Afvegaleiddar umræður um vísindalegar staðreyndir.

Upplýsingar Sigurðar Steinþórssonar prófessors emeritus um eðli eldgossins í Geldingadölum er gott dæmi um það, hve við Íslendingar eigum vel mannaða sveit góðra vísindamanna á þessu sviði sem standa í fararbroddi á heimsvísu í rannsóknum í eldfjallafræði og jarðfræði. 

Þess dapurlegra er að sjá stanslausa afvegaleidda umræðu andstæðinga orkuskipta þar sem rökræðan er stórlega afvegaleidd í því skyni að gera Íslendinga eina allra þjóða stikkfrí í því að leggja sitt af mörkum í þessu efni. 

Málflutningur þessi felst í því, að vegna þess hve útblástur af völdum notkunar jarðefnaeldsneytis Íslendinga sé lítill hluti af útblástri jarðarbúa, og einnig vegna þess að útblástur íslenskra eldfjalla sé stórfelldur, eigum við kröfu á að skerast úr leik á þeim forsendum að það muni ekkert um okkur á heimsvísu. 

Þetta er ömurlegur málflutningur því að svo að dæmi sé tekið, er útblástur hvers meðalstórs íslensks bíls sem brennir jarðefnaeldsneyti álíka mikill og útblástur hvers svipaðs bíls annars staðar á jörðinni. 

Ef röksemdir Páls Vilhjálmssonar í dag um þetta mál væru gildar, ættu þær líka að gilda um allar þær þúsundir borga og byggða um allan heim, sem eru álíka fjölmennar og Ísland. 

Síðan er þessi málflutningur kórónaður með því að fella íslensk eldfjöll inn í útblásturstölur jarðarbúa og Íslendinga. 

Það er einstaklega ósanngjörn þröngsýni að færa óviðráðanlega þætti í náttúru jarðar til bókar hjá einstökum þjóðum eins og Íslendingum og blása það út hvað þessar tölur séu háar í samanburði við útblástur, sem þjóðin veldur sannanlega sjálf og getur minnkað, ef vilji er fyrir hendi. 

Raunar er leitun að þjóð sem hefur eins mikla og nærtæka möguleika í því efni og við Íslendingar. 

Eldgamalt vatn veldur sprengingunum

Raunsæi hjá ungum norrænum.

Félag ungra norrænna, sem var að breyta heiti félagsins, vill heildarendurskoðun á dönskukennslu hér á landi. 

Þegar ályktunin er skoðuð nánar sést, að þetta virðist ekki tákna það að leggja þessa kennslu niður, heldur gera hana betri og notadrýgri. 

Þetta sýnir visst raunsæi hjá þessu unga fólki, því að áratugum saman hefur mátt heyra það hjá mörgum Íslendingum að brýnt sé að kennslu í dönsku í íslensku skólakerfi sé hætt.

Rökin hafa verið mörg fyrir þessu sjónarmiði, hér verða nokkur nefnd ásamt andsvörum við þeim. 

1. Það eru alltof fáir sem tala dönsku til þess að kunnátta í henni skili árangri. Íslenska og danska eru tvö útnáratungumál örþjóða.

Andsvar: Íslenska og danska eru einfaldlega skyld norræn tungumál, sem eru töluð á samfelldu svæði sem nær frá Grænlandi um Ísland, Færeyjar, Danmörku og Noreg til Svíþjóðar og Finnlands að hluta til, nákvæmlega þess heimshluta sem við tilheyrum. Sá Íslendingur, sem kann skil á þessum norrænu málum hefur forskot í að taka þátt í atvinnulífi og menningu á þessu svæði, miðað við þann, sem ekki hefur vald á þeim. 

 

2. Ef á annað borð er verið að eyða fé og fyrirhöfn í kennslu erlends tungumáls, á enskan alveg að nægja, og ef endilega þurfi að bæta þriðja tungumálinu við íslensku og ensku, væri nær að velja tungumál eins og spönsku, sem mörg hundruð milljóna manna tala. Því færri tungumál sem kennd eru, þvi betra. 

Andsvar: Kannanir sýna, að þetta er rangt. Þeim þjóðum, sem læra mörg tungumál vegnar yfirleitt betur en hinum. Gott dæmi er Sviss þar sem kunnátta í mörgum tungumálum er skylda. 

3. Það er niðurlægjandi fyrir Íslendinga að vera eina þjóðin í heiminum, þar sem skylt er að læra dönsku og þess vegna er það sjálfstæðismál, fullveldismál og framfaramál að leggja þessa kennslu niður. 

