"Við öndum öll að okkur sama loftinu..." Ræða Laxness; "..hærra plan."

Það er mikils virði að búið sé að nota nýjustu tækni til þess að heyra John F. Kennedy flytja ræðuna, sem hann ætlaði að flytja í Dallas 22. nóvember 1963. 

Síðasta merka ræðan, sem hann flutti áður en hann var myrtur er fyrir löngu orðin klassísk og hefur sama gildi í dag og þegar hún var flutt. 

Sú ræða var greinilega afrakstur hugleiðinga hans í kjölfar Kúbudeilunnar 1962 þegar heimurinn rambaði á barmi borgarastyrjaldar. 

Frægasta setning þeirrar ræðu er sennilega, sú sem hann sagði um þjóðir heims: 

"Við öndum öll að okkur sama andrúmsloftinu, við eigum öll afkomendur, sem okkur er annt um, og við erum öll dauðleg." 

 

Ég hef áður sagt hér á bloggsíðunni að hugsanlega muni sá tími koma, að ekki verði einasta hægt að láta látna menn flytja ræður, sem ekki voru varðveittar, á tilbúinni hjóðrás síðar meir, heldur einnig búa til myndrás af flutningnum. 

Sjáist hinn látni þá bæði og heyrist á tilbúnu myndrásinni. 

Einni eftirminnilegustu ræðu Halldórs Laxness, sem hann flutti, og jafnan var kennd við ummælin "er ekki hægt að lyfta þessari umræðu upp á örlítið hærra plan?" og spann hana reyndar af munni fram, var eytt skömmu síðar, bæði hljóðrás og myndrás. 

Myndupptökunni var eytt um 7-10 dögum síðar, af því að á þessum tíma voru tveggja tommu myndböndin, sem sjónvarpsstöðvar notuðu, svo óheyrilega dýr, hundruð þúsunda hvert, að það varð að endurnota þau með því að taka nýtt efni ofan í eldra og velja alveg sérstaklega gaumgæfilega það efni, sem geymt væri.

Í Sjónvarpinu var öll dagskráin tekin jafnóðum upp á einfalt hljóðband á þessum tíma, en þeim upptökum var að jafnaði eytt með því að taka nýtt efni ofan í það gamla nokkrum vikum eftir upptöku. 

Ég harma það alla tíð að hafa ekki á eigin vegum tekið upp umræðuþáttinn á einfalt segulband þann hluta umræðuþáttarins, þar sem Laxness brýndi sig á eftirminnilegan hátt og tók umræðuna í sínar hendur með myndugleika sínum. 

Ég hefði að vísu orðið að taka þetta upp utan við rútínukerfi Sjónvarpsins, sem vitanlega var erfitt í framkvæmd og var þess vegna ekki gert. 

Þess má geta sem dæmi um gildi þessarar orðræðu Laxness, að nú síðast undanfarna daga hefur staðið yfir nokkurs konar ritdeila í Fréttablaðinu um það sem Laxness kallaði "hið steingelda þras" helstu listamanna þjóðarinnar í Kalda stríðinu. 

Ég reyndi að bæta fyrir aðgerðarleysi mitt með því að leggja orð Laxness sérstaklega á minnið og varðveita þau þannig. 

Fór síðan með ræðukaflann í Kastljósi í orðastað Laxness og fékk þau viðbrögð hjá þeim, sem mundu hann sæmilega, að nokkuð rétt væri farið með hann. 

Í þessu tali í Kastljósi studdist ég ekki við blað og gleymdi því einni setningu Laxness um "hörmungar af mannavöldum". 

Þessi kafli umræðuþáttarins var að mínum dómi merkilegur vegna þess að í honum bjó Nóbelskáldið til nokkurs konar leikrit með fjórum rithöfundum, sem allir höfðu samið verk sem voru sett á svið. 

Urðu hinir þrír, Matthías Jóhannessen, Jónas Árnason og Gunnar Gunnarsson að leiksoppum Halldórs þessar mínútur sem Laxness tók á honum stóra sínum. 

Einhvern tíma í framtíðinni mun kannski renna upp sá dagur, að hægt verði að endurgera með notkun gervigreindustu fáanlegrar tölvu þessar eftirminnilegur mínútur í sjónvarpinu með skáldunum fjórum. 

