sér lóðrétt niður.

Ef þyrlu er flogið þar sem engin önnur flugumferð er, eins og væntanlega hefur verið gert í þyrlu Bryants, er það matsatriði flugmannsins hver öryggislágmörkin eru í slíku flugi sem flogið er sem "sérlegt sjónflug."  

Ef flugmaðurinn kemst í þær aðstæður, að hann geti ekki tyllt þyrlunni niður vegna óslétts landslags og hindrana og sjái auk þess nær ekkert frá sér, getur hann komist í algert þrot í ógöngum, sem hann ræður ekki við. 

 

Fékk sérstakt leyfi til að fljúga þyrlunni

Sumir hanga enn á því að flugi fylgi bara lágtæknistörf.

Kannski verða umbrotin við Svartsengi til þess að menn fari að endurskoða þann einbeitta vilja ráðamanna ap leggja Reykjavíkurflugvöll niður og reisa hundraða milljarða flugvöll við Hvassahraun í staðinn. 

Í umræðunni um gildi flugvallarsvæðisins í Reykjavík hefur verið þrástagast á því, að þangað þurfi að laða hátæknifólk og hátæknistörf og því haldið fram, að ef þessi flugvöllur hefði ekki verið gerður, hefði engin byggð risið austan Elliðaáa, heldur hefðu þeir, sem á því svæði búa nú, safnast í þétta og "betri byggð" í Vatnsmýrinni. 130 þúsund íbúar í mýrinni, hvorki meira né minna! 

Á bak við hátæknitalið liggur sá hugsunarháttur, að flug og tengd starfsemi sé lágtækni með skítugan flugvirkja með skiptilykil sem nokkurs konar tákn. En 75 prósent af starfi flugvirkja er reyndar hátæknilegt bókhald við skrifborð. 

Þessi löngu úrelti hugsunarháttur um einföldu skítadjobbin er í besta falli broslegur, en einnig skaðlegur og lýsir mikilli vanþekkingu á eðli þeirra starfa, sem vinna þarf til þess að halda uppi flugstarfsemi í fremstu röð í heiminum, sem eigi með tengdum störfum næstum 40 prósent hlutdeild í þjóðarbúskapnum. 

„Einstakt í heiminum“

Ferlið hjá Eyjafjallajökli stóð í rúman áratug.

Allur gangur er á því hve langur tími líður frá því að fyrirbæri eins og landris og jarðskjálftar byrjar að láta á sér bæra á eldvirku svæði þar til eldgos hefst. 

Frá því að fyrsta óvissustigi var lýst yfir vegna slíks í Eyjafjallajökli og fyrstu fundir voru haldnir með íbúum þar til gos hófst á Fimmvörðuhálsi 2010 liðu tæplega ellefu ár. 

Hekla getur gosið með klukkustundar fyrirvara og í Bárðarbungu er ferli, sem enginn veit hvernig endar. 

Öræfajökull byrjaði að láta á sér kræla í hitteðfyrra og Grímsvötn eru að jafnaði virkasta eldstöð landsins. 

Komið hafa áður stutt tímabil landriss og óróa á utanverðum Reykjanesskaga, sem runnu sitt skeið á enda hljóðlega og án eldsumbrota á yfirborði. 

Hvað óróa á Reykjanesskaga varðar má vitna í greiningu sérfræðinga, sem væntanlega skýrist betur á almennum fundi í Grindavík, og næsti bloggpistill á undan þessum fjallar með myndum um sig og ris á svæðinu í kringum hina 10 kílómetra lögu gígaröð og gossprungu Eldvörp. 

Hún er nokkra kílómetra fyrir suðvestan Svartsengi, en nokkru vestar er eldstöðin og móbergsfellið Stapafell, sem er nokkra kílómetra fyrir sunnan Keflavíkurflugvöll og flogið yfir hana í aðflugi á norður-suðurbraut vallarins. 

Hraun gæti komið úr kílómetralöngum sprungum