Andsvar: Löngu liðin fortíð milliríkjatengsla, sem hafa breyst, skiptir ekki lengur máli í þessu sambandi. Gamlar nýlenduþjóðir hafa til dæmis yfirleitt ekki farið þessa leið gagnvart tungumálum fyrrum nýlenduvelda eða herraþjóða.     

Vilja heildarendurskoðun á dönskukennslu

Flest gilin í "Giljaheimi" eru eftir.

Þegar ég flaug í fyrsta í austurátt sinn meðfram fjalllendinu austan við Sólheimajökul allt austur fyrir Mýrdalsjökul var það stórundarlegt hvernig svo mörg undraþröng og djúp gil voru þarna án þess að það virtist vera á vitorði nema örfárra. 

Þetta var eins og almættið hefði sett á fót Íslandsmóti, já, Evrópukeppni í gljúfrasmíði. 

Hátt á annan tug hrikalegra djásna, en líklega ekkert manngengt að innanverður, heldur í mesta lagi eftir gljúfurbörmunum. 

Eitt gilið, það langstærsta, Norðurgil, var hins vegar svo hrikalega stórt, að í sjónvarpsþættinum Heimsókn 1975, sem snerist um Vík í Mýrdal, var myndin af því gili tekin út um framgluggann á tveggja hreyfla flugvél af gerðinni Cessna 310. 

Eftir það var það eitt það stórbrotnasta sem hægt var að bjóða farþegum í litlum flugvélum upp á, að fljúga lágt niður skriðjökulinn í norðausturhorni gilsins og beygja inn í það, þar sem það þrengdist og virtist ætla að enda með þverhnípum hamravegg. 

Þá var sagt við farþegana: Það verður hægt að beygja bæði til vinstri og hægri við endann, en aðeins önnur leiðin er rétt; hin leiðin liggur inn í dauðagildru. 

Síðan var rétt beygja tekin þar sem komið var að gljúfri, sem liggur þvert fyrir enda gilsins, 90 gráðu beygja, mjög kröpp og haldið áfram að þræða krókótt gilið í svo kröppum beygjum að taka varð þær eð því að halla vængjunum í nær lóðrétt í hverri þeirra til þess að ná þeim. 

Að lokum komið út úr gilkjaftinum niðri á láglendinu eftir för um magnaða flugleið.  

Þetta var endurtekið í sjónvarpsþætti Láru, Ferðastiklum, þegar hún fór með smalamönnum um svæðið, en giljaheimur allra hinna þröngu gilja, sem jafnvel eru ófær drónum, bíður síns tíma. 

Kannski tæknilegur möguleiki að leyfa ferðamönnum að horfa á stórum skjá á flug um gilin á drónum. 

Athuga má að þessu svæði verði gefið nafn, til dæmis nefnt Giljaheimur og sett á sérstall sem náttúrufyrirbæri af hæstu gráðu. 

Geggjaðasta gil landsins

Nefnd tvö "möguleg" alvarleg slys. Bætum tveimur raunverulegum við.

Í viðtengdri frétt er greint frá því, að hvernig ökumanni bifhjóls tókst að koma í veg fyrir tvö "möguleg" alvarleg slys á þjóðvegi fyrir austan fjall, vegna þess hvernig ökumenn eru gjarnir á að vera að lesa á snjallsíma sína undir stýri. 

Saga þessa bifhjólamanns er áreiðanlega rétt miðað við reynslu síðuhafa á síðustu sex árum, sem eru liðin síðan breytt var yfir í það að hámarka not rafknúinna farartækja og eiga þrjú hjól til mismunandi ferða í samræmi við lengd ferðaleiðir og hraða. 

Í óteljandi skipti hefur mátt sjá af hjólinu í návígi við gatnamót hvernig margir bílstjórar hafa verið niðursokknir við að grúfa sig yfir snjallsíma í akstrinum. 

Og það, sem meira er: Síðuhafi hefur tvívegis lent í beinbrotsslysum á rafreiðhjóli vegna hliðstæðrar hegðunar. 

Í fyrra skiptið vegna þess að ökumaður bíls var að hægja á bíl sínum til þess að hleypa mér á rafreiðhjólinu Náttfara eftir gangbraut yfir aðrein að Miklubraut. 

Hann leit snöggt til hliðar og sá útundan sér að ef hann gæfi hressilega inn, gæti hann smollið inn í autt bil á milli bíla á Miklubrautinni. Hann gaf því inn þótt hann væri á þessu augnabliki blindaður af lágri kvöldsól og sæi því ekki rafreiðhjólið sem var þá komið hálfa leið yfir aðreinina. 

Ég var kominn það langt að ég sá hann ekki þegar hann ók harkalega aftast á hjólið hjá mér og henti mér og hjólinu upp á framgluggann, sem hlífðarhjálmurinn braut í högginu. 

Þá snarhemlaði hann, en við það hélt flug hjólsins og knapans áfram upp á þak og í glæsilegum boga yfir húddið til árekstar við gatnakerfi Reykjavíkur. 

Afleiðingin varð slæm lemstrun á báðum ökklum, báðum hnjám, öðrum olnboganum og öxlinni. 

Í fyrstu leit út fyrir að ég hefði beinbrotnað á öllum sex stöðunum, en sem betur fór var aðeins hægri ökklinn.

Hitt beinbrotsslysið vegna aflestrar ökumanns á farartæki varð á hjólastígnum á Geirsnefinu, því að ökumaðurinn, sem horfði niður fyrir sig og var að lesa, var á rafreiðhjóli!

Það var hálfrökkur og hann var að reyna að sjá á orkumælinum, hve mikið rafmagn væri eftir. 

Þegar hann horfði niður á mælinn sá hann móta dauft fyrir hvítu merkingunum á hjólabrautinni sem hjólinu var hjólað meðfram

Á mynd efst á síðunni er nýbúið að mála línurnar á honum, en vegna viðhaldsleysis á þessum línum árum saman, voru þær horfnar á köflum þegar slysið varð í ársbyrjun 2019, svo að hann varð að gera aðra tilraun þegar línurnar komu aftur í ljós. 

En þá gerðist aftur það sama, að línurna hurfu, en í þetta sinn var auði kaflinn mun lengri en áður svo að hann sveigði óvart yfir á rangan stígshelming í veg fyrir mig, sem gat með engu móti varast hann, heldur skullu ystu hlutar stýranna á hjólunum saman með þeim afleiðingum að þau steyptust bæði í kollhnísum til jarðar. 

Lesandi hjólreiðamaðurinn slapp við beinbrot, en ég fékk slæmt axlarbrot. 

Eftir þessi tvö slys spurði einn vinur minn hvort ég ætlaði ekki að fara að hætta að nota hjólin. 

Svarið var einfalt: Málið snýst um ökumenn, sem sjá sér ekkert ekki fram fyrir sig við stýrið. 

Það er allt vaðandi af þeim í umferðinni og oft engin leið að varast þá eða sleppa við það að lenda í árekstri. 

Ef ég á að velja um það á rafreiðhjólinu að lenda í áresktri við annan mann á reiðhjóli á 20 km hraða - eða - að vera undir stýri á bíl og lenda framan á öðrum bíl á 80 km hraða,-  þá vel ég manninn á rafreiðhjolinu.  

Kom í veg fyrir tvö mögulega alvarleg slys

Íslenskan útlæg í móttöku topphótels. Hugsað á ensku, sem "lúrar okkur inn."

Er hugsanlegt að í móttöku topphótela í Frakklandi eða Þýskalandi væri bara hægt að nota ensku?

En þessi er orðin raunin hér á landi. Samt er móttakan í hverju fyrirtæki og stofnun andlit þess. Eftirminninnilegt þegar síðuhafi var vinsamlega skipað að tala ensku við manninn í móttökunni í einu af fínasta hótelinu í miðborg Reykjavíkur.

Alveg nýtt dæmi úr fréttum er dæmigert um aðra leið, sem enskan fer inn í mál okkar. Það lýsir sér í því ástandi, að það er orðið erfitt, jafnvel fyrir fjölmiðlafólk að hugsa á móðurmáli sínu. 

Fréttamaðurinn var að segja frá golfkeppni og sagði að á ákveðinni holu undir lokin hefði orðið til "snúningspunktur" í keppninni. 

Vesalings fréttamaðurinn neyðist til að þýða hrátt úr enskunni "turning point".    

Hann virðist ekki hafa hugmynd um að í íslensku hafa verið til og eru ennþá til mörg orð um þetta fyrirbæri, svo sem þáttaskil, kaflaskil, vatnaskil, umskipti, tímamót, kúvending, vendipunktur... o. s. frv.  

Kannski hefur hann haldið að það þyrfti íslenskt nýyrði til þess að komast hjá því að nota orðið "turning point". 

Í undanhaldinu undan enskunni er kannski það fyrirbæri varasamast sem lýsir sér í því að við erum í vaxandi mæli þess ekki megnuð að hugsa á íslensku, heldur að bjarga okkur í horn með því að grípa beint eða óbeint til enskunnar. 

Í íþróttum er það þekkt bragð að leiða andstæðinga í gildru, "lokka þá inn" eða "pretta" en nú orðið er það alsiða að segja að verið sé "að lúra þá inn" og að þeir séu "lúraðir inn."

Þarna er á ferðinni aulaleg þýðing á ensku sögninni "to lure" en íslensku orðin að lúra eða nafnorðið lúr þýða allt annað. 

Íslenskan er á undanhaldi

Spor í snjó geta orðið torkennileg á Hornströndum.

Á árunum 1977 til 1978 fór síðuhafi fljúgandi í gerð sjónvarpsmyndarinnar Eyðibyggð í nokkrar kvikmyndatökuferðir til Hornstranda og voru notaðar tveggja sæta og fjögurra sæta flugvélar af gerðunum Piper PA-12 Super Cub og Cessna 172 Skyhawk tll þess að lenda á mprgum stöðum í fjörum og á öðrum stöðum, jafnvel uppi á Straumnesfjalli og á Þórishorni við Hlöðuvik. 

Nokkrum sinnum var gegið fram á spor í sköflum, bæði að vetrarlagi og öðrum árstímum og var þar langoftast um refaspor að ræða. 

Eitt sinn virtust sporin miklu stærri en eftir ref, en enginn sást hvítabjörninn. 

Þessi spor virðast hafa aflagast og stækkað við hitabreytingar og hugsanlega sólbráð, svona eftir á að hyggja, og tilvist þeirra því ekki tilkynnt til yfirvalda. 

Í ljósi þess að þetta gátu líka verið afmynduð spor eftir stóra gæs eða svan

En teknar voru myndir af orunum fyrir sjónvarpsmyndina og í henni sjást þau auðvitað enn og sömuleiðis þær vangaveltur sem þá voru hafðar uppi um þau. 

Töldu ummerki vera um hvítabjörn á Hornströndum

Let it be done! Mission and fun! Kraftur! Landvernd! Cyclothon!

Frátt er jafn hrífandi og rífandi upp stemningu og að horfa á stórbrotna hjólreiðakeppni eins og Síminn Cyclothon. Að þessu sinni verður safnað áheitum til Landverndar, en mörg önnur góð málefni eins og Kraftur eru líka á þeirri dagskrá. 

Á facebook síðu minni i dag er tónlistarmyndbandið "Let it be done!" sem er hvatningaróður með uppruna í aðdraganda umhverfisráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í París 2015, en einnig með tilvísun í "Fighting spirit and fun!"  

 

LET IT BE DONE!  

 

Framfarasporið! 

Let it be done! Come on, let´s have fun

on a journey to a fight, that must be won!

 

We are the generations that start cleaning up the earth! 

We are the generations that shall give new vision birth

spurting over obstacles up every slope and hill 

with ever groving endurance and strength and faith and will!

 

With power from clean energy we light the brightest beam!

With power from our deepest hearts because we have a dream!

By using all our wit and guts we sweep through storm and rain

to undertake enourmous task defying weariness and pain!

 

Let it be done! Fighting spirit and fun!

Bicycles on the run!

Father and mom! Daughter and son!

Electric bikes for everyone!

 

Inevitable energy exchange!

 

Across the ocean, over valleys, thundering through the sky

to promised land of love and peace our minds are flying high!

Sustainable developement shall prosper everywhere 

from the seabeds over continents up through the atmosphere!

 

We are the rangers, pledged to save the nature of the earth!

We are the generations that shall give its life new birth!

Let´s rins the water, clean the air to give us healthy breath, 

fighting for environment against it´s bitter death!

 

Let it be done! Come on, let´s have fun!

El-cars are on the run!

Father and mom, daughter and son!

Solarcars on the run!

Mission and fun!

Love and peace for everyone!

When the battle is won!

Food and health, said an done!

Human rights for everyone!

Life on earth on the run!

Let it be done!

 

Farin af stað í Cyclothon

Ómetanlegt athvarf fyrir vítt svið menningar. Brýnt að opna að nýju.

Í umræðum um lokun Hannesarholts undanfarna daga hefur réttilega verið tekið sterkt til orða varðandi gildi hússins fyrir tónlistarfólk. Og það er neýðarlegt ef lagatæknileg atriði eins og rekstrarform verða látin ráða því að þetta þjóðþrifastarf leggist niður í stað þess að fá styrk á jafnréttisgrundvelli. 

En það eru miklu fleiri en tónlistarfólk, sem verða fyrir miklum missi, því að í þessum húsakynnum því að þarna hafa verið fluttir fyrirlestrar, haldin málþing og líka verið sýndar kvikmyndir.  

Gott dæmi um það voru vel heppnaðar kynningar með blönduðu efni, sem Andri Snær Magnason hélt þarna í aðdragandanum af vinnu hans við hina stórkostlegu bók um Tímann og vatnið. 

Auk bókarinnar gat Andri Snær þróað þessa kynningar í Hannesarholti til frábærs flutnings í Borgarleikhúsinu. 

 

Gríðarlegur missir fyrir íslenskt tónlistarfólk

Stöðugt og meira þunnfljótandi hraunflæði getur síðar ógnað fleiru.

Frá upphafi gossins í Fagradalsfjalli heur hraun streymt stanslaust beint upp af allt að 17 kílómetra dýpi til yfirborðsins, og í nýjasta fasa þess óstöðvandi straums hefur hraunið orðið meira þunnfljótandi en áður. 

Þegar síðuhafi fór í sérstaka ferð suðureftir, allt til Ísólfsskála, viku áður en gosið hófst, varð afraksturinn myhdasyrpa, tekin í átt til þá hugsuanlega komandi hraunflæðis, sem átti að sýna það, sem raunverulega blasti við: sú leið sem hraunstraumur gæti komið eftir ef gosið drægist á langinn. 

Nokkrar myndanna birtust þá hér á síðunni. 

Á efstu myndinni er horft til suðurs í átt til Svartsengis og Bláa lónsins,sem eru norðan Þorbjarnarfells, hægra megin við veginn. Fagradalsfjall er í fjarskanum vinstra meginn við veginn.

Það þýddi að orkuverið í Svartsengi, Bláa lónið og síðar Grindavík sjálf gæti staðið frammi fyrir ógn sem bregðast þyrfti við. Þetta eru gríðarleg verðmæti.  

Til samanburðar má nefna að Surtseyjargosið stóð í þrjú og hálft ár og frá upphafi Kröfluelda liðu tæplega níu ár. Það má alveg líta á Kröfluleda sem níu aðskilin gos með bili á milli þar sem lokaniðurstaðan varð 35 ferkílómetra hraun, tíu sinnum stærra en Fagradalshraunið er nú. 

Það er því heldur betur verk að vinna fyrir aðgerðahópinn, sem hefur í raun birt ofangreinda stöðu. 

Á miðmyndinni er horft frá Suðurstrandarvegi norðan við Ísólfsskála í átt til þess svæðis þar sem hraunið stefnir nú í átt að veginum.

Og næstneðsta myndin var tekin af eyðibýlinu Ísólfsskála viku fyrir upphaf gossins, og er bærinn vinstra megin við veginn. 

Á neðstu myndinni er horft til austurs, og væntanlegt hraunrennslissvæði er vinstra megin við Suðurstrandarveginn. 

Suðurstrandarvegur getur lokast

"Að fara að vera - eða ekki fara að vera..."?

Tilhneiging, sem kalla má nafnháttarsýki, ryður sér hratt til rúms í íslensku máli. 

Fyrirsögnin á viðtengdri frétt er dæmi um þetta. Í staðinn fyrir að segja einfaldlega: 

"Við náum ekki í fólkið"

er sagt: 

"Við erum ekki að fara að ná í fólkið." 

Þrettán atkvæði í stað átta. 

Einn íþróttafréttamaður lýsti atviki svona: 

"Hann var ekki að fara að verja þennan bolta"

í stað þess að segja: 

"Hann gat ekki varið þetta skot." 

Þessi breyting málsins felur í sér lengri og klúðurslegri setningar en annars þyrfti. 

Og jafnvel er nafnháttur notaður margsinnis í röð, og gæti því frægasta setning leikbókmenntanna senn orðið svona: 

"Að fara að vera eða fara að vera ekki - það er málið" 

í stað þess að segja: 

"Að vera eða vera ekki - það er málið." 

„Við erum ekki að fara að ná í fólkið“