Minnir á Kröflugosið 1975. Er nálægt Nátthaga.

Síðast fyrir sólarhring var rætt um það hér á síðunni að vegna þess að ekki hefur borist verulega mikil kvika inn undir Fagradalsfjall sé líklegt að eldgos, sem kæmi þar upp nú, yrði ekki stórt. 

Það virðist nú vera að rætast, og séð núna frá Grindavík að eldgosið, sem hafið er núna sé einhvers staðar á suðvesturenda gossprungu norður af Nátthaga og sennilega vel sjáanlegt frá svipuðum sjónarhornum og sýndar voru myndir af síðastliðinn sunnudag og eru birtar aftur nú. 

Spurningarnar eru aðallega tvær: Er gosið það norðarlega að hraun renni í átt að Svartsengi og Blá lónið? 

Eða, sem líklegra sýnist, að hraun renni í átt til Ísólfsskála, taki í sundur Suðurstrandaveginn og komist jafnvel í sjó fram. 

Ef gosið verður lítið er vafasamt að það eyðileggi einu húsin, sem eru í vegi þess,  sem eru á eyðibýlinu Ísólfsskála.  

Myndirnar, sem birtar eru hér á síðunni voru teknar á þeim slóðum í björtu síðastliðinn sunnudag. 

Tvær myndirnar teknar á Suðurstrandaveginum við Ísólfsskála og sú neðri aðeins austar, eru af þeim stöðum við veginn, sem líklegast virðist að hraunstraumur gæti komist að.  

Á efstu dagbjörtu myndinni er horft til norðvesturs ofan við Ísólfsskála, en á neðstu myndinni er ætlunin að birta sjónarhornið til austurs. 

Á þessum myndum er horft í átt til þess svæðis norðan við Nátthaga sem hraunstraumur gæti komið úr. 

Rétt er að ítreka það, sem hefur verið nefnt hér á síðunni, að í upphafi gossins í Holuhrauni, entist það aðeins í nokkrar klukkustundir í fyrstu atrennu, en vegna þess að það gos var beinlínis fóðrað af risa kvikuhólfi Bárðarbungu varð það að fimmta stærsta hraungosi á Íslandi. 

Eldgos hafið við Fagradalsfjall

Athyglisvert samtal við ráðherra hér um árið.

Fyrir tæpum tveimur áratugum var alþingismaður, sem nokkrum árum síðar varð raðherra, sessunautur minn í flugvél Flugfélags Íslands frá Egilsstöðum til Reykjavíkur. 

Við sátum vinstra megin í flugvélinni og það var eindæma gott útsýni til beggja átta. 

Þegar flogið var sunnan Hofsjökuls sást vel til Torfajökulssvæðisins til vinstri og skömmu síðar líka til Kerlingarfjalla til hægri. 

Tal okkar barst stuttlega að helstu háhitasvæðum landsins, og á þessum tíma voru uppi miklar áætlanir um virkjanir á Torfajökulssvæðinu. 

Fram kom hjá sessunautnum að honum litist vel á að virkja það svæði sundur og saman og myndi leggja því það lið sem hann mætti. "Þessi Torfajökull getur varla verið svona merkilegur" sagði hann. 

Ég benti honum á að að Torfajökull væri aðeins eitt af náttúruundrum svæðisins; að á þessu svæði væri stærsta líparítsvæði lands, stærsta eldfjallaskja hér á landi, stærsta hrafntinnuhraun á norðurhveli jarðar, stærstu gígar landsins myndaðir af ösku við sprengigos og fleira mætti nefna, hraun og gíga auk kvíslanets Tungnaár og flottasta giljaheims landsins, Jökulgil. 

Torfajökulsvæðið tæki eitt og sér fram frægasta og elsta þjóðgarði heims, Yellowstone og væri enn merkilegra en Kerlingarfjöll, sem sjá mátti út um gluggann hægra megin. 

Ef á annað borð þyrfti endilega að gera svona svæði að virkjansvæðum, mætti benda á, að uppi væru áætlanir um virkjanir í Kerlingarfjöll og illskárra væri að virkja fyrst þar en að virkja Torfajökulssvæðið. 