Kennedy flytur loks Dallas-ræðuna

Hörmulegt vanmat og sjálfhverft mat á aðstæðum.

Frá því að Bandaríkjamenn skárust í leikinn í lok Fyrri heimsstyrjaldarinnar og síðan aftur á enn árangursríkari hátt í Seinni heimsstyrjöldinni til þess að bjarga Evrópu og þjóðum heims frá ógnum nasismans, hefur þetta mikla heimsveldi litið á sig sem nokkurs konar heimslögreglulið. 

Það hefur oft litið vel út á yfirborðinu, en ævinlega hafa sjálfhverfir hagsmunir Bandaríkjanna sjálfra verið undirliggjandi. 

En því miður hafa þeir alltof of vanmetið stöðu og menningu þeirra þjóða, sem þeir hafa haft afskipti af. 

Þeir veðjuðu á rangan hest, Shang Kai Shek í Kína og fóru út Víetnamstríðið með kolröngu stöðumati. 

Þeir studdu gerspilltan Íranskeisara og töpuðu því mikla landi í hendur öfgaklerka. 

Sama ár voru þeir að styðja Muhaheddin múslima gegn Sovétmönnum í Afganistan og hafa síðan 2001 setið uppi með vonlítið stríð við arftaka Muhaheddin, Talibana. 

Bush sýndi að vísu hárrétt stöðumat, þegar hann fékk alþjóðlega samstöðu við að reka Íraka út úr Kúveit en stillti sig hins vegar um að steypa Saddam Hussein. 

Sonur hans hratt hins vegar af stað hrikalegri atburðarás, sem enn sér ekki fyrir endann á, með því að gera það sem faðir hans hafði forðast að gera. 

Bandaríkin sýndu gróft vanmat þegar þau studdu uppreisnaröfl í Túnis, Egyptalandi,Líbíu og Sýrlandi undir heitinu "arabíska vorið" sem snerist upp í andhverfu sína og hefur leitt böl yfir Líbíu og Sýrland og stuðlað að stofnun Íslamska ríkisins. 

Ekki má kenna Bandaríkjamönnum einum um, því að NATO þjóðir, þar með taldir Íslendingar, dönsuðu með 2003 í Írak og 2011 í Sýrlandi og Líbíu.  

 

Hamfarakennd eyðilegging (myndir)

Varanlegt deiluefni?

Enn eru í fersku minni deilurnar sem risu um búning karlalandsliðsins í knattspyrnu í EM. 

Ef rétt er munað, voru það einkum skæri lóðréttu línurnar í fánalitunum, sem deilt var um. 

Nú er kominn búningur, sem virðist vera alger andstæða, með daufum lit og ekkert sem gæti á hinn minnsta hátt vakið athygli. 

Ef sveiflurnar á útliti búningsins verða svona miklar frá ári til árs er sennilega búið að tryggja það að hægt verði að hafa sterkar og mismunandi skoðanir á honum; - les: deilur. 

HM búningur frumsýndur (myndskeið)

Yfirburða vistvænn ferðamáti.

Rafreiðhjól eru hugsanlega enn umhverfismildari ferðamáti en venjuleg reiðhjól. Ástæðan er sú, að þegar notkun venjulegra reiðhjóla fer yfir ákveðin mörk, má reikna aukna matarþörf hjólreiðamannsins inn í kolefnisfótsporið. 

Að vísu kemur á móti, að hæfilerg hreyfing er holl fyrir líkamann hvort eð er, en engu að síður er rafreiðhjólið lang vistmildasta farartækið af þeim, sem knúin eru með annarri orku en líkamsorkunni. 

Í tilrauninni 2015 við að fara á raforku rafreiðhjóls einni saman, án fótafls frá Akureyri til Reykjavíkur var orkueyðslan samanlagt um 4,6 kwst, sem kostuðu þá 115 krónur. 

Á rafreiðhjólunum, sem Reykjavíkurborg ætlar að lána, er það blanda af fótafli og rafafli sem knýr hjólin og er hægt að hjóla þannig, að rafaflið skaffar drjúgan meirihluta orkunnar. 

Orkukostnaðurinn Akureyri-Reykjaík 2015 samsvaraði 0,15 lítrum af bensíni á hundraðið, en til samaburðar er þessi tala um tíu sinnum hærri á minnsta rafbíl landsins, sem ég nota líka til daglegra ferða, 1,5 l/100. 

Létta "vespu"vélhjólið mitt sem búið er að aka tvisvar hringinn og einu sinni Vestfjarðahringinn eyðir um 2,5 l á hundraðið á þjóðvegum, en aðeins 2,2-2,3 innanborgar.  

Lána 25 rafreiðhjól

Gleymdar eru afleiðingar tollmúranna eftir 1930.

Nú er orðið það langt frá því að ríki heims reistu tollmúra og fóru í tollastríð þegar heimskreppan mikla skall á í árslok 1929, að það er liðinn meiri tími en elstu menn muna. 

Menn muna ekki þá tíma sem Íslendingar framleiddu sjálfir ótrúlega fjölbreyttar vörur og varning í skjóli tollverndar. 

Þegar ég sá einhvers staðar birt nöfn langflestra þessara mörgu og örsmáu fyrirtækja á erlendan mælikvarða, sem framleiddu vörurnar sem við notuðum, áttaði maður sig á því hve maður hafði vanist því sem óhjákvæmilegum hluta af tilverunni hér á landi, að þessu væri svona háttað. 

Og þetta var mært sem atvinnuskapandi framleiðsla, þótt ekki þyrfti mikinn sérfræðing til að reikna hið gagnstæða út, að framleiðnin var langt, langt fyrir neðan framleiðnina í margfalt stærri verksmiðjum erlendis. 

Þegar byrjað var að losa um öll höftin og tollana á árunum milli 1960 og 1980 jukust þjóðarframleiðslan og þjóðartekjurnar á þann hátt, að líta mátti á næstum því fjóra áratugi um miðbik síðustu aldar sem stöðnunartímabil, bæði hér á landi og í nágrannalöndunum. 

Það blasti við að tollastríð og tollmúrar skaða alla í heildina. 

En nú virðist sem þetta ætli að gleymast þótt glöggir menn sjái strax, að ef þetta skellur á á ný verður hættulegur efnahagsssamdráttur um allan heim. 

Eftir 1930 olli kreppan úlfúð og ófriði sem kostaði mannskæðustu styrjöld allra tíma með mestu eyðileggingu allra styrjalda.  

Ég er að upplifa smá dæmi um gildi hagkvæmninnar þessa mánuðina, tilvist lang léttasta rafbílsins á Íslandi af gerðinni Tazzari Zero, sem ég hef nú tekið í notkun fyrir mig og ræð við það, eingöngu vegna smæðar hans. 

Í gerð þessa bíls er náð fram ítrustu sparneytni án þess að það bitni á rýminu, sem þeir njóta sem sitja hlið við hliðð í tveimur sætum hans. Sem sagt: Tveggja sæta bíll, aðeins minni en Smart bíllinn, en tveir farþegar hans verða lítt eða ekki varir við smæðina af því að stytting bílsins fæst öll með því að sleppa aftursætunum.  

Smæð bílsins og haganleg hönnun gæti orðið fyrirmynd að svipuðum bíl, sem yrði framleiddur í tugþúsundum eintaka í framtíðinni þegar orkuskipti og orkuskortur fara að sverfa að. 

En það háir framleiðslu hins knáa en smáa Ítala, að hann er að mestu handsmíðaður og ekki smíðaður í nógu mörgum eintökum til þess að hægt sé að nýta sér hagkvæmni stærðarinnar. 

Þess vegna er verð hans og svipaðra bíla ekki nógu mikið lægra en stærri bíla, sem framleiddir eru á fullkomnustu færiböndum í tugþúsundum eintaka á ári, til þess að þessi skemmtilegi rafbíll og aðrir byggðir á svipaðri hugsun, fái að svo stöddu nógu mikla sölu. 

Toyotoa iQ var sniðugur bíll sem byggðist á svipaðri hugsun, en framleiðslu hans var hætt 2016 vegna þess að hann var á undan samtíð sinni. Þó tók hann þrjá fullvaxna og einn smávaxinn í sæti. 

 

Tollastríð myndi skaða heiminn

Skin og skúrir eins og í rysjóttu vorveðri.

Á svonefndum útmánuðum á Íslandi gengur oft á með miklum átökum náttúruaflanna. Hæðir og lægðir æða yfir litla landið okkar með hraðfara sveiflum, skini og skúrum, stundum koldimmum rokéljum og heiðskírum bláhimni á víxl á sama klukkutímanum. 

Þessa dagana er fjölskylda Stefáns Karls Stefánssonar minnt hastarlega á fallvaltleika mannlegrar tilveru og krefjandi viðfangsefni hennar. 

Eftir að dótturdóttir okkar Helgu varð hluti af þessari fjölskyldu hefur hún hist við gleðileg tækifæri þegar tvær langafa/ömmudætur hafa komið í heiminn, verið skírðar og átt afmæli. 

Þá hefur verið gefandi að kynnast nýju venslafólki, þeirra á meðal Stefáni Karli Stefánssyni, frænda litlu stúlknanna, og Steinunni Ólínu Þorsteinsdóttur, konu hans, rifja upp gamlar og góðar stundir og kynni sem aldrei gleymast. 

Síðast þegar við hittumst, í afmæli Írisar litlu Stefánsdóttur, hafði Stefán Karl unnið fágætt afrek með því að fara á kostum að nýju í "Með fulla vasa af grjóti" og hlakkaði til að takast á við nýtt verkefni, einmitt núna í mars. 

Aðeins fáum dögum eftir afmælið barst síðan fregnin um að þetta yrði honum ofviða vegna heilsubrests. 

8. mars fæddist systir Írisar litlu og lýsti alla fjölskylduna upp eins og vorsól, beint í kjölfar þess að aðeins tvítugur fjölskylduvinur í fjölskyldu ömmu hennar hefði orðið bráðkvaddur. 

Og nú dynur önnur slæm fregn yfir aðeins nokkrum dögum síðar eins og kolsvart stormél. 

Hugur allra er hjá Stefáni Karli og Ólínu í þeirra hetjulegu baráttu sem hefur gefið okkur öllum svo mikið fordæmi hvað varðar gildi hugrekkis og samstöðu. 

Frá okkur öllum streymir ástarheit samúðar- og samstöðualda.  

Ný meinvörp fundust í Stefáni Karli

Úr öskunni´í eldinn, tjörudrullan tekur við.

Eins og kunnugt er, er svifrykið sem gerir höfuðborgarsvæði umhverfisverðlauna Norðurlandaráðs að heilsuspillandi mengunarbæli marga daga á hverjum vetri, að mestu samsett úr sundurtættu slitlagi gatnanna eftir neglda hjólbarða sem berja stundum á slitlaginu svo vikum skiptir án þess að nokkur þörf sé á því af völdum hálku.

En vegna hinna einstæðu umhleypinga að vetrarlagi, sem búast má við á Íslandi telja tugþúsundir ökumanna nauðsynlegt að negla hjólbarða bíla sinna, einkum þeirra sem notaðir eru reglulega til ferða yfir fjallvegi, sem liggja út frá höfuðborgarsvæðinu.  

Þannig hefur ástandið verið að undanförnu og ástæða þess að naglarnir eru notaðir er sú, að vissulega koma stundum dagar þar sem flughált verður á götunum í umhleypingum sem eru svo örir og ófyrirsjáanlegir, að erfitt er að láta saltaustur vinna á því hverja einustu stund. 

Þegar sagt er með feginsandvarpi að nú sé að koma rigning, sem bindi svifrykið, er það sýnd veiði en ekki gefin að þá séum við laus við þennan fjanda, því að rykið hverfur ekki, heldur breytist í tjörublandinn aur á götunum, sem sest á hjólbarðana og gerir þá sleipa og sest líka á framanverða bílana og er hvimleitt á framrúðum þar sem það skerðir útsýnið. 

Ef það snjóar í einhverjar klukkustundir á meðan úrkoman er í hita um frostmark, verður að ausa salti á göturnar sem gerir drulluna framan á ökutækjunum enn hvimleiðari. 

Sé farartækið vélhjól, verður ökurmaður vélhjólsins sjálfur útataður í tjörudrullunni. 

Ef hún er þar að auki slabbkennd er hjólið úr leik. 

Þessu hef ég kynnst af eigin raun undanfarin tvö ár, sem ég hef getað gripið í þann kostagrip, sem létt "vespu"vélhjól getur verið í þungri og silalegri bílaumferðinni, auk þess sem notkun hjóls gefur rými fyrir einn bíl í staðinn fyrir bíl hjólamannsins, sem ekki er notaður. 

Þetta er skárra viðfangsefni á rafreiðhjóli, sem ekið er á hjólastígum þar sem tjöruausturinn framan í vegfarendur ríkir ekki, en fyrir mann, sem þarf að fara að meðaltali meira en 20 kílómetra til og frá í erindagjörðum hverju sinni, getur rafreiðhjól verið heldur seinlegur fararmáti. 

Það blasir við að auka þarf hreinsun gatna og koma því atriði gatnaþjónustu í svipað horf hér og er víða erlendis. 

Það kostar að vísu peninga, en það kostar líka peninga að þrífa skítug föt hjólafólks eða framenda bíla, eða að mæta útgjöldum vegna slysa af völdum dekkja, hálla af tjörudrullu, því að þessu aurfilma á dekkjunum dregur úr hemlunargetu. 

Það þekkja jöklajeppamenn vel, sem stöðva jeppa sína í upphafi hvers leiðangurs þegar komið er af tjöruþöktum vegum til þess að þvo drulluna af dekkjunum. 

Rigning bindur svifrykið

Þar sem Íslendingurinn er tekinn niður.

Ef íslenska vegakerfið er hræðilegt, er það norska lítið skárra. Og eitt hefur íslenska vegakerfið fram yfir það norska, það er mun hraðeknara en það norska, og munar þar miklu. 

Þegar ég fór í lengsta leiðangur minn um Noreg 1998 til að gera þrjá þætti fyrir Sjónvarpið auk frétta, gerði ég mjög góða áætlun um framvindu mála að því er ég hélt. 

Þetta voru 14 dagar, þar af rúmir 12 innanlands í Noregi. Leiðin átti að liggja frá Osló um Þelamörk og Harðfangursfjörð til Björgvinjar, þaðan um Sognfjörð og norska hálendið og síðan alla leið norður til Alta og til baka aftur. 

Skemmst er frá því að segja að þessi áætlun hrundi strax á öðrum degi. Stór hluti þjóðleiðarinnar milli stærstu borga Noregs með samtals yfir eina milljón íbúa var með eina akrein í hvora átt og svo krókóttur að á löngum köflum var hver blindbeygjan eftir aðra og hámarkshraðinn 50 km/klst. Á þessari leið voru meira að segja nokkrar einbreiðar brýr! 

 

Hraðinn sums staðr niður í 30 km/klst. 

Ef gerð var minnsta tilraun til að hraða ferðinni kostaði það hættu og vandræði, enda hver hraðamyndavélin við aðra á löngum köflum. 

Á þriðja degi varð að játa sig sigraðan, stansa aðeins, endurmeta stöðuna og líkt og heyra norska rödd tala niður til sín: "Slappaðu af! Slappaðu af! Ef þú gerir það ekki eyðileggur þú ferðina!"  

Þarna var Íslendingurinn tekinn niður ef svo mátti að orði komast. Og það var sama hvað reynt var, - þegar komið var norður til Alta, voru tólf dagar liðnir og leiðangurinn orðinn minnst þremur dögum á eftir áætlun. 

Og samt hafði ég miðað ferðina og áfangana á hverjum degi við hraðann á veginum heima! 

Norðmennirnir ráðlögðu mér að bæta við dögum og aka ekki sömu leið til baka, heldur flýja sitt ríka olíuríki, aka suður um Finnland og Svíþjóð alveg suður undir Stokkhólm og taka þaðan vinkilbeygju um sænska vegi til vesturs til Oslóar! 

Og síðasta kaflann til Oslóar yrði ekinn á einni akrein!  

Nú var Íslendingurinn alveg tekinn niður og eftir að hafa farið yfir stöðuna með yfirmanni mínum heima, var bílaleigubílnum skilað í Alta og flogið til Oslóar og þaðan heim. 

Í þessu ferðalagi og mörgu um Noreg sem á eftir fylgdu var eitt þó áberandi 1998. Þeir höfðu byrjað á að malbika allt vegakerfið fyrst og útrýma malarvegunum alveg. 

Ég ók síðast um Noreg 2009 frá Björgvin til Oslóar og þaðan til Stokkhólms. Og enn var ekið á einni akrein út úr Osló austanverðri til suðurs í átt að draumalandinu Svíþjóð með sína 110 km/klst hraða vegi, sem þó eru með minni slysatíðni en bestu vegirnir í Noregi, þar sem leyfður hraði er mun minni en hjá Svíunum.  

Á versta veg í Noregi

Í upphafi er endirinn oft ekki skoðaður.

Eftir aldalanga búsetu í harðbýlu landi er það greypt inn í þjóðarsálina að grípa gæsina þegar hún gefst í sem flestum skilningi. 

Þegar við kaupum okkur bíl og notum hann er yfirleitt einblínt á kaupverðið og eyðslu á hundraðið, það sem borgað er án tafar, en síður á viðhaldskostnað, afskriftir og kostnað við viðhald, viðgerðir, slit á hjólbörðum og tryggingar og opinber gjöld, sem oft eru í hlutfalli við verðmæti bílsins og stærð hans. 

Þegar litið er á útreikninga virtra erlendra bílablaða varðandi kostnað við að eiga mismunandi bíla, sker í augun hvað heildarútgjöldin eru há og hve mjög það er dýrara að eiga stóra bíla en smáa. 

Í kjölfar Hrunsins var auðvitað ómögulegt að komast í gegnum hundraða milljarða króna tap og halla á ríkissjóði nema ganga hart að ríkisútgjöldum vegna viðhalds vegakerfisins. 

Það var líka hægt að spara til mjög skamms tíma með því að nota þynnra slitlag og ódýrara efni þótt það hafi síðar rækilega hefnt sín, til dæmis vegna viðhalds gatna í Reykjavík. 

Það hefur líka lengi verið tilhneiging hjá okkur til þess að líta bjartsýnisaugum á tekjuhlið mála en gleyma gjaldahliðinni. 

Nú moka 2 milljónir ferðamanna 500 milljörðum króna árlega af gjaldeyri inn í þjóðarbúið og við tökum því eins og hvalreka var tekið fyrr á öldum, fögnum hækkun gengis krónunnar og nýtum okkur það til innflutnings til að seðja neyslu"þörfina", en gleymum óhjákvæmilegum útgjöldum úr ríkissjóði og sveitarsjóðum vegna ferðamannasprengingarinnar. 

Þjóðarátak þarf í vegamálum

Getur nokkuð gott komið frá Nasaret?

"Getur nokkuð gott komið frá Nasaret?" er sagt að haft hafi verið á orði um ákveðinn mann fyrir um tvö þúsund árum. 

Fyrirbærið, að "dæma eftir útlitiu menn" eins og Gylfi Ægisson orðaði það, er líklega jafngamalt manninum. Því miður.  

Það minnir á hendingar sem hafa verið raulaðar hér á bloggsíðunni: 

 

"Þegar við fæðumst og færir oss yl 

framtíðar morgunroði

veið engu´um það ráðum að erum við til, - 

það er ekki annað í boði."

 

Það fer alltaf aulahrollur um mann þegar maður heyrir um eða verður vitni að því sem greint er frá í tengdri frétt. 

Þegar ég var strákur, kom fyrir að ég varð fyrir aðkasti fyrir það að vera með eins mikið og eldrautt hár og ég var. 

"Rauðskalli brennvínsson" var ekkert huggulegt.  

Ég var skírður Ómar í staðinn fyrir Ólafur í höfuðið á Ólöfu ömmu minni, svo að tryggt væri að ég yrði ekki kallaður Óli rauði til aðgreiningar frá öðrum með nafninu Ólafur. 

Nafnið Ómar var reyndar svo sárasjaldgæft þá, að það eitt gat orðið tilefni til athugasemda sem lítill strákur var ekkert hrifinn af.  

 

 

„Ertu ekki taílensk?“