"Myndirðu ekki frekar fallast á virkjanir þar?" spurði ég. 

"Nei, það myndi ég aldrei gera" svaraði Alþingismaðurinn. 

"Af hverju ekki?" 

"Af því að ég hef komið í Kerlingarfjöll" var svarið. 

Málið útrætt. 

 

 

Geysir og Kerlingarfjöll friðlýst gegn orkuvinnslu

Gaus þarna 1783?

Á árunum 1783-84 var einstaklega umbrotasamt á Íslandi. Skaftáreldar, annað af tveimur lang mestu eldgosum á sögulegum tíma hér á landi, hófst í júní, en þar á undan voru sagnir af umbrotum undan Reykjanesi svo að eldur komst upp úr sjó, en þó án þess að varanleg eyja myndaðist. 

Um sumarið gaus fyrst á syðri hluta sprungu við Laka og hraun rann alla leið niður í Landbrot allt að Kirkjubæjarklaustri , en síðan tók sig upp gos norðan við fjallið með hraunrennsli niður á láglendið austan við Klaustur. 

Í lokin gusu síðan Grímsvötn og bundu endahnútinn á lang mannskæðustu náttúruhamfarir hér á landi; fjórðungur þjóðarinnar lést og meirihluti búpenings. 

Jarðskjálftahrina hófst klukkan 4:30

Stórfróðlegt viðtal um eldvirknina á Reykjanesskaga.

Stórfróðlegt viðtal er á mbl.is við Sigmund Einarsson jarðfræðing um eldvirkni á Reykjanesskaga og fylgir kort sem sýnir skagann allan og vel það, allt frá Reykjanestá til Þingvallavatns.

Sigmundur hefur sökkt sér sérstaklega niður í sögu eldvirkni á skaganum í áratugi og er svo sannarlega á heimavelli í þeim efnum, hvar sem er á skaganum. 

Eins og nokkrum sinnum hefur verið bent á á þessari síðu, er í fyrsta lagi ekki hægt að spá með vissu um hvort, hvar eða hvenær gos gæti orðið; og í öðru lagi, sýnir nútíma mælitækni, að hraunkvikan sem er þarna á ferðinni er ekki ennþá meiri en svo, að gosið yrði lítið (sjá pistil í gærkvöldi). 

Ef eldur kæmi til dæmis upp í Nátthaga austan við Ísólfsskála yrði það ekki neinn mörg hundruð metra hár og margra kílómetra langur eldveggur eins og býsnast var yfir í erlendum fjölmiðli nýlega, heldur líklegast að eldurinn sæist varla frá Reykjavík yfir Fagradalsfjallið.  

Ólíklegt að kvika muni koma upp

Snýst um ástandið núna, ekki fyrir milljónum ára.

Þeir sem andmæla mest þörfinni á minnka bruðlið með auðlindir jarðar, sem er höfuðmál 21. aldarinnar ekki síst sóun hins óendurnýjanlega og loftmengandi jarðefnaeldsneytis, seilast ansi langt með því að taka ástandið fyrir milljón árum sem hálmstrá í málflutningi sínum.  

Jafnvel er seilst 600 milljónir aftur í tímann í þessu skyni með því að nota línu í línuriti yfir CO2, sem er hundrað þúsund ára breið á pappír, sem sönnunargagn varðandi það að CO2 hafi aldrei í sex milljón ár verið minna en núna. 

En auðvitað falla breytingarnar, sem skipta máli, inn í þessa 100 þúsund ára breiðu línu sem á að sanna að CO2 sé í sögulegu lágmarki. 

Sveiflurnar, sem verið hafa í loftslagi á jörðinni síðan síðustu isöld lauk hafa verið tiltölulega litlar og í sambúðinni við náttúru jarðar blasir við, að ekki sé ráðlegt að rugga þeim báti með skyndilegri og hraðri aukningu gróðurhúsalofttegunda. 

Fyrir milljónum ára voru lönd og höf talsvert öðruvísi en nú, og því er fráleitt að beina athyglinni frá því viðfangsefni sem blasa beint við nú.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

Íshella Grænlands hefur áður bráðnað algjörlega

Stundum kemur afar lítið hraunmagn upp tímabundið.

Bæði í Kröflueldum og Holuhraungosinu komu upp hraun, sem voru afar smá. Fyrsta gosdaginn í Holuhrauni stóð eldgosið aðeins í nokkrar klukkustundir að næturlagi en var svo að mestu koðnað niður um morguninn þegar fyrstu loftmyndirnar náðust af því. Hvítklædda konan á mynd hér við hliðina stendur á storknaðri hraunbunu, sem kom upp í nyrsta hrauni Kröfluelda og breiddi úr sér yfir graslendi í kring.  

Í Holuhrauni tók gosið sig strax upp, og morgun einn opnaðist lítil sprunga skammt frá aðalsprungunni og upp kom svo lítið hraun, að það hlaut heitið Litla-Hraun í munni þeirra sem voru þarna á svæðinu. 

Það var ekki fyrr en leið á gosið sem það varð fullstórt og endaði loksins í 83ja ferkílómetra hrauni, því fimmta stærsta á sögulegum tíma á Íslandi. 

Á endanum var það hið mikla kvikumagn, sem Bárðarbunga gat útvegað sem réði stærð hraunsins, og það voru dyntir í opnun jarðskorpunnar og kvikuþungi þar undir sem réðu þvi hvernig tvívegis virtist vera að draga úr hraunflæði fyrstu vikuna. 

Svipað gerðist í Kröflueldum. Fyrsta hraunið sem kom upp 20. desember 1975 var nálægt því að vera spýja og mikið af gjóskunni var í formi ösku þar sem eldurinn kom upp undir hverasvæðinu sjálfu. 

Í einu kvikuhlaupinu fór hún til suðurs frá Leirhnjúki og komst undir Bjarnarflagi svo nálægt yfirborðinu að úr varð minnsta eldgos í heimi, þar sem glóandi hraunbuna þettist upp í gegnum bolholurör. 

Hér inn verður svo að lokum sett mynd af nyrsta hrauninu í Gjástykki, sem kom upp í gegnum sprungu, breiddi úr sér á rúmlega ferkílómetra, féll aftur niður í sprunguna og kom upp á víxl. 

Kvikuflæði gæti verið að minnka

47 mælistöðvar nú, þrjár og ein biluð 1973.

Umbrotin á Reykjanesskaga síðustu 14 mánuði hafa verið mæld í alls 47 mælstöðvum og það, að ekki sé nú talað um hina miklu tækni í gegnum gervitungl og aðra ofur nákvæmni, hefur gefið vísindamönnum ómetanlegt tækifæri til að átta sig á eðli þess sem er að gerast í mun flóknara kerfi af sprungusveimum skagans heldur en mun einfaldari umhverfi í Kröflueldum og gosinu í Holuhrauni.  

Gildi mælingakerfisins væri enn meira en ella ef við hendina væru niðurstöður svipaðra mælinga frá fyrri hrinum á skaganum, einkum á þeim fjórum öldum þegar þar gaus á öllum sprungusveimunun allt frá Hellisheiði og út undir Reykjanestá. 

Í þessu sambandi má minnast á Heimaeyjagosið 1973. 

Þá voru jarðhræringar undanfari óvænts goss, og hefði verið hægt að bregðast fyrr við, ef ekki hefði viljað svo illa til, að af þremur jarðskjálftamælum, sem þá gátu numið þessi umbrot, var einn bilaður. 

En til þess að hægt sé að finna hvar skjálftarnir eru, er lágmark að hafa þrjá mæla. 

1973 gátu umbrotin verið á tveimur stöðum og var annar þeirra uppi á landi og því miklu líklegri. 

Þess vegna kom jarðeldurinn 200 metra frá byggðinni á Heimaeyj öllum gersamlega á óvart.  

 

47 mælistöðvar vakta Reykjanesskagann

Ófrýnileg spá um opnun Breiðamerkurfjarðar fyrir 33 árum.

Á merkilegri ráðstefnu á vegum Verkfræðingafélags Íslands árið 1988 var það rakið skilmerkilega, hvernig sjór rifi sífellt niður haftið, sem er á milli Breiðamerkurlóns og sjávar, og ef ekkert yrði að gert, myndi ekki taka marga áratugi fyrir hafölduna að rífa haftið niður og eyðileggja bæði hringveginn, brúna og byggðalínuna. 

Það yki á þetta rof, að á háflóði kæmist saltur sjór inn í lónið sem yki rek ísjaka úr lóninu um útfallið og þar með þetta slæma rof. 

Ef þetta yrði látið gerast án nokkurra aðgerða, yrði þarna til meira en 200 metra djúpur fjörður með ísreki, sem á endanum bærist út fyrir ströndina og hamlaði siglingum líkt og gerist á hliðstæðum slóðum á Grænlandi.  

 

Lagt var til að hamla gegn þessu með því að færa útfallið úr lóninu til austurs og þar í sjó fram miklu lengri leið. 

Ekkert hefur verið gert í þessu máli í þessi 33 ár sem liðin eru. Að vísu fer ströndin hækkandi í þessum landshluta vegna léttingar fargs jökulsins, en það virðist ekki hamla nægilega gegn því sem heldur áfram að blasa við. 

Stutt í að hafið rjúfi Suðurlínu

Rafhjólin, vettvangur fyrir tískubylgjur en þó nauðsynleg bylting.

Rafknúin hjól, allt frá hlaupahjólum upp í léttbifhjól, eru sá fararmáti sem reynst hefur vel á þeim sex árum, sem rannsókn á gildi þeirra hefur staðið yfir hér á bæ.  

Í upphafi var prófað rafreiðhjólið Náttfari sem er með bæði hand aflgjöf og fótahjálp og býður þar með upp á þrjá möguleiia: 

1. Eingöngu handstýrða aflgjöf með innbyggðri endurheim orku niður brekkur og þegar hægt er á. 

2. Eingöngu rafafl í tengslum við fótknúna hjálp. 

3. Eingöngu fótaafl eins og á venjulegu reiðhjóli. 

Fjórum til fimm árum eftir að það var kynnt í sérstakri ferð á rafreiðhjólinu Sörla frá Rkueyri til Reykjavíkur að hægt væri að fara þessa leið á rafafli eingöngu með aðeins 115 krónu orkukostnaði kom loks smá bylgja í fjölgun svona hjóla. 

Rafreiðhjólið Náttfari er létt og meðfærilegt, aðeins um 30 kíló og með alls 110 lítra farangursrými í þremur töskum. Kostaði 250 þúsund krónur.

Á því voru settar tvær aukarafhlöður sem auka drægnina úr 20 kílómetrum upp í 60 kílómetra við íslenskar aðstæður. Þau eru ekki skráningar- né tryggingarskyld og miðið við leyfilegan hámarkshraða 25 km/klst; einkum ætluð til ferða eftir hjólastígum.

Hægt að setja undir þau gróf og negld vetrardekk að vetrarlagi, og reynslan af notkuninni var miklu betri en búist var við, bara spurning um að klæða sig rétt ef veður krafðist þess og kom ekki sú vika sem þetta hjól var ekki notað meðan það var eina hjólið. Svona hjól nýtast best á stuttum leiðum en síður á þeim lengri.                Þess vegna bættist við í tilraunina með rafknúin hjól rafknúið léttbifhjól af gerðinni Super Soco CUx, skráningar- og tryggingarskylt en með hámarkshraða 45km/klst ætlað til ferða á umferðargötum, en hægt að breyta því á einfaldan hátt í næsta flokk fyrir ofan, sem samsvarar 125cc bensínknúnum hjólum, og þá hefur Super Soco CUx 64 km / klst leyfilegan hámarkshraða. 

Drægnin við íslenskar aðstæður er 45 kílómetrar og rafhlaðan er útskiptanleg, sem er aðalkosturinn við það. 

Hjólið kostaði 300 þúsund krónur með 40 lítra farangurskassa, og aukarafhlaða kostar líklega um 120 til 150 þúsund krónur. 

Gerð var tilraun með ferðalag, þar sem tvær aukarafhlöður voru hafðar í farangurskassanum og var drægni hjólsins þá 132 kílómetrar. 

Þegar allir kostir og gallar þessa farartækis eru lagðir saman er þetta í heildina tekið besta farartækið sem síðuhafi hefur átt á langri ævi. 

Orkukostnaðurinn er innan við ein króna á ekinn kílómetra, það kostar innan við 100 kall að skreppa austur fyrir fjall og til baka aftur. 

Þegar rafknúin hlaupahjól komu á markað varð ekki aðeins bylgja, heldur sprenging í sölu þeirra. 

Hafa þau þó verið til í áraraðir og hafa þann kost stærstan að vera afar létt og meðfærileg, einkum ef hægt er að brjóta þau saman og hafa meðferðir í bíl.

Giska má á að að minnsta kosti 20-40 þúsund svona hjól hafi selst hér á landi. 

Það sást vel í þeim verslunum þar sem líka voru rafknúin léttbifhjól til sölu, að allur straumurinn af fólkin lá til að skoða rafskúturnar, en miðað við notagildi rafknúins léttbifhjóls er það aldeilis furðulegt. 

Minnir rafhlaupahjólaæðið svolítið á fótanuddtækjaæði sem geysaði hér fyrir nokkrum áratugum. 

Þar sem þróunin er komin lengst erlendis með kerfi skiptistöðva fyrir rafhlöður hillir undir byltingu í notkun meðfærilegra rafknúinna farartækja, 

Af því að ekkert slíkt virðist í augsýn hér á landi hefur orðið að setja inn í ofangreinda tilfraun bensínknúið léttbifhjól 125 cc Honda PCX, sem kemst jafnhratt og jafnlangt um vegakerfið og hvaða bíll sem er en aðeins fyrir einn tíunda af kostnaðinum og einn þriðja af orkukostnaðinum. 

Það var síðast notað í snöggri ferð suður með sjó í fyrradag og hefur farið allt til ystu stranda um land allt á síðustu fimm árum, alls 8000 kílómetra á langleiðum um landið. 

Höfnin full af rafhjólum

Þegar orðin tímamót á Reykjanesskaga.

Svo er að skilja á vísindamönnum, að nú séu likur meiri á eldgosi en að það gjósi ekki. 

En héðan af skiptir það ekki máli, því að jafnvel þótt mælingar vanti frá fyrri öldum, sem eru sambærilegar við nútíma mælingar, er kyrrstöðutímabilinu frá lokum umbrotatímans fyrir 800 árum lokið. 

Myndin hér við hliðina er tekin á Grindavíkurvegi, og er fellaröðin vestur af Fagradalsfjalli vinstra megin, en Þorbjarnarfell hægra megin. 

Svo var að sjá á skjálftakorti núna áðan að jörð skylfi þarna þvert yfir myndflötinn, en að eins og væri, yrði lítið gos í Nátthaga líklegast lengst til vinstri á myndinni.

Ekki finnast sambærilegir 14 mánuðir með jarðskjálftahrinur sem allir á Reykjanesskaga finna mí þessum mæli mánuðum saman. 

Þegar svona stendur á er aðalhættan sú, að mönnum gleymist, að framundan gæti verið 400 ára langt tímabil eða jafnvel enn lengra, þar sem gýs á hverri einustu öld. 

Til þess að átta sig á því þarf svolítið víðari sýn en að segja sem svo efit hvert gos: Nú er þessari hrinu lokið og hægt að slappa af í hundrað ár.  

Rétt eins og að ákafir fylgendur gerðar alþjóðaflugvallar í Hvassahrauni segi:  Það rann að vísu hraun ofan í Straumsvik fyrir 900 árum, en það er miklu lengra síðan hraunið, sem flugvöllurinn á að standa á, rann.  

Með svona röksemdafærslu gefa menn sér að hægt sé að ráða því, hvar og hvenær gýs á margra kílómetra langri gossprungu, sem hér eftir getur opnast hvenær sem er.  

Skjálfti 4,3 að stærð fannst